یادمان
فرسایش شتابناک سرستون ساسانی در اصفهان
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- چهارشنبه, 10 خرداد 1391 07:40
- آخرین به روز رسانی در چهارشنبه, 10 خرداد 1391 07:40
- نمایش از چهارشنبه, 10 خرداد 1391 07:40
- بازدید: 5921
برگرفته از تارنگار ایران نامه
نگاهی به وضعیت نابسامان مجموعه سنگ در باغ- موزه چهلستون
معصومه شهباز: درحالی که شهر کهن اصفهان از داشتن یک موزه درخور برای نگهداری از اشیاء تاریخی خود محروم است، سنگ‌سازه‌های تاریخی این شهر در ایوان‌های شرقی باغ-موزه چهلستون به حال خود رها شده‌اند. مهم‌ترین سنگ‌سازه در این مجموعه "سرستون ساسانی" است که در حال حاضر در یکی از ایوان‌های جنوب شرقی باغ در معرض صدمات ناشی از عوامل متعدد طبیعی قرار گرفته است. سنگاب‌ها، سنگ‌نگاره‌ها، شیر سنگی و پایه‌ستون‌های سنگی با سر شیر به همراه تعدای گورسنگ از دیگر آثار تاریخی دوران صفوی و پس از آن است که در ایوان‌های این باغ در شرایط نامطلوب نگهداری و در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند. گرچه بیش‌تر موزه‌های ایران و به طبع آن موزه‌های اصفهان، از داشتن بخش‌های مرمت، نگهداری و بهره‌برداری محروم مانده‌اند، نحوه شکل‌گیری اکثر این موزه‌ها نیز علمی و روش‌مند نیست که نمونه بارز آن باغ- موزه چهلستون می‌باشد که علاوه بر این که شرایط کافی برای نگاهداشت سنگ‌های یاد شده را ندارد، سنگ‌سازه‌ها را به بدترین شکل ممکن و بدون معرفی‌های لازم معمول در موزه‌ها، در برار دید مردم قرار داده‌اند. بازدیدکنندگانی که نه تنها گردشگران داخلی بلکه گردشگران خارجی هستند که جز تماشای تعدادی سنگ ِ منقوش، برداشتی از این به اصطلاح "موزه‌ی سنگ" نخواهند داشت.
سرستون ساسانی اصفهان:
در گوشه‌ای از این باغ، یکی از دو سرستون ساسانی ــ که در سال 1306 خورشیدی در محوطه هفت‌حوض تالار تیموری اصفهان از زیر خاک پیدا شدند ــ به بدترین شکل نگهداری می‌شود. مقایسه مستندات تصویری که از این سرستون از سه سال پیش تاکنون موجود است، به خوبی نشان از تخریب‌های ناشی از عوامل طبیعی و محیطی دارد. به طوری که نقش آناهیتا که پیشتر بخش هایی از آن قابل مشاهده بود، اکنون تقریبا محو شده است.
سرستون ساسانی نگهداری شده در چهلستون 68 سانتیمتر ارتفاع دارد و در یک روی آن نگاره یکی از پادشاهان ساسانی دیده می شود که دکتر علیرضا جعفری زند، باستان شناس، در کتاب «اصفهان پیش از اسلام» آن را نگاره‌ای از خسرو پرویز می‌داند. در ضلع دیگر سرستون نیز نگاره یگانه‌ای از نیم‌تنه آناهیتا در هاله‌ای همراه با شعله‌های آتش و تن‌پوشی مرواریددوزی شده، نقش شده است. در حال حاضر قسمتی که نقش آناهیتا را بر خود جای داده شکسته شده و صورت نقش را از میان برده‌اند.
پیش از این، قسمتی از موها که بر شانه ریخته و هاله‌ای که بر گرد او قرار داشت دیده می‌شد. هاله دور سر او عبارت بود از دو دایره تو در تو که نقش زبانه‌های آتش بر خود داشت و به عقیده دکتر جعفری‌زند این هاله در نمونه سرستون موزه ایران باستان و نمونه‌های تاق‌بستان و هیچ نقش برجسته شناخته شده دوره ساسانی، تاکنون دیده نشده و در واقع منحصر به فرد بود.
در دو ضلع دیگر سرستون هم نگاره‌هایی از درخت زندگی دیده می‌شود که یکی از رو برو و دیگری از پشت سر شاه غنچه گلی را به او تقدیم می‌کنند. از این دو، تنها یک نگاره به صورت کامل باقی مانده و دیگری سال به سال فرسایش می یابد.
خوشبختانه سرستون ساسانی دیگری که در اصفهان یافت شده، از سرنوشت بهتری برخوردار است و اکنون با شماره ثبت 608 در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. بر پهلوهای آن سرستون هم نگاره‌هایی از خسروپرویز و آناهیتا همراه با نقش‌های گل گندمی در کنار گل سرخ ایرانی دیده می‌شود.
برخی از پژوهشگران از جمله هرتسفلد حدس زده اند که سرستون های ساسانی یاد شده را از کرمانشاه به اصفهان آورده‌اند. با این همه دکتر جعفری زند معتقد است: بدون هیچ تردیدی سرستون‌های یاد شده به بنایی در اصفهان تعلق داشته‌اند که احتمالا جایی در نزدیکی میدان نقش جهان بوده است، یعنی منطقه‌ای از جی باستان؛ و شاید زمانی که کاخ های صفوی پی‌ریزی می‌شدند، آنها به دست آمده‌اند و دوباره در زمانی کوتاه بعد از فلاندن به دلایلی که نمی‌دانیم، سر از خاک برآورده‌اند و یا در گوشه‌ای، از نظرها مستور مانده‌اند، تا سال 1306 که وجود آنها گزارش شده است.
پایه‌ستون‌های کاخ سرپوشیده:
در این میان با آنچه که از وضعیت نگران‌کننده سنگ‌سازه‌های باغ چهلستون توصیف شد، پایه‌ستون‌های چهارگانه‌ای که در چهارسوی حوض میانی باغ چهلستون قرار داده شده‌اند، وضعیت بهتری دارند و اخیرا این چهار پایه ستون به وسیله پوشش شیشه‌ای پوشیده شده‌اند تا از گزند عوامل محیطی و طبیعی در امان بمانند. هر یک از این چهار پایه‌ستون، دربرگیرنده چهار تندیس از دخترکانی با بالاتنه برهنه، دامن کوتاه و موهای نمایان، چهره ای آراسته با گردنبد مروارید بر گردن و بازوبندی به بازو هستند در حالی که چهار سر شیر را در دست دارند. این پایه ستون‌های چهارگانه در اصل متعلق به "کاخ سرپوشیده" از کاخ‌های صفوی اصفهان بوده‌اند.
گزارش پیشین ایران‌نامه در همین موضوع:
