یادمان

از پل «بامیان» در غزنین قدیم تا پل «کشکان» از روزگار ساسانیان - سیل طاق‌های پل را بگرفت چنانکه آب را گذر نبود! / روایتی از داستان «سیل بزرگ» در تاریخ بیهقی

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)

گزارشگر : اناهید خزیر

ایران همواره در گذر تاریخ دستخوش ناملایماتی بوده است، گاهی زلزله شهرها را ویران می‌کند و زمانی سیل خانه‌ها را شسته و با خود می‌برد! بناهای باستانی و تاریخی نیز از این فاجعه جان سالم به در نمی‌برند و زخمی بر پیکره‌هایشان نقش می‌بندد.

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- ابوالفضل بیهقی در «سیل بزرگ» که یکی از پرمعناترین داستان‌های تاریخ بیهقی است صحنه سیل را به خوبی تصویرسازی می‌کند. این داستان استحکام بسیار زیبایی دارد زیرا بیهقی تصویر را بسیار آرام شروع می‌کند و کم ‌کم عمق فاجعه سیل را نشان می‌دهد که ویرانگر است: «روز شنبه نهم ماه رجب، میان دو نماز، بارانکی خُرد خُرد می‌بارید. چنان که زمین ترگونه می‌کرد. و گروهی از گله‌داران، در میان رود غزنین، فرود آمده بودند و گاوان به آن‌جا بداشته. هر چند گفتند از آن‌جا برخیزید، که محال بود بر گذر سیل بودن، فرمان نمی‌بُردند. تا باران قوی‌تر شد. کاهل‌وار برخاستند و خویشتن را به پای آن دیوار‌ها افگندند که به محلت دیه آهنگران پیوسته است و نهفتی جُستند. و هم خطا بود. و بیارامیدند.»

وی آن‌گاه از پل «بامیان» سخن به میان می‌آورد: «بامیان نام پلی در غزنین قدیم است و این پل بامیان در آن روزگار (قبل از نهم رجب 422) بر این جمله نبود پلی بود قوی به ستون‌های قوی برداشته، و پشت آن استوار پوشیده، کوتاه گونه، و بر پشت آن دو رسته دکان برابر یکدیگر، چنانکه اکنون است و چون از سیل تباه شد عبویه بازرگان آن مرد پارسای باخیر رحمه‌ﷲ علیه چنین پلی برآورد یک طاق، بدین نیکوئی و زیبائی و اثر نیکو ماند و از مردم چنین چیزها یادگار ماند. و نماز دیگر را پل آنچنان شد که بر آن جمله یاد نداشتند... و پاسی از شب بگذشته سیلی در رسید که اقرار دادند پیران کهن که بر آن جمله یاد ندارند و درخت بسیار از بیخ بکنده می‌آورد و مغافصه دررسید.

گله‌داران بجستند و جان گرفتند و همچنان استرداران و سیل گاوان و استران را درربود و به پل رسید و گذر تنگ چون ممکن شدی که آن چندان زغار و درخت و چهار پای به یک بار بتوانستی گذشت. طاق‌های پل را بگرفت چنانکه آب را گذر نبود و ببام افتاد و مدد سیل پیوسته چون لشکر آشفته می دررسید و آب از فراز رودخانه آهنگ بالا داد و در بازارها افتاد چنانکه بصرافان رسید و بسیار زیان کرد و بزرگتر هنر آن بود که پل را با دکان‌ها از جای بکند و آب راه یافت اما بسیار کاروانسرای که بر رسته وی بود ویران کرد و بازارها همه ناچیز شد و آب تا زیر انبوه زده  قلعت آمد چنانکه در قدیم بود پیش از روزگار یعقوب لیث ... و این سیل بزرگ مردمان را چندان زیان کرد که در حساب هیچ شمار گیر نیاید و دیگر روز از دو جانب رود مردم ایستاده بود به نظاره، نزدیک نماز پیشین مدد سیل بگسست و بچند روز پل نبود و مردمان دشوار از اینجانب بدان و از آن جانب بدین می‌آمدند تا آنگاه که باز پل‌ها راست کردند.»

وقتی این داستان پرمغز را می‌خوانی بی‌اختیار به یاد پل‌های تاریخی ایران می‌افتی که در سیل اخیر آسیب بسیاری بر پیکرشان وارد شد و این زخم‌ها هیچ‌گونه بهبود نخواهد یافت. کشورمان ایران همواره در گذر تاریخ دستخوش ناملایماتی بوده است، گاهی زلزله شهرها را ویران می‌کند و زمانی سیل خانه‌ها را شسته و با خود می‌برد! بناهای باستانی و پل‌های تاریخی نیز از این فاجعه جان سالم به در نمی‌برند و زخمی بر پیکره‌هایشان نقش می‌بندد.

تندیس بامیان

در خبرها می‌خواندیم که در پی «سیل گلستان پل «آق قلا» و بخشی از دیوار بزرگ گرگان آسیب دید» و همچنین وضعیت «پل‌های تاریخی در مسیر زاینده رود هم نگران‌کننده است.» بخش زیادی از «پایه‌های پل تاریخی کشکان بر اثر بارش شدید باران و سیلاب تخریب شد.» هر کدام از این پل‌ها قدمتی دیرینه‌ و کهن دارند و می‌توان تاریخ پر فراز و نشیب ایران را در بند بند سازه‌های آن‌ مشاهده کرد.

لرستان اگرچه بناهای تاریخی بسیاری دارد اما پل‌های تاریخی آن بیشتر شهره هستند. لرستان سرزمین پل‌های تاریخی ایران زمین است و پل‌های تاریخی بسیاری از روزگار اشکانیان، ساسانیان و... به یادگار مانده است که دیرینگی هر کدام به یک دوره تاریخی بازمی‌گردد. به باور کارشناسان میراث فرهنگی بعد از اهرام ثلاثه مصر که بزرگ‌ترین بناهای سنگی جهان هستند، پل‌های تاریخی لرستان دومین بناهای سنگی به جای مانده از دوران گذشته به شمار می‌آیند.

نمایی از پل کشکان پیش از فروریختن

مشهورترین پل تاریخی لرستان پل کشکان است که در محلی كه راه باستانی شاپورخواست از آن می‌گذشته ساخته شده است، پل کشکان بسیار بزرگ است و همین ویژگی باعث شده که باستان‌شناسان به آن نام «مادر پل‌های ایران» را بدهند. معماری این پل از روزگار ساسانیان به یادگار مانده است. ناگفته نماند که در متون تاریخی از این پل به عنوان «كژكی» یاد شده است.

برای دیدن این سازه زیبا باید به خرم‌آباد سفر کنید اما اکنون پس از فاجعه سیل پیکرش زخمی است و ضربه‌های بسیاری به پایه‌های سترگ این پل عظیم وارد شده است. آسیبی که سیل اخیر بر پیکر این پل تاریخی وارد کرد جبران‌ناپذیر است و پایه‌هایش سست و لرزان شده و هر آن ممکن است به کلی فرو ریزد. اکنون این سازه تاریخی چشم‌به‌راه نگاه جدی مسئولان میراث فرهنگی است تا دوباره بتواند زیباییش را به رخ جهانیان بکشاند.

• < قبلی
• بعدی >