زیست بوم

زاگرس در حال نابودی است

درختان 15متري زاگرس 3متر كوتاه‌تر شدند

برگرفته از همشهری آنلاین - محمد باریکانی:
سالانه یک‌هزار هکتار از جنگل‌های زاگرسی استان چهارمحال و بختیاری به بهانه تأمین سوخت فسیلی از میان می‌رود.

مشاهده طبیعت آهکی جنگل‌های زاگرسی و کشیده‌‌شدن زمین‌های کشاورزی زیر درختان جنگلی علاوه بر آنچه متخصصان در حوزه محیط‌زیست زاگرس می‌گویند، نگرانی‌های از میان رفتن جنگل‌های زاگرسی کشور را دوچندان می‌کند.

خشکسالی، فرسایش خاک، کاهش‌سفره‌های آب زیرزمینی و تخریب‌های انســـانی انجام شده در جنگل‌های زاگرس، همگی
دست به دست هم داده‌اند تا بلوط‌های بی‌دفاع زاگرس را قتل‌عام کنند.

کارشناسان محیط‌زیست اعلام می‌کنند، ساکنان مناطقی از جنگل‌های زاگرسی کشور که پیش‌تر با حفر چاه به عمق 6متر به آب دسترسی داشتند، اکنون ناچار به حفر چاه تا عمق 60 متر برای دستیابی به آب شده‌اند. این گفته به معنای آن است که برنامه جامعی برای انتقال و ذخیره آب‌های سطحی به سفره‌های آب‌ زیرزمینی در این استان مشابه دیگر مناطق ایران وجود ندارد. گزارش‌ها از کاهش 2متری سفره‌های آب زیرزمینی در سال خبر می‌دهند.

این نکته را هومان خاکپور، دیده‌بان محیط‌زیست زاگرس در حالی‌که از حاشیه رود ارمند به‌عنوان یکی از سرشاخه‌های اصلی رود کارون در استان چهارمحال‌و‌بختیاری اسم می‌برد به پوشش ضعیف جنگل‌های بلوطی زاگرس اشاره می‌کند، به خبرنگاران می‌گوید.
به گفته او، تخریب پوشش‌های گیاهی و جنگلی موجب حرکت دادن آب شده و وقتی برنامه‌ای برای نفوذ و ذخیره‌کردن آب‌های سطحی به سفره‌های آب زیرزمینی نداشتیم، آب‌ را پشت سدها ذخیره کردیم که آن‌هم تبخیر شد.

فرسایش شدید خاک

از دست دادن خاک کشاورزی به‌دلیل شسته شدن آن به هنگام هدایت آب‌های سطحی به پشت سدها نیز از آن دسته خساراتی است که طبیعت آهکی جنگل‌های زاگرسی را با خطر مواجه کرده است.

برنامه‌های توسعه، وزارت جهاد کشاورزی را ملزم به ایجاد کانال در وسعت 15 میلیون هکتار پشت سدها کرده است که به گفته کارشناسان، در تمام این سال‌ها تنها 15 درصد از پروژه احداث کانال‌های آبیاری محقق شده است. برخی کارشناسان بر این موضوع تأکید دارند که احداث کانال‌ها برای آبیاری 15میلیون هکتار از زمین‌های پشت سدها نیم قرن زمان می‌برد؛ در حالی‌که تا 50 سال آینده به‌دلیل رسوب خاک‌های شسته شده در پشت سدها هیچ سدی در کشور وجود نخواهد داشت.

هومان خاکپور می‌گوید: در برخی مناطق زاگرسی چهارمحال و بختیاری به‌دلیل آنکه جنس زمین از نوع آهکی و حساس است، فرسایش بالاست تا جایی‌که در سال 25تن خاک در هر هکتار زمین در این مناطق شسته شده و پشت سدها تلنبار می‌شود. گفته‌های خاکپور در حالی است که به‌دلیل بافت ویژه زمین‌شناسی در ایران و داشتن آبرفت‌های دانه‌درشت، برخی اقدامات توجیه علمی ندارد.

کارشناسان مصری به پدر علم آبخوانداری کشور گفته‌اند که اگر آبرفت‌های درشت‌دانه در مصر جاری بود آنها هیچ نیازی به احداث سدها نداشتند و تمام تلاش خود را صرف ذخیره‌سازی آب‌های سطحی در سفره‌های آب زیرزمینی می‌کردند.

بیشترین سدها در استان چهارمحال و بختیاری در حوزه‌های جنگلی زاگرس ایجاد شده‌اند و همین موضوع نگرانی از تخریب جنگل‌های زاگرسی را بیشتر می‌کند. گفته می‌شود احداث سد خرسان 3 که اکنون عملیات اجرایی آن در منطقه لردگان استان چهارمحال‌و‌بختیاری در حال انجام است، علاوه بر آنکه 2روستای موجود در مسیر احداث آن را به‌طور کامل به زیر آب می‌برد، موجب غرق‌شدن آبشار آتشگاه به‌عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی زیبا در منطقه چهارمحال و بختیاری خواهد شد. این آبشار در میان دره‌ای به ارتفاع 2 متر جاری است که پس از رسیدن به 2روستای آتشگاه و طلاییه، زیر سد مدفون خواهد شد.

معیشت از زاگرس

دیده‌بان محیط‌زیست زاگرس می‌گوید: از آنجا که استان چهارمحال‌وبختیاری مانند دیگر استان‌های زاگرس سهم صنعتی لازم را نبرده و توسعه نیافته است، سهم وابستگی معیشتی مردم به طبیعت بسیار بالاست و به جرات می‌توان گفت که معیشت بیشتر از 60 درصد مردم در استان چهارمحال‌وبختیاری وابسته به طبیعت و جنگل‌های زاگرسی است و توان تولیدی بالای جنگل‌های استان نیز موجب تخریب بیشتر این پوشش گیاهی شده است.

تخریب جنگل‌ها با هدف ایجاد زمین‌های زراعی از دیگر مواردی است که در جنگل‌های زاگرسی منطقه چهارمحال و بختیاری مشاهده می‌شود. آنطور که هومان خاکپور، کارشناس و دیده‌بان محیط‌زیست زاگرس می‌گوید، ایجاد زمین‌های زراعی در اراضی پایین‌دستی منتهی به جنگل‌ها یکی از عوامل تخریب جنگل‌های زاگرسی است.خاکپور اگرچه سهم جامعه محلی زاگرس را در تخریب جنگل‌ها بالا می‌داند ولی تأکید می‌کند که مردم محلی واقعا ناچار به تأمین زندگی خود از محل جنگل‌های بلوطی زاگرس هستند، چون آنقدر فشار زندگی روی آنها زیاد است که نه‌تنها قادر به فکر کردن به زندگی پایدار برای نسل‌های پس از خود نیستند بلکه برای آنها تخریب جنگل‌ها و زراعت در زمین‌های پایین‌دستی جنگل نیز به‌رغم آنکه از توجیه اقتصادی مناسبی نیز برخوردار نیست، اهمیت ندارد.

به گفته او، آنها برای آنکه چیزی برای خوردن داشته باشند ناچار به شخم زدن زیر اشکوب (اراضی پایین‌دستی) جنگل‌ها هستند که این اقدام تجدید حیات طبیعی جنگل‌ها را با مشکل جدی مواجه کرده است.

ناتوانی بلوط‌ها

زراعت در زمین‌های پایین‌دستی منتهی به جنگل‌های زاگرسی بلوط منجر به ناتوانی درختان جنگلی در رشد بیشتر و همچنین به ثمر رسیدن دانه‌های گیاهی می‌شود. این موضوع را می‌توان از مشاهده جنگل‌های چندپایه‌ای بلوط در مسیر لردگان در استان چهارمحال‌وبختیاری مشاهده کرد.

ضعیف‌شدن خاک به‌دلیل استفاده از بسترهای جنگلی از آن‌رو موجب رویش درخت‌های چندپایه می‌شود که خاک سست شده قادر به تولید درخت‌های بلوط تک‌پایه نیست. دیده‌بان محیط‌زیست زاگرس کاهش درختان تک‌پایه بلوط و افزایش درخت‌های چند‌پایه را نشانه تخریب جنگل‌های زاگرسی می‌داند. خاکپور می‌گوید: نتوانستیم تجدید حیات جنگل را تضمین کنیم.

زاگرس‌نشینان عمدتا از مردمان کوچ نشینی بوده‌اند که به‌تدریج برخی از آنها یکجانشین شده‌اند. مردمان کوچ نشین بختیاری به داشتن دام‌های فراوان شهره بودند و طبیعی است که در کوه‌های خشن چهارمحال و بختیاری بزها بیشترین جمعیت دام را به‌خود اختصاص بدهند؛ جمعیتی که به‌دلیل توانایی در گذر از دیواره‌های کوهستانی به گفته کارشناسان محیط‌زیست، آفت جدی جنگل‌های زاگرسی بلوط شده‌اند.

بزها بلوط‌ها را می‌جوند

دامداری، حرفه تکمیلی ساکنان زاگرس است و آنطور که خاکپور می‌گوید، ساکنان این مناطق به‌دلیل نداشتن کشاورزی مقرون به صرفه به‌علت طبیعت منطقه، دامداری را حرفه تکمیلی خود کرده‌اند. دام‌ها مهم‌ترین علت تخریب جنگل‌های زاگرسی هستند. ظرفیت دامی استان چهارمحال و بختیاری 3هزار واحد دامداری است که به گفته دیده‌بان محیط‌زیست زاگرس، دولت پروانه بهره‌برداری از 17دامداری را صادر کرده با این تفاوت که به آنها گفته است می‌توانند تنها 40واحد دام پرورش بدهند. این موضوع نه‌تنها در بهره‌برداری دامی استان مورد توجه قرار نمی‌گیرد بلکه حتی برخی ساکنان محلی زاگرس تعداد بیشتری دام در اختیار دارند که پیامد آن در کاستن از پوشش جنگلی زاگرس است.

سوخت به‌عنوان مهم‌ترین عامل مخرب محیط‌زیست زاگرس نیز شناخته شده است. چوب مرغوب جنگل‌های بلوط سوخت 90درصد از ساکنان مناطق جنگلی را تشکیل می‌دهد. این موضوع را به راحتی می‌توان از چوب‌های انبار شده در کنار خانه روستاییان زاگرس مشاهده کرد.

براساس استانداردهای جهانی، هر درخت بلوط 200میلیون تومان کارکرد زیست‌محیطی دارد. این در حالی است که هومان خاکپور می‌گوید: کار جنگل‌های زاگرس کشور از مرحله هشدار هم گذشته است. دیده‌بان محیط‌زیست زاگرس به تحقیق صورت گرفته درخصوص ارتفاع جنگل‌های زاگرسی اشاره می‌کند و با ارائه آمار تکان دهنده از وضعیت این جنگل‌ها، می‌گوید: به‌دلیل وضعیت بحرانی زاگرس، ارتفاع درختان جنگلی زاگرس از 15متر به 12متر رسیده و همین کافی است تا بدانیم حال زاگرس چگونه است؟

• < قبلی
• بعدی >