یادمان

هشداری دیگر برای متولیان میراث فرهنگی - ارگی دیگر در کویر فرو می ریزد

برگرفته از روزنامه همشهری، شماره ۳۷۵۸، چهارشنبه ۵ مرداد ۱۳۸۴، رویه   سفر و طبیعت

غلامرضا رفیع- چه فرقی دارد که زلزله ای ویرانگر، ارگ بم را به یکباره فرو ریزد یا سهل انگاری و بی توجهی نسبت به حفظ و نگهداری میراث فرهنگی، بنایی کهن و تاریخی را در گوشه ای از کشور بتدریج ویران سازد.
اگرچه در برخی کشورها، دولت برای حفظ و نگهداری بناهایی حتی با قدمت کمتر از 2 قرن، برای اثبات فرهنگی نداشته و هویت سازی، بودجه اختصاص می دهد، ولی در اینجا گویی دستگاه های متولی منتظرند بناهای چندهزار ساله این مرز و بوم فرو ریزد تا آیندگان با صرف هزینه های هنگفت و توسل به کاوشگران خارجی بخش ناچیز و اندکی از فرهنگ کهن ایران را از دل خاک بیرون آورند.
قلعه بیاضه در 53 کیلومتری جنوب شرقی خور و بیابانک از توابع شهرستان نائین واقع در روستایی به همین نام، با بنایی چند طبقه و خندق عریض و عمیق و برخوردار از مجموعه خشتی بهم پیوسته و بافت گسترده تاریخی پیرامون آن، نمونه بارز یک ارگ و دژ کویری است که هم اکنون از این بی توجهی رنج می برد.
این قلعه افسانه ای که شاهکار سبک معماری عهد ساسانی است، قرن ها به عنوان دژ مستحکم و تسخیرناپذیر کویر مرکزی ایران کارکردهای گوناگون دفاعی و مسکونی داشته و از جمله اینکه در دوره اسماعیلیه پایگاه یاران حسن صباح بوده است، حتی برخی از این کارکردها تا سالهای نخست انقلاب اسلامی نیز ادامه داشت و اتاق های متعدد و طبقات مختلف قلعه به عنوان محل نگهداری اموال و انبار غله روستائیان مورد استفاده قرار می گرفت و قلعه بانی امین از آن محافظت می کرد.
ردپای روستای تاریخی و قلعه باستانی بیاضه را در اسنادی مانند احسن التقاسیم مقدس، صورت الارض ابن حوقل، سفرنامه ناصرخسرو و آثار دیگری از جمله سندی موسوم به جنگ نامه امامزاده ابومحمد ابراهیم(ع) که در این روستا مدفون است با نام های دیگری چون بیاذه ، پیاده ، بیابانک ، بیادق و بیاذق می توان یافت.
ناصرخسرو حدود یکهزار سال قبل، هنگام عبور از مسیر نائین به طبس در این روستا و به قول خودش پیاده توقف داشته و از قلعه کهن آن یاد کرده است. بسیاری از جهانگردان غربی مانند سون هدین ، آلفونس گابریل و مگ گرگور نیز هنگام عبور از کویر مرکزی، سری به این روستا زده و در مواردی به تفصیل از آن سخن گفته اند.
چند سال پیش یک گروه تحقیقاتی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به سرپرستی دکتر منصور فلامکی، مطالعات جامعی را در این زمینه انجام و قلعه را از زوایای مختلف مورد مطالعه قرار داد و حتی راهکارهایی را نیز برای بازسازی و مرمت این مجموعه ارزشمند پیشنهاد کرد، ولی متاسفانه هنوز گوش شنوایی برای کاربردی کردن این پیشنهادها پیدا نشده است.
با این حال به دلیل جاذبه های این اثر باستانی، چند سالی است که آهنگ سفر و عزیمت گروه های تحقیقاتی و توریست های علاقه مند به کویر و ایرانگردی اعم از داخلی و خارجی برای بازدید از روستای بیاضه و ارگ تاریخی آن به رغم مشکلات موجود شتاب گرفته است.
چند سال پیش که زمزمه ثبت و مرمت و بازسازی قلعه بیاضه شنیده شد، بسیاری امیدوار بودند که چتر حمایت سازمان میراث فرهنگی دست کم این بنای تاریخی را در برابر نفوذ آب و باران حفظ کند، ولی چنین اتفاقی نیفتاد و متاسفانه در سالهای اخیر به دلیل گل اندود نشدن پشت بام قلعه و نفوذ آب به بخش  هایی از آن،  اکنون روند تخریب، شدت گرفته است و وضع روزبه روز بدتر می شود و به قول یکی از کارشناسان، شاید متولیان امر به جای مرمت و بازسازی، منتظر تخریب و نوسازی این بنای تاریخی هستند و گرنه جلوگیری ازتخریب به مراتب کم هزینه تر و در مورد این گونه آثار به عنوان یک اصل مسلم به شمار می رود.
به بیان دیگر قلعه ای که روزگاران متمادی با قامتی استوار به عنوان دژ سترگ و تسخیرناپذیر، اقتدار کویرنشینان این خطه را به رخ می کشید و در دوره های مختلف جان ومال و ناموس آنان را در برابر حملات مهاجمان و غارتگران حفظ می کرد، اکنون خود در برابر باد و باران و صد البته بی توجهی متولیان و دستگاه های ذی ربط ناتوان و بی پناه مانده و هر روز قامت این ارگ باستانی کوتاه و کوتاهتر می شود و عنقریب فرو ریزد و برگی دیگر از شناسنامه ایران باستان و بنایی ارزشمند از مجموعه خشتی کشور در دل کویر دفن شود و خیال میراث فرهنگی برای همیشه از بابت ثبت و هزینه مرمت و نگهداری این اثر تاریخی راحت شود.
قلعه و روستای بیاضه در دوره های گذشته به دلیل موقعیت سوق الجیشی همواره از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است، به گونه ای که با هجوم نایب حسین کاشی و قشون کارآزموده او در سالهای 1327 و 1328 هجری قمری، تمامی قلاع منطقه از نائین تا طبس سقوط کرد، ولی مهاجمان باوجود به توپ بستن قلعه بیاضه از تسخیر آن عاجز ماندند تا جایی که ماشاءالله خان پسر کاربر و معروف به نایب حسین سرمست از فتوحات قبلی و با اصرار بر ماندن نیروهایش در منطقه تا تسخیر قلعه بیاضه در نامه ای تهدیدآمیز خواستار تسلیم روستائیان شد ولی آنان به پشتوانه آمادگی دفاعی و موقعیت استراتژیک و استحکامات وامکانات موجود در داخل قلعه اعم از آب، غذا و راه های متعدد ومخفی تدارکاتی؛ قطعه شعری به خط زیبای یکی از اهالی به وی اینگونه پاسخ دادند:
یا ما سر خصم را بکوبیم به سنگ
یا او سرما به دار سازد آونگ
القصه در این سراچه پرنیرنگ
یک کشته به نام به که صد زنده به ننگ
بالاخره مهاجمان در برابر استقامت و پایداری قلعه نشینان پس از مدتی مجبور به ترک منطقه شدند.
به هر حال این ارگ کهنسال کویر که قرن هاست با قامتی استوار همچنان برافراشته مانده است اکنون برای پایداری در برابر حوادث طبیعی و سایر آسیب ها به یاری فرهنگ دوستان چشم دوخته است تا مگر مانع افتادن قامت سترگ آن در دل کویر شوند و بتواند با ادامه حیات خود اسرار و ناگفته های تاریخ پیشینیان را برای آیندگان بازگو کند.

• < قبلی
• بعدی >