یادمان

عوامل آسیب رسان به بناهای باستانی

برگرفته از روزنامه اطلاعات

بقایای بناهای باستانی، به ویژه بناهای خشتی، همواره مورد تهدید عوامل تخریب کننده قرار می‌گیرند. جلوگیری از ویرانی آنها تقریباً غیر ممکن است، اما دولت‌ها با تصمیم گیری‌های درست، صرف بودجه و البته حس دلسوزی برای سرنوشت آنها می‌توانند این روند را به کندترین حد ممکن برسانند و زیبایی بناهای باقی مانده از روزگار گذشته را برای نسل‌های آینده حفظ کنند. برای رسیدن به این هدف، یعنی بررسی‌های آسیب شناسی بقایای خشتی، باید از ماهیت مواد، روند تخریبی آنها و عوامل فعالی که در زمان حال به آنها آسیب می‌رسانند آگاهی داشت. به موازات این امر باید از روش‌های حفاظتی کارآمد بهره گرفت تا نتیجه‌ای مورد پسند به دست آید. ‏

رطوبت

یکی از اصلی‌ترین دلایل آسیب دیدگی و فرسایش بقایای باستانی، رطوبت است که در اثر برف و باران ایجاد می‌شود. بیشتر بناها در برابر رطوبت آسیب پذیر و بسیار حساس هستند. رطوبت می‌تواند به شکل‌های تصاعدی، نفوذی و تعریقی در بافت یک بنا نفوذ کند. در یک محوطه باستانی تمامی این اشکال عمل می‌کنند. بیشتر میزان تخریب زمانی روی می‌دهد که رطوبت لایه‌های خشتی را از ساختار دیوارها جدا کند. این امر در اثر حرکت آب، کاهش مقاومت کششی خشت‌ها در اثر جذب رطوبت و هدایت و انتقال نمک‌های محلول و تشکیل چرخه‌های انحلال و تبلور نمک ایجاد می‌شود. ‏

ترک خوردگی

عامل دیگر در تخریب بناهای باستانی، ترک خوردگی است. ترک خوردگی‌ها در اثر عوامل مختلفی چون انقباضات سطحی و ادواری که اختلاف شدید دمای روز و شب ایجاد می‌کند به وجود می‌آید. هنگامی که خورشید بر سطح دیواری خشتی می‌تابد، دمای سطحی را بالا می‌برد و به دنبال آن اختلاف دما بین سطح و عمق به وجود می‌آید. ‏

باد و طوفان ‏

باد و طوفان نیز باعث از بین رفتن بناها می‌شوند. عملکرد فرسایشی برخورد ذرات شن در اثر طوفان، بناها را از شکل منظم معماری خود خارج می‌کند و اگر خوب از آنها محافظت نشود تخریب می‌شوند. ناگفته نماند که وزش باد همیشه هم ویران کننده نیست و گاهی این عنصر شگفت انگیز طبیعی، دست‌های نامرئی خود را به کار می‌گیرد تا در طول قرن‌ها و هزاره‌ها به برآمدگی‌های زمین مثل کوه‌ها و تپه‌ها، شکل‌های زیبا بدهد. این اشکال غول آسا به ویژه هنگام غروب آفتاب بیشتر نمایان می‌شوند و به صورت انسان‌ها و حیوانات عظیم الجثه باعث حیرت آدمی می‌شوند.‏

رویش گیاهان ‏

هنگامی که گیاهان بی وقفه در یک محوطه تاریخی رشد می‌کنند و به صورت گسترده همه جا را می‌پوشانند دیواره‌های بنا سست می‌شوند. به علاوه رشد و حر کت ریشه‌ها باعث از بین رفتن انسجام قسمت‌های مختلف بناها می‌شوند. گاهی ریشه‌ها آن قدر قدرتمند هستند که می‌توانند دیواری را دو نیم کنند یا از شکاف خشتی محکم رسوخ کنند و خود را به سوی دیگر برسانند. گاهی هم رشد گیاهان محیط مناسبی برای چرای گله فراهم می‌آورند. در نتیجه آمد و شد چهارپایان محوطه باستانی آسیب می‌بیند. اگر حیوانات اهلی نباشند و به صورت وحشی در طبیعت زندگی کنند در این مکان‌ها، به ویژه وقتی پوشش گیاهی داشته باشند، لانه سازی می‌کنند و با فعالیت زیستی خود سبب تخریب می‌شوند.‏

عوامل انسانی

انسان‌ها خواسته یا ناخواسته به بناهای باستانی آسیب وارد می‌کنند. حفاری‌های غیر مجاز غارتگرها که برای به یغما بردن ثروت زیرخاکی یک کشور انجام می‌شود عاملی عمدی به شمار می‌رود. به این ترتیب چاله‌هایی بر جا می‌ماند و لایه‌های بنا مخدوش می‌شوند. در مورد عوامل غیر عمدی در وارد آمدن آسیب‌ها به بناهای تاریخی و باستانی می‌توان به حضور بی رویه و بی برنامه بازدیدکننده‌ها اشاره کرد. شیوه‌های نادرست نگهداری و مرمت این بناها نیز عامل دیگر تخریب به حساب می‌آید که گاهی به دلیل آگاهی کم و گاهی به دلیل کمبود بودجه است.

‏*تنظیم: فرزانه پورمظاهری

• < قبلی
• بعدی >