یادمان

توسعه شهر و عدم کاربری کاروانسرای عباسی گز را تهدید می کند

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث تاریخی ـ بر اساس اسناد به جا مانده از تاریخ (هرودوت مورخ نامی نیز در کتاب خود به همین مسئله اشاره می کند) اولین ملتی که اقدام به ساخت محلی برای رفاه و تامین امنیت مسیر در جاده های میان شهرهای کشور خود کرد ایرانیان بوده اند، بر این اساس اول بار در زمان هخامنشیان و در دوران داریوش اول پادشاه هخامنشی محلهایی با نام "کارباط" برای تامین امنیت جاده ها و همچنین استراحت لشکریان هخامنشی در فواصل 6 فرسخی (برابر با 36 کیلومتر) به تعداد زیاد ساخته شد.

کارباط ها را می توان هسته اولیه کاروانسراهای امروزی دانست، اگر چه این منازل بین راهی از ابتدا برای مقاصد نظامی برپا شدند اما با گذر زمان و در دوره های مختلف تاریخی از اشکانیان گرفته تا عهد صفوی تکامل پیدا کرده و در جاده های نقطه نقطه ایران زمین به محلی برای استراحت و امنیت کاروانهای مختلف اعم از تجاری و سیاحتی و نظامی بود. از همین روست که باستان شناسان کاروانسراها که در درازای تاریخ امنیت را به مسافران و تاجران جاده ها ارزانی داشته اند، هدیه ایرانیان به تمدن بشری می دانند و از آن به عنوان اختراعی تمام ایرانی یاد می کنند.

در ایران محل ساخت کاروانسرا تنها به جاده ها محدود نبود و در اکثر قریب به اتفاق شهرها نیز کاروانسراهایی برای استقبال از کارونهایی که وارد شهر می شدند ساخته می شد. در بافت شهرهای قدیم کاروانسرا به همراه حمام، مسجد و بازارچه از عناصر مشترکی بود که در بیشتر محلات یافت می شد. در واقع، وجود این عناصر چهارگانه به محلات شهرهای ایرانی هویت ویژه و پر اهمیت می بخشید و به همین دلیل نیز صاحبان و سازندگان این بناها تلاش می کردند در معماری آنها از نهایت هنر و خلاقیت بهره ببرند.

شاه عباس پادشاه قدرتمند صفوی که در زمان او اقتصاد و قدرت ایران رونقی بسیار یافته بود دستور داد در سراسر کشور کاروانسراهایی برای افزایش امنیت جاده ها و سهولت تردد کاروانها ساخته شود که این کاروانسراها در نقاط مختلف کشور با نام شاه عباسی شناخته می شوند، کاروانسرای زیبای شهر گزبرخوار نیز از آن جمله است.

مجدالدین رحیمی مدیر پرژه مرمت کاروانسرای تاریخی شهر گز در گفت و گو با ما در رابطه با وضعیت این بنای تاریخی می گوید: کاروانسرای شاه عباسی گز از بناهای تاریخی ارزشمندی است که در شهر تاریخی گز و برخوار در فاصله حدود 15 کیلومتری شمال اصفهان واقع شده است. با این حال موقعیت این کاروانسرای برون شهری با توجه به روند توسعه شهر گز در حال تهدید است و بیم آن می رود در صورت عدم توجه به حریم و ضوابط مربوطه در آینده ای نه چندان دور این کاروانسرا در میان توسعه شهر پنهان شود.

رحیمی می افزاید: علاوه بر این نداشتن کاربری مشخص و مناسب موجب متروکه شدن این بنای منحصر به فرد شده است که در دراز مدت برای بنای این کاروانسرا آسیب زا خواهد بود. این در حالی است که مسیر دسترسی و موقعیت این بنای ارزشمند در فاصله 300 متری جاده اصلی اصفهان به تهران قابلیت های بهره برداری از آن را دو چندان کرده است.

رحیمی با اشاره به فرهنگ غنی و اصیل ساکنین شهر تاریخی گزبرخوار به عنوان نقطه قوت فرایند احیاء این اثر تاکید می کند: با این وجود عدم توجه به حفاظت دوره ای و مستمر اثر ممکن است منجر به بروز ضایعه غیر قابل جبران شود. این بنای تاریخی ارزشمند که از سرمایه های ملی کشورمان محسوب می گردد علاوه بر ارزش تاریخی و فرهنگی می تواند به عنوان یک منبع درآمد موجبات رونق اقتصادی منطقه ای را نیز فراهم سازد. بهره برداری اصولی و احیاء بناهای تاریخی علاوه بر تاثیر گذار بودن در فرایند حفاظت و معرفی، پویایی اقدامات فرهنگی را نیز به همراه خواهد داشت.

مدیر پرژه مرمت کاروانسرای تاریخی شهر گز با تاکید بر ساختار سازه ای قوی و منسجم این بنای تاریخی می گوید: همین مولفه فرایند احیاء و بهره برداری از آن را با کمترین میزان هزینه قابل تحقق می کند. اما متاسفانه تامین اعتبارات و فرایند تصمیم سازی در خصوص حفاظت، مرمت و احیاء تا کنون به طور اصولی مدیریت و هدایت نشده است و از این رو با اعتبارات ناچیزی که هر از گاهی به چنین بناهایی تخصیص داده می شود حفاظت دوره ای نیز قابل تحقق نیست.

رحیمی که دارای کارشناس ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت های تاریخی و هنرمند درجه سه رشته مرمت ابنیه تاریخی است با ریشه یابی علل ناکامی طرح های بهره برداری از بناهای تاریخی می گوید: ضعف تشکیلاتی موجود در این حوزه یکی از اصلی ترین موانع موجود است، تشکیل صندوق احیاء و بهره برداری از بناهای تاریخی با این انگیزه صورت پذیرفت که فرایند احیاء و بهره برداری از بناهای تاریخی دارای این قابلیت به صورت اصولی و راحت تر صورت پذیرد. اما با توجه به ادغام هایی که در مراحل تشکیل این صندوق صورت گرفت فعالیت های آن از مسیر اصلی خود منحرف شد و پروژه هایی که قبل از تشکیل این صندوق در قالب طرح پردسان مورد توجه خاص قرار گرفته بود نیز به صورت مسکوت و غیر منفعل در آمد.

وی می افزاید: نبود یک استراتژی اصولی و بلند مدت در خصوص بهره برداری از بناهای تاریخی دارای قابلیت احیاء موجب شده است از گذشته تاکنون بیشتر هزینه ها بدون برنامه و غیر هدفمند خرج شود. به طوری که در بسیاری از موارد با بررسی سرجمع هزینه های خرج شده در یک بنای تاریخی و بررسی نتیجه این مخارج، سوء مدیریت و نبود یک استراتژی مطلوب به راحتی قابل تشخیص است. از سویی دیگر عدم توجه به شایسته سالاری با نگاهی به لیست قراردادهای منعقد شده این حوزه در جای جای ایران نشان از ان دارد که افراد غیر کارشناس نیز به حوزه مرمت آثار باستانی وارد شده اند که همین مسئله زنگ خطر دیگری برای آثار تاریخی و بیت المال است.

• < قبلی
• بعدی >