زیست بوم

دومين درياچه شور جهان سه متر ديگر تا مرگ فاصله دارد - مرگ تدریجی یک دریاچه

برگرفته از روزنامه همشهری

اسدالله افلاکی

ضرباهنگ مرگ برای دریاچه ارومیه که از 16سال پیش آغاز شده بود اینک بیش از پیش شتاب گرفته است.

خشک‌شدن دوسوم این دریاچه نشان از آن دارد که دومین دریاچه شور جهان (به روایتی شورترین دریاچه جهان) لحظه‌به‌لحظه به مرگ نزدیک‌تر می‌شود؛ با وجود این، هنوز این هشدارها نتوانسته است خواب مسئولان ذی‌ربط را آشفته کند تا آنجا که از حداقل اقدامات اجرایی هم طفره می‌روند که اگر جز این بود مسئولان وزارت نیرو برای بازکردن دریچه سدها و پلمب 30هزار چاه غیرمجازی که در محدوده حوضه آبخیز دریاچه واقع شده، اقدامی کرده بودند. این دو راهکاری بود که چندی پیش در نشست مسئولان عالی رتبه در دستور کار قرار گرفت و وزارت نیرو ملزم به اجرای آن شد اما با گذشت چند‌ماه هنوز اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است. آنطور که مهندس محمد درویش می‌گوید، اکنون سطح آب دریاچه هشت متر کاهش یافته است کاهشی که طی 12هزار سال اخیر بی‌سابقه بوده است.

6/3متر تا خشک شدن کامل

این کارشناس محیط‌زیست که اخیرا برای بررسی اثر سدهای احداث شده در بالادست حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در ایجاد وضعیت موجود، به این منطقه سفر کرده است، به همشهری گفت: در اردیبهشت سال 1375بالاترین /تراز دریاچه ارومیه از سطح دریا (ارتفاع آب) ، 5/1278متر ثبت شده اما 20مهرماه امسال این تراز به 1270/06متر رسیده است. این تفاوت به‌معنای آن است که تراز آب (ارتفاع آب) نزدیک به هشت متر کاهش یافته است //درحالی‌که بنا بر مطالعات سازمان زمین‌شناسی طی 12هزار سال گذشته این افت تراز (کاهش ارتفاع آب) سابقه نداشته است. عمق فاجعه آنگاه آشکار می‌شود که بدانیم ارتفاع کف بستر دریاچه ارومیه از سطح دریا 1267متر است براین اساس، اگر 3/6متر دیگر از ارتفاع آب کاسته شود دریاچه کاملا خشک می‌شود. درویش می‌افزاید: همین الان هم دوسوم دریاچه خشک شده و در حال حاضر، در عمیق‌ترین بخش دریاچه یعنی نیمه شمالی آن، عمق آب در بهترین حالت به 3/6متر رسیده است درحالی‌که عمق دریاچه در این محدوده 12متر بوده است. این آمارها آخرین هشدارهایی است که اگر نسبت به آنها بی‌تفاوت باشیم به‌زودی این دریاچه همچون دریاچه اورال خشک خواهد شد و تبعات ناگوار آن گریبان میلیون‌ها نفر در منطقه را خواهد گرفت.

دزدیدن آب‌های دریاچه سدها

این فعال محیط‌زیست درادامه به نکته جدیدی اشاره می‌کند که تا پیش از این، کمتر کسی به آن پرداخته است. او می‌گوید: در بالادست سدهایی نظیر سد حسنلو، شه چای، مهادباد و سدشهید کاظمی (زرینه‌رود) که در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه احداث /شده دزدیدن آب از دریاچه سدها به‌شدت رایج است. آبی که قرار است صرف کشاورزی و شرب در پایین دست شود و بخشی از آن هم حقابه دریاچه ارومیه است با موتور پمپ‌های بی‌شمار به غارت می‌رود. مسئول سد زرینه رود هم از غارت آب باخبر است اما ظاهرا توان مقابله با دزدان آب را ندارد. ‌روندی که اکنون در بالادست سدهای منطقه وجود دارد سبب ایجاد این تصور می‌شود که پدیده خشکسالی در حال وقوع است درحالی‌که مسئله چپاول آب در بالادست است که اثرات ناگوار آن در پایین‌دست به‌صورت خشکسالی آشکار می‌شود. بخش جالب ماجرا این است وزارت نیرو با سدسازی عملا باعث تسهیل آب دزدی می‌شود درحالی‌که اگر سدی وجود نداشته باشد امکان دزدی آب با این سهولت از رودخانه وجود ندارد.

درویش ضمن انتقاد از بی‌توجهی مسئولان وزارت نیرو به پدیده آب‌دزدی از دریاچه سدها تصریح می‌کند: در شرایطی که دریاچه ارومیه با بحران مواجه است چگونه است که مسئولان سه استان ذی‌ربط (آذربایجان‌شرقی، غربی و کردستان) چشم به این دزدی آشکار می‌بندند. این درحالی است که روستاییان پایین‌دست از چپاول آب دریاچه سدها به‌شدت ناراضی‌اند. برای نمونه، روستائیان محمدیار (منطقه‌ای بین ارومیه و مهاباد) از برداشت غیرمجازآب از سد حسنلو ناراحت بودند آنها می‌گفتند این رویه باعث خشک شدن اراضی کشاورزی ما شده درحالی‌که در بالادست سد حسنلو، اراضی مرتعی و دیم تبدیل به کشت آبی شده است.

ندانم‌کاری مسئولان

او می‌گوید: در سفر به ارومیه در بسیاری از مناطق، دپوهای بزرگ سیب‌های پادرختی به چشم می‌خورد. کشاورزان می‌گفتند، این سیب‌ها را کیلویی 160 الی 170تومان می‌فروشند درحالی‌که به گفته آنها پول دریافتی، حتی هزینه کارگر و حمل‌ونقل سیب‌ها را تأمین نمی‌کند. با وجود این، مسئولان جهادکشاورزی اعلام کرده‌اند که تولید سیب استان در سال‌جاری نسبت به سال گذشته 41درصد افزایش داشته است حال آنکه وضعیت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه دچار خشکسالی ضعیف تا متوسط بوده است آیا افزایش تولید سیب با این کیفیت با توجه به این شرایط موجب افتخار است؟ این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به معاهده «باری» یادآور می‌شود: طبق این معاهده که آبان‌ماه 87 میان مسئولان استان‌های آذربایجان‌غربی، شرقی و کردستان، مسئولان وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط‌زیست و جهادکشاورزی به امضا رسید مقرر شد اولویت اول برگشت دریاچه ارومیه به وضعیت نخست باشد که برای رسیدن به این هدف، متناسب با خشکسالی، تولیدات کشاورزی محدود شود و تمهیدات دیگری هم ازجمله تغییر شیوه آبیاری سنتی به مدرن در دستور کار قرار گیرد. اما اکنون بی‌توجه به این معاهده، کشاورزان با کف‌شکنی، عمق چاه‌ها را که قبلا پنج الی شش متر بود به 60متر رسانده‌اند تا سیبی تولید کنند که فروش آن حتی هزینه حمل‌ونقل آن را کفایت نمی‌کند! این مورد نشان می‌دهد که مسئولان به این معاهده پایبند نیستند که اگر بودند نباید سطح آب دریاچه ارومیه از سال87 تا امروز چهار متر کاهش پیدا کند.

درویش می‌افزاید: در این میان کشاورزان نگران سم چینی هستند که دیگر کارساز نیست، نگران افزایش دستمزد کارگر هستند و نگران همه‌‌چیز هستند جز خشک شدن دریاچه ارومیه. در واقع تنها چیزی که به آن فکر نمی‌کنند خشک شدن ارومیه است. بدیهی است وقتی مسئولان جهادکشاورزی و مسئولان استانی متوجه این خطر نیستند چطور می‌توان انتظار داشت که یک کشاورز محلی نگران خشک شدن دریاچه ارومیه باشد.

• < قبلی
• بعدی >