یادمان

دژ تسخيرناپذير سست شد/ قلعه تاریخی «دختر» درحال مرمت است

قلعه تاریخی «دختر» در شهرستان فیروزآباد فارس که به واسطه موقعیت ساخت آن به قلعه و دژ تسخیر ناپذیر نیز شهرت دارد اکنون سست شده است.

خبرگزاری مهر: قلعه دختر فیروزآباد دژی تسخیرناپذیر است که از هزار و ۷۰۰ سال قبل تاکنون بر فراز کوهی استوار باقی مانده و ارتفاعش از سطح زمین به ۱۵۰ متر می رسد.

این قلعه تاریخی که قدمتش به دوره ساسانیان برمی‌گردد در ۶ کیلومتری شهر فیروزآباد و در نزدیکی نقش برجسته تنگاب و بر فراز کوهی قرار دارد که به دلیل تسخیرناپذیری به قلعه دختر معروف شده، قلعه‌ای که به دستور اردشیر بابکان طی سال‌های ۲۲۴ تا ۲۴۱ میلادی برای حفاظت از شهر و دفاع در برابر حمله اردوان پنجم آخرین پادشاه اشکانی ساخته‌شده است.

قلعه دختر فارس از لاشه‌سنگ و گچ دست‌کوب بناشده و بیش از ۲ هزار مترمربع زیربنا دارد. این قلعه تاریخی از سه ساختمان پلکانی تشکیل‌شده و ساختمان انتهایی آن دارای گنبدی بزرگ بوده که بر روی ساختمان چهارگوش بناشده است.

این بنا دارای گچ‌بری‌هایی به سبک هنر هخامنشیان در تخت جمشید است و دارای اتاق‌های تودرتو، اتاق نگهبانی، راهرو، مخزن آب، حیاط مرکزی و پلکان مارپیچی است که در دل کوه حفاری‌شده و حتی می‌توان حصارهای دفاعی این قلعه را نیز دید.

قلعه دختر فیروزآباد در سال ۱۳۱۵ به شماره ۲۶۹ در فهرست ملی به ثبت رسیده و در حال حاضر نیز پرونده ثبت جهانی آن در دست تهیه است.

برای دیدن این قلعه تاریخی فارس دو راه وجود دارد، یکی از طریق پلکان‌های چوبی که از دامنه کوه تا ارتفاع ۱۵۰ متری بناشده و دیگری تسمه‌نقاله‌ای است که مانند یک تله کابین عمل می‌کند و در دوره پهلوی مرمتگران با این وسیله، مصالح موردنیاز مرمتی قلعه را حمل می‌کردند.

 سال گذشته پرونده مرمتی قسمت‌هایی از بنا گشوده شد که در این عملیات مرمتی پوشش استحفاظی بخش خارجی گنبد خانه، مرمت شکاف‌های بدنه خارجی گنبد خانه، اجرای دیوار محافظ بستر سنگی زیر پی در بخش خارجی گنبد خانه و مرمت بخش‌های سنگی در محل‌های موردنیاز انجام شد.

اما آن‌طور که کارشناسان میراث فرهنگی می‌گویند به دلیل عوامل گوناگون جوی، طبیعی و عوامل ناشی از گذشت زمان بستر سنگی مجاور پی بنا دچار فرسایش و سستی شده که به‌ویژه در نمای بیرونی ضلع شمال غربی بیشتر دیده می‌شود.

شکاف‌هایی هم که به‌مرورزمان در بنا ایجادشده نسبت به دوخت و دوز و مرمت آن‌ها اقدام و پوشش استحفاظی بخشی از بنا که با توجه به ریزش سقف نیاز به پوشش استحفاظی داشت نیز اجرا شده است.

اجرای کاه‌گل بخشی از پشت‌بام نیز از دیگر اقدامات انجام‌شده در سال گذشته بوده که  این پروژه مرمتی در مجموع بااعتباری بالغ‌بر ۶۰۰ میلیون ریال محقق شده است.

پژوهشگران قرن ۱۹ مانند فرصت شیرازی ساخت قلعه دختر و کاخ اردشیر فیروزآباد را به اردشیر اول نسبت می‌دهند.

تحقیقات انجام‌گرفته نشان می‌دهد که این ۲ بنا کاخ بوده‌اند که با به قدرت رسیدن اردشیر نقش‌های متفاوتی داشته‌اند و در یک‌زمان ساخته‌شده‌اند.

طرح عمارت اصلی روی قلعه دختر نشان می‌دهد که اقامتگاهی برای نگهبانان و مهمانان بوده و دارای اتاق‌های پذیرایی و تالار تخت و محل سکونت سلطنتی بوده که می‌توان این امر را ناشی از زندگی اولیه اردشیر که توأم با جنگ بوده دانست که وی محل اقامت خویش را به‌صورت بخشی از قلعه بناکرده است.

قلعه دختر در آستانه دره «تنگ آب» و در نقطه‌ای که شیب زمین در آن‌یک دروازه طبیعی به وجود آورده قرار دارد و قرار گرفتن کاخ بر فراز دشت امکان نظارت برمسیر کف دره که به فیروزآباد منتهی می‌شود را فراهم آورده است.

مرمت و حفاظت قلعه دختر از سال ۵۵ با آمدن گروهی از یونسکو آغاز شد و بعد از انقلاب اسلامی میراث فرهنگی کارهای اضطراری، حفاظت و مرمت قسمت‌های مختلفی از این بنا را انجام داد
آرایش هندسی بنا نشان می‌دهد که در زمان ساخت قلعه دختر، دانش ستاره‌شناسی در تعریف هندسه بنا کاربرد داشته است.

بخش مهم کاخ شامل ایوان، گنبد خانه، دیوار دفاعی، نمایانگر زبردستی خاص معماران در شیوه ساخت است. ارتفاع کمربند دفاعی حدود ۷ متر است.

کنگره‌های دفاعی کاخ با پله‌هایی به دالان‌های نگهبانی منتهی می‌شود و به فضاهای اسلحه‌خانه و سربازخانه راه داشته است.

با توجه به سستی پی بنای قلعه دختر، در بخش ضلع شمال شرقی سنگ چینی در پی بنا و استحکام‌بخشی با استفاده از سنگ لاشه انجام شد.

مسئول میراث فرهنگی شهرستان فیروزآباد در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: مرمت و حفاظت از این بنا از سال ۵۵ با آمدن گروهی از یونسکو آغاز شد و بعد از انقلاب اسلامی میراث فرهنگی کارهای اضطراری، حفاظت و مرمت قسمت‌های مختلفی از این بنا را انجام داد.

محمدحسین کاظمی با اشاره به مرمت قسمت‌های مختلف قلعه دختر ازجمله ایوان اصلی این بنا بیان کرد: در این راستا طی چند مدت اخیر کارهای مرمتی بر روی این بنا انجام شد البته ضلع شمالی این بنا شکاف‌های عظیمی داشت که در این خصوص نیز اقداماتی صورت گرفت.

وی افزود: در سال جاری نیز کارهای حفاظتی در چند بخش این بنا در دستور کار قرار دارد به‌عنوان‌مثال اجرای کاه‌گل در قسمت جنوبی پلکان، دیوار ضلع شرقی و غربی ایوان بر روی گنبد خانه پیگیری می‌شود.

مسئول میراث فرهنگی شهرستان فیروزآباد با اشاره به گوشه‌ای از اقدامات انجام‌شده برای دسترسی آسان به این قلعه اظهار داشت: در این خصوص پل عابر پیاده راه‌اندازی شد البته در این مجموعه یک تله کابین وجود دارد که مربوط به دوران قبل از انقلاب است که برای نوسازی و راه‌اندازی مجدد آن به اعتباراتی نیاز داریم.

کاظمی تأکید کرد: به‌طور حتم اگر اعتباری در این رابطه در نظر گرفته شود نسبت به راه‌اندازی این تله‌کابین اقدام خواهد شد زیرا آن زمان استقبال مردم از قلعه بیشتر خواهد بود.

وی با اشاره به پیگیری پرونده ثبت جهانی بناهای فیروزآباد ازجمله قلعه دختر گفت: در این راستا اقداماتی انجام‌ و از آکادمی اتریش نیز مشاوره گرفته‌شده تا هرچه سریع‌تر شرایط ثبت جهانی این آثار فراهم شود.

• < قبلی
• بعدی >