یادمان

میراث نیاکان و وظیفه گرانِ مردمان هنرپرور کشور ما

برگرفته از روزنامه ایران (23 بهمن 1384)

اکبر مختار تجویدی
باستان‌شناس، نگارگر و نسخه‌شناس برجسته

در هر یک از شهرهای ایران اگر به تحقیق بپردازیم، هزاران ساختمان و اثر بی‌نظیر هنری می‌یابیم که هر کدام در نوع خود مانند ندارند و از شاه‌کارهای معماری و هنری جهان به‌شمار می‌روند ولی... یکی از دوستان نگارنده که عمر خویش را در راه شناساندن آثار هنری باارزش ایران به مردم جهان وقف کرده است پس از سال‌ها رنج و فداکاری در برابر یکی از آثار باستانی که علی‌رغم کوشش‌های وی ویران گشته و به مخروبه‌ای بدل شده بود با آه و افسوس فراوان می‌گفت: «عشق ورزیدن نسبت به هیچ مطلبی در ایران به اندازه عشق به آثار باستانی، انسان را فرسوده نمی‌سازد و رویاهایش را تباه نمی‌کند».

شک نیست که سازمان‌ها و دستگاهای مربوطه مانند اداره‌ی کل باستان‌شناسی و انجمن آثار ملی کوشش‌های گران‌بهایی برای نگاه‌داری آثار هنری به کار می‌برند ولی به نظر می‌رسد تا هنگامی که همگی مردم یک کشور از خرد و بزرگ به‌ارزش و زیبایی آثار کهن خویش پی نبرند هرگز نمی‌توان در این راه نتیجه‌ی کامل گرفت و تا هنگامی‌که هنوز در کشور ما کسانی پیدا می‌شوند که هنگام بازدید از بناهایی مانند چهل‌ستون عالی‌قاپو با میخ و مداد و دیگر ابزارها بر روی نقاشی‌های نفیس و گران‌بهای این ساختمان‌ها یادگار می‌نویسند و یا صورت‌های نقاشی را خراش می‌دهند هرگز نمی‌توان به نگه‌داری آثار باستانی خوش‌بین بود.
از این گذشته بسیاری از خانه‌ها و ساختمان‌های افراد کشور ما جزو بناهای تاریخی و باستانی به‌شمار می‌رود و در پاره‌ای از آنها گچ‌بری‌های زیبا، کاشی‌های خوش‌نقش و مشبک‌های شیشه‌ای گران‌بها یافت می‌شود و معماری خانه، جزو شاهکارهای هنری محسوب می‌شود. چنین خانه‌هایی در سایر کشورهای جهان که دولت هزینه و بودجه‌ی کافی برای نگه‌داری آثار کهن دارد از صاحبان آن خریداری می‌شود و به موزه و کتاب‌خانه بدل می‌شود و آن‌ها را همان‌گونه برای نسل‌های آینده نگاه‌داری می‌نمایند در پاره‌ای کشورها کمیسیون‌های مخصوص هر ساله تعدادی از بناهای کشور را که دارای ارزش هنری باشد و کهنه‌گی آن به حد معینی رسیده باشد جزو بناهای ملی اعلام می‌نماید و از آن تاریخ صاحب آن بنا حق هیچ‌گونه تغییری در ساختمان و زینت‌های کهنه‌ی آن ندارد و چنانچه تغییر و یا ترمیم و تعمیری در بنا لازم باشد ناچار است به سازمان‌های مربوط مراجعه کند و با نظر کارشناسان آگاه، آن نقص را رفع کند ولی در کشور ما که هنوز چنین مقرراتی وضع نگشته پاره‌ای از مردمان خانه‌های بسیار باارزش چند صدساله را از روی ناآگاهی و یا تقلید کورکورانه از همسایگان و یا به جهت فرنگی‌مآبی، خراب می‌کنند و به جای آن، ساختمان تازه و به قول خودشان «مدرن» بر پا می‌سازند و اگر ساختمان‌های کهنه و کاشی‌های زیبا و درهای منبت و پنجره‌های مشبک باشد آنها را جداگانه به دلالان می‌فروشند و به حساب خود آن را تبدیل به احسن می‌نمایند.

از مردمی چون ملت کهن‌سال ما به این پیشینه‌ی بزرگ فرهنگی و آن گذشته‌ی درخشان تاریخی، این کارها شایسته نیست. در هیچ‌جای دنیا همه‌ی اقدامات را تنها نباید دولت به عمل بیاورد بلکه بر هر فردی است که به سهم خویش برای بهبود وضع کشور چه از نظر مالی، چه معنوی هم‌کاری کند. خوب است مردم کشور ما از این راهنمایی‌ها بیشتر بهره‌جویی کنند وگرنه تلاش‌های دستگاه‌های دولتی همان‌گونه که یاد شد برای نگه‌داری آثار زیبای باستانی هرگز کافی نخواهد بود. اگر امروز به فکر چاره‌جویی نباشیم و این میراث بزرگ فرهنگی را که بناهای تاریخی باشد نگاه‌داری نکنیم دیری نخواهد گذشت که کشور ما این گران‌بهاترین سرمایه‌ی خویش را که مایه‌ی شادمانی ما ایرانیان و آبروی مملکت در نزد بیگانه‌یی است که از ایران دیدن می‌کند، به کلی از دست خواهد داد.

یکی از سنت‌های پسندیده‌ی نیاکان هنردوست ما آن بوده که بر مزار بزرگان قوم خویش، آثار هنری کم‌نظیری وقف می‌کردند و برای بزرگ‌داشت آنان گران‌بهاترین پدیده‌های هنری را در مقبره‌ی‌شان گرد می‌آوردند به طوری که این چنین جای‌گاه‌ها همواره چون نگارخانه‌ی چین، پر از نقش‌ونگارهای دل‌کش بوده. امروز پاره‌ای از گران‌بهاترین این آثار به موزه‌های دنیا انتقال یافته است. هرگز برای نگارنده روشن نشد این اشیا را چگونه و با چه تمهیدی از این بناها خارج کرده‌اند و به فروش رسانده‌اند و درست است که موزه‌هایی که اکنون این آثار را در اختیار دارند از هر جهت در نگاه‌داری آنها کوشا هستند و ارزش واقعی آنها را درک می‌کنند و صحیح است که این آثار به نام کشور ما هر روزه مورد بازدید هزاران نفر از مردم جهان قرار می‌گیرد ولی همه‌‌ی مسایل، پاسخی به چگونگی فروش اثری که وقف یک بنای تاریخی و مذهبی است نمی‌توان باشد. در این زمینه، گفته بسیار است و شکوه بی‌شمار. تا زمانی که آثار باستانی بر حسب صورت دقیق و رسمی تعیین نگردیده است و جزو بناهای تاریخی ملی به شمار نیامده است وظیفه‌ی مردمان هنرپرور کشور ما در اقبال این میراث کهن گران‌تر است.

• < قبلی
• بعدی >