یادمان

رطوبت و بی‌توجهی، بلای جان خانه و حمام شیخ‌بهایی

شیخ‌بهایی نام آشنایی است. اما فراتر از آن آثاری در اصفهان به نام او نام‌گذاری شده‌است که حمام و خانه شیخ‌بهایی از این دسته آثار است. سوم اردیبهشت را به نام شیخ‌بهایی نام‌گذاری کردند اما در همین روز رطوبت و بی‌توجهی، بلای جان خانه و حمام شیخ‌بهایی شده و سازمان‌های آب و فاضلاب و میراث فرهنگی هنوز اقدامی برای نجات‌بخشی این آثار نکرده‌اند.

991 - CN9671 - Blauw - Nike Air Max 1 By You Custom herenschoen - nike air max lays blue cheese commercial actor | amazon adidas kids sandals boots clearance 2017

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ سوم اردیبهشت با هر بهانه‌ای به نام روز بزرگداشت شیخ‌بهایی در اصفهان نام‌گذاری شد. چندسالی از این نام‌گذاری می‌گذرد اما دریغ توجهی به آثاری که به نام او ثبت شده‌اند. در روز بزرگداشت این شخصیت معروف اصفهان، خانه و حمام وی در حال تخریب است و اعتراض‌های مالک خانه شیخ‌بهایی کمکی به نجات‌بخشی این اثر دوره صفویه نکرده‌است.
 
به گزارش CHN بهاءالدین محمد بن‏ حسین عاملی معروف به شیخ بهائی در 8 اسفند 925 خورشیدی در بعلبک به دنیا آمد و در 8 شهریور 1000 خورشیدی در اصفهان درگذشت.گفته می‌شود وی دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که در دانش های منطق، فلسفه و ریاضیات تبحر داشت.
 
حدود 95 کتاب و رساله از او در مهندسی، فقه، عرفان، نجوم، اخلاق، ریاضی، حدیث، سیاست، هنر و فیزیک  بر جای مانده است. به پاس خدمات وی به علم ستاره شناسی، یونسکو سال 2009 را به نام او سال «نجوم و شیخ بهایی» نامگذاری کرد.
 
در این میان از شیخ‌بهایی آثاری باقی‌مانده که برخی متعلق به او و برخی از آن ها منسوب به وی است. از جمله آثار شیخ‌بهایی خانه اوست که اکنون خانواده جلالی در آن زندگی می‌کنند و بدون حمایت سازمان میراث فرهنگی، آن را مرمت و نگهداری می‌کنند. اما طی چندسال گذشته، بروز رطوبت که به نظر می‌رسد ناشی از پس‌زدگی فاضلاب شهری اصفهان باشد، بلای جان این خانه و صاحبان آن شده‌است.
 
«خانم جلالی»، درباره وضعیت این خانه تاریخی می‌گوید: «رطوبت از زیرزمین خانه آغاز شده و اکنون به دیوارهای خانه رسیده‌است. بارها این موضوع به سازمان میراث فرهنگی اطلاع داده شده اما هنوز اقدامی در جهت نجات‌بخشی آن صورت نگرفته‌است.
 
رطوبتی که از زیرخانه آغاز شده حتی به تزئینات هم رحم نکرده و بخشی از آن‌ها را در گوشه گوشه خانه مورد هجوم قرار داده‌است. تزئینات معماری از جمله بخش‌های مهم معماری سنتی ایران است که بازگرداندن آن‌ها هزینه و وقت زیادی را به خود اختصاص می‌دهد.
 
رطوبت خانه شیخ بهایی از زیرزمین آغاز می‏شود
 
رطوبت به دیوارهای طبقات رسیده و آن‎ها را هم دچار تخریب کرده‎است
 
رطوبت منجر به تخریب بخشی از تزیئنات خانه شده‏است. از جمله این تزئینات، گچبری‏های خانه هستند
 
به گفته مالک خانه آب و فاضلاب هنوز اقدامی جدی برای بررسی وضعیت فاضلاب در محدوده خانه شیخ‌بهایی نکرده و از سوی دیگر سازمان میراث فرهنگی هم همچنان گمانه‌زنی‌ها برای شناسایی علت رطوبت را آغاز نکرده‌است.
 
پیش از این مالک خانه شیخ‌بهایی به دلیل بی‌توجهی سازمان میراث فرهنگی به این خانه تاریخی، قصد خروج این اثر از فهرست میراث ملی و فروش آن را داشت که البته هنوز اقدام انجام نگرفته‌است.
 
رطوبت باعث ترک خوردگی دیوار خانه هم شده‏است
 
بخش دیگری از ترک‏های دیوار خانه شیخ‏بهایی بر اثر رطوبت
 
حمام شیخ‌بهایی بدون متولی
اگر خانه شیخ‌بهایی تا امروز سرپا مانده، به دلیل داشتن متولی بود؛ اما حمام شیخ‌بهایی متولی ندارد و هرچند در سال 1377 به ثبت ملی رسیده‌است اما سازمان میراث فرهنگی تا کنون اقدامی برای حفاظت این اثر تاریخی نکرده‌است.
 
پیش از این در خبرها آمده بود که درب حمام شیخ‌بهایی به‌زودی به‌روی گردشگران گشوده می‌شود. اما در بزرگداشت شیخ‌بهایی وضعیت این حمام تاریخی تغییری نکرده و هنوز درب آن بسته مانده‌است.
 
درب حمام شیخ‎بهایی همچنان بسته مانده‏است
 
شاید عنوان کارگاه را روی دیوار آن نصب کرده‏اند اما خبری از فعالیت‏های کارگاهی نیست
 
بر اساس کتیبه نصب شده در ورودی حمام، تاریخ ساخت آن 1065 هجری قمری بوده‌است که با سال 1030 هجری قمری که تاریخ درگذشت شیخ‌بهایی است 35 سال تفاوت دارد. یعنی این حمام 35 سال بعد از مرگ شیخ‌بهایی ساخته شده‌است و به احترام او به نام شیخ بهایی نام‌گذاری شده‌است.
 
برای این حمام افسانه‌سرایی‌های زیادی شده که شاید برخی از آن‌ها به واقعیت نزدیک باشد. مثلا گفته‌ شده‌است که این حمام با یک شمع گرم می‌شده‌است. البته هنوز تحقیقات کاملی در این زمینه نشده و هریک از محققان نظری متفاوت به یکدیگر دارند.
 
«شاهین سپنتا»، از فعالان و دوستداران میراث فرهنگی اصفهان درباره وضعیت این حمام تاریخی می‌گوید: «وضعیت حمام هیچ تغییری نکرده‌است. با این‌حال سازمان میراث فرهنگی مدام درباره مرمت این حمام تاریخی می‌گوید.»
 
روزی برای بزرگذاشت شیخ‌بهایی
روز سوم اردیبهشت را روز بزرگداشت شیخ‌بهایی نامیدند؛ اما این نام‌گذاری مشکلاتی را به همراه داشته که کمتر به آن پرداخته شده‌است.
 
سپنتا دراین‌باره می‌گوید: «ماجرای نام‌گذاری روز اصفهان به عنوان سالروز ولادت شیخ بهایی و درج این اشتباه در تقویم رسمی کشور به چند سال قبل باز می‌گردد. در اردیبهشت‌ماه سال 1384 خورشیدی بیش از 30 نفر از اصفهان‌شناسان روز یکم آذرماه را به عنوان روز اصفهان برگزیدند؛ پس از آن حتی برخی از مسئولان شهر همچون مرتضی سقاییان‌نژاد (شهردار اصفهان) محمد علی چلونگر (رئیس سابق مرکز اصفهان شناسی) و محمود محمدی (عضو شورای شهر) نیز نظر اصفهان‌شناسان را پذیرفتند و بیان‌نامه آن‌ها را امضا کردند.»
 
وی در ادامه می‌گوید:‌ «اما چند روز پس از انتشار خبر انتخاب یکم آذر به عنوان روز اصفهان، برخی از اعضای شورای شهر اصفهان در یک حرکت شتابزده، تصمیم به خنثی سازی انتخاب اصفهان‌شناسان گرفتند و بر اساس دستورالعمل شورای اسلامی شهر اصفهان که چندی بعد منتشر شد، سوم اردیبهشت‌ماه به عنوان سالروز ولادت شیخ‌بهایی و به نام روز اصفهان نامگذاری شد.»
 
در حالی‏که بسیاری از اصفهان شناسان روز اول آذرماه را به عنوان روز اصفهان برگزیدند و این موضوع مورد تائید بسیاری از مسئولان شهری قرار گرفت، اما ناگهان شورای شهر در اقدامی بدون مطالعه روز سوم اردیبهشت را به عنوان روز اصفهان و سپس روز بزرگداشت شیخ‏بهایی انتخاب کردند. این انتخاب بارها مورد انتقاد قرار گرفت.
به گفته وی در همان سال اصفهان شناسان طی نامه‌ای به اعضای شورای شهر تذکر دادند که این انتخاب، بنیان درستی ندارد و روز تولد شیخ‌بهایی سوم اردیبهشت نیست. اما شورای شهر به نظر اصفهان‌شناسان اهمیت نداد و حتی در سال‌های بعد کوشید تا روز سوم اردیبهشت به عنوان روز بزرگداشت شیخ بهایی و روز معمار در تقویم رسمی کشور ثبت نماید.
 
بر اساس نظر شورای شهر اصفهان و تکرار این پیشنهاد از سوی وزارت مسکن و شهرسازی، سرانجام "منصور واعظی" دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور اعلام کرد که سوم اردیبهشت همزمان با زادروز شیخ‌بهایی که یکی از ابعاد وجودی او در معماری تبلور پیدا کرده، به نام روز معماری نامگذاری شد.
 
سپنتا می‌افزاید: «اما سرانجام رئیس بنیاد علمی پژوهشی معماری و شهرسازی ایران ضمن مخالفت با این تصمیم اعلام کرد که با توجه به نام‌گذاری روز سوم اردیبهشت‌ماه به‌عنوان روز ملی کارآفرینی توسط هیأت دولت، ثبت روز مذکور که مصادف با بزرگداشت شیخ بهایی است، به‌عنوان روز ملی معمار منتفی است.»
 
با این همه، چند سال است که شورای شهر اصفهان سوم اردیبهشت را روز اصفهان اعلام می‌کند و از سوم تا نهم اردیبهشت را به عنوان هفته اصفهان نام نهاده و روز سوم اردیبهشت در تقویم رسمی کشور، روز بزرگداشت شیخ‌بهایی نام گرفته است.
 
اما روشن است که شورای شهر اصفهان حقایق تاریخی را نادیده گرفته است و بر اساس یک اشتباه، روز سوم اردیبهشت را به نام روز تولد شیخ‌بهایی و روز بزرگداشت او معرفی کرده است و این اشتباه به تقویم رسمی کشور هم راه یافته است و شورای فرهنگ عمومی هنوز این اشتباه را اصلاح نکرده است.
 
بر اساس کتیبه کاشی‌کاری‌های مقبره شیخ بهایی، او در روز 26ذیحجه سال 953 هجری قمری برابر با پنج‌شنبه 8 اسفند‌ماه سال 925 هجری خورشیدی در بعلبک لبنان به دنیا آمده است و در تاریخ 12شوال سال 1030 هجری قمری برابر با دوشنبه 8 شهریور ماه سال 1000 هجری خورشیدی در اصفهان درگذشت و بنا بر وصیت خودش در مشهد و کنار مقبره امام رضا (ع) به خاک سپرده شد.
 
تالیفات شیخ‌بهایی بیشتر شامل فقه و اصول و حدیث، اشعار فارسی و عربی، مجموعه‌های ادبی و مباحثی در نجوم و ریاضیات است. نقش او در معماری بسیار اندک و ناچیز است و بسیاری از آثار معماری که به او نسبت می‌دهند، ارتباطی به او ندارد. 
 
سپنتا دراین‌باره می‌گوید: «برای نمونه نظام‌نامه تقسیم آب زاینده‌رود در شاخه‌هایی به نام «مادی»، که به اشتباه «طومار شیخ‌بهایی» نامیده می‌شود، قرن‌ها پیش از او توسط ایرانیان ابداع و اجرا شده است. هرگاه نظری به متن این طومار انداخته شود، محتوای آن نیز حکایت از این دارد که این طومار بر بنیان طوماری کهن‌تر تدوین شده است. در این مورد «حمزه اصفهانی» در کتاب «سنی ملوک الارض و الانبیاء» از یک ایرانی به نام «مهرین وَردان» نام می‌برد که در زمان «اردشیر بابکان» بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی و به خواست او به ایجاد نظام تقسیم آب زاینده رود پرداخت و شبکه مادی‌های اصفهان را ایجاد کرد. این نکته را در کتاب «مجمل التواریخ و القصص» نیز می‌توان دید. پس بهتر است که طومار تقسیم آب زاینده رود را به نام «طومار مهرین وَردان» بنامیم.»
 
این فعال حوزه میراث فرهنگی در پایان می‌گوید: «نمونه دیگر حمام معروف به «حمام شیخ بهایی» است که سال ساخت آن با مرگ شیخ‌بهایی همخوانی ندارد و 35 سال بعد از مرگ او ساخته شده است. به نظر می‌رسد به احترام او به نام شیخ بهایی نام گذاری شده است که البته این از ارزش معماری و تاریخی این حمام کم نمی‌کند و باید در حفظ و مرمت آن بکوشیم. موارد دیگری از معماری اصفهان را نیز به شیخ بهایی نسبت می‌دهند که مستند نیست.»

 عکس‎ها از شاهین سپنتا

• < قبلی
• بعدی >