زیست بوم

شکوفه های جلبکی و باکتری "هالوفیت" عامل سرخی دریاچه ارومیه

به گزارش خبرنگار مهر در ارومیه، با سرخ شدن دریاچه ارومیه از هفته های گذشته بحث های داغی در خصوص وجود کشند قرمز، احتمال ورود پساب های آلاینده، شکوفه های جلبکی و ... در محافل عمومی و در سطح اظهارنظرهای کارشناسی قوت گرفت که بلافاصله مسئولان ذیربط را مجبور به انجام نمونه برداری و آزمایشاتی از آب دریاچه ارومیه کرد و تنها بعد از یک هفته از طرح آن تمام شایعات مذکور رد و وجود باکتری هایی با نام "هالوفیت" (نمک دوست) به تایید رسید.

آنچه در این خصوص بیش از همه مطرح است اینکه دریاچه ارومیه در حال حاضر روزهای سختی و بحرانی را می گذراند، روزهایی که مسئولان محلی و کشوری با تشکیل جلسات رسمی و غیررسمی تنها به اعلام نظرهای کلیشه ای و شعارگونه در خصوص نجات این تالاب ارزشمند اکتفا کرده اند.

اگر تغییر رنگ دریاچه ارومیه را به گفته رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور پدیده سازش با محیط زیست و طبیعی قلمداد کنیم باز جای سئوال و بحث دارد که چرا مسئولان در این خصوص سکوت کرده اند؟

به گفته اسدپور پدیده تغییر رنگ آب دریاچه ارومیه از پنج سال گذشته به صورت هرچند کمرنگ مطرح بوده چرا مسئولان در برابر این زنگ هشدار بی تفاوت بوده اند؟

وعده های مسئولان باید به مرحله عمل برسد

طنین مرگ دریاچه ارومیه از سالهای بسیار دور (76 ) با بروز خشکسالی هایی نه تنها در سطح استان بلکه در دنیا نواخته شده است آیا وقت آن نرسیده وعده وعید های مسئولان به عمل تبدیل شود؟

در خصوص وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه و تغییر رنگ آب اظهارنظر های ضد و نقیض همچنان ادامه دارد خبرنگار مهر برای بررسی بهتر و بیشتر این موضوع سراغ تعدادی از کارشناسان و مسئولان ذیربط رفته است که در ذیل می خوانید.

سرخ شدن دریاچه ارومیه ناشی از تغییرات حاصله در ساختار فیزیکی و شیمیایی است

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار مهر تغییر رنگ آب دریاچه ارومیه را پدیده ای زیست محیطی و طبیعی دانست و بیان داشت: در حال حاضر علت تغییر رنگ آب دریاچه ارومیه از آبی و آبی متمایل به سبز به رنگ قرمز نارنجی ناشی از تغییرات حاصله در ساختار فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی دریاچه و آداپتاسیون جبلک ها و باکتریهای "هالوفیت" داخل این دریاچه است.

یوسفعلی اسدپور با بیان اینکه مجموعه میکروارگانیسم های دریاچه ارومیه اغلب از جبلک های سبز آبی از گروه "دونالیلا" است اظهارداشت: هم اکنون در پی افزایش بیش از حد شوری آب و رسیدن آن به حد اشباع، اکسیژن محلول در آب دریاچه کاهش یافته و موجب تغییر رنگ آب این تالاب شده است.

وی خاطرنشان کرد: در این راستا گروه جلبک های شورپسند دریاچه ارومیه که اغلب از جبلکهای "دونالیلا" گونه " ویریدیس" است در شرایط حاکم به جهت اشباعیت شوری آب دریاچه که در زمان حاضر 330 گرم برلیتر است و نیز کاهش اکسیژن به همراه تابش شدید نور خورشیدی به خصوص در حواشی دریاچه اقدام به عمل آداپتاسیون می کنند که این امر تبدیل این گونه به گونه "دونالیلا سالینا" را در پی دارد.

وی تصریح کرد: جبلک "دونالیلا سالینا" چون قادر به تبدیل املاح آمونیاکی دریاچه به گروه نیترات را دارد و نیز قدرت جذب و استفاده این جلبک از املاح مذکور بالاست لذا بر دریاچه ارومیه غالبیت پیدا کرده و موجب ظهور رنگ سرخ یا قرمز خونی شده است که این امر یک پدیده سازش در شرایط زیستی دریاچه ارومیه به شمار می رود.

اسدپور تجمع رنگدانه هایی از نوع بتاکاروتن ها را از دیگر دلایل سرخ شدن آب دریاچه ارومیه اعلام کرد و بیان داشت: در پی شوری بیش از حد و کاهش اکسیژن آب دریاچه باکتری های "هالوفیت" جنس "هلو باکتریوم" و "هلو لوکو کوس" با غالبیت در آب دریاچه رنگدانه هایی با نام "باکتریو ردوپسین" تولید می کنند که این رنگدانه در شرایط بی هوازی و کم اکسیژن که در دریاچه ارومیه حالم است رنگدانه ای به رنگ زرشکی متمایل به قرمز تولید و موجب تغییر رنگ دریاچه شده اند.

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور گفت: کاهش بیش از حد اکسیژن و اشباعیت شوری آب دریاچه ارومیه موجب عدم تبدیل یون های آمونیوم حاصله از تجزیه مواد آلی دریاچه به ذخایر نیتراتی شده و این پدیده باعث تغییر در نحوه زیست موجودات دریاچه غالبا در باکتریها از وضعیت "فتو سنتز" به وضعیت "شیمو تروفی" می شود در این شرایط برخی املاح از جمله نیترات آمونیوم نیز می تواند تولید شود که تولید این محصول به تشدید تغییر رنگ دریاچه کمک می کند.

شرایط مشابه دریاچه ارومیه در دریاچه "یوتا" در آمریکا مشاهده شده است

اسد پور با بیان اینکه شرایط مشابه تغییر رنگ دریاچه ارومیه در دریاچه "یوتا" و "گریت سالت لیک" آمریکا نیز گزارش شده است بیان داشت: این امر پدیده زیست محیطی و کاملا طبیعی است و جای نگرانی وجود ندارد.

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور دلیل پرنگ بودن سرخی آب دریاچه در برخی مناطق به خصوص قسمت شرقی دریاچه خاطرنشان کرد: به دلیل عمق کم آب در این حواشی گرمای بیش از حد و تابش شدید نورخورشید تغییر رنگ دریاچه در این مناطق بیش از سایر بخش ها نمود پیدا می کند.

تغییر رنگ آب دریاچه ارومیه از 5 سال گذشته مطرح بود/ سال های آتی تغییر رنگ دریاچه ارومیه شدت می یابد

وی در خصوص بروز این پدیده در سالهای گذشته پاسخ داد: تغییر رنگ دریاچه ارومیه و سرخ شدن آب آن از پنج سال گذشته با کاهش شدید آب دریاچه ارومیه مطرح بود ولی شدت آن مانند سال جاری نبود.

اسدپور ادامه داد: در سالهای گذشته به دلیل بالا بودن حجم آب دریاچه نسبت به سالجاری سرخ شدن آن و تغییر رنگ آب چندان قابل مشاهده نبود.

رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور گفت: در سالهای آتی به دلیل ادامه روند بحرانی دریاچه ارومیه و کاهش آب شدت سرخ شدن و تغییر رنگ دریاچه ارومیه افزایش خواهد داشت.

تغییر رنگ دریاچه ارومیه خطرات زیست محیطی در پی ندارد

اسدپور با بیان اینکه شرایط به وجود آمده برای دریاچه ارومیه یک پدیده سازش طبیعی و با محیط است اظهارداشت: سرخ شدن آب دریاچه ارومیخ هیچ گونه خطر زیست محیطی، اکولوژیکی برای دریاچه ندارد و حتی می تواند در صورت انجام مطالعات و بالا بودن تراکم وسیعی از جلبک های "دونالیلا سالینا" در استخراج مواد بیولوژیک دریایی مهمی چون بتاکاروتن ها مورد استفاده قرار گیرد.

این مقام مسئول خاطرنشان کرد: پدیده به وجود آمده پس از مدتی با ورود آب های جاری و شروع بادهای محلی و کاهش دمای آب مجدا به وضعیت قبلی و زمینه ایجاد تمامی جلبک های قبلی در دریاچه ارومیخ بازخواهد گشت.

تا یک ماه آینده رنگ دریاچه ارومیه به حالت طبیعی برمی گرد

اسدپور گفت: پیش بینی می شود تا یک ماه آینده تغییر رنگ دریاچه ارومیه کاهش یافته و این تالاب ارزشمند به شرایط عادی خود برگردد.

این اظهارات رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور در حالی صورت می گیرد که برخی از نهادهای علمی و دانشگاهی فعال در زمینه دریاچه ارومیه همچنان با تردید در خصوص تغییر رنگ دریاچه ارومیه اظهار نشر می کنند و اظهار نظر قطعی را تنها منوط به انجام آزمایشات علمی و تخصصی می دانند.

سه فرضیه در خصوص تغییر رنگ دریاچه ارومیه مطرح است

رئیس پژوهشکده آرتمیا و جانوران آبزی دانشگاه ارومیه نیز در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار مهر در خصوص تغییر رنگ دریاچه ارومیه گفت: در این خصوص توسط این مرکز آزمایشات خاصی نگرفته ولی سه فرضیه وجود جلبک " دونالیلا سالینا"، وجود باکتری نمک دوست "هالوفیت" و تغییر رنگ املاح دریاچه ارومیه مطرح می باشد که هیچ کدام به تایید قطعی نرسیده است.

علی احسانی با انتقاد شدید از نبود متولی خاص و مشخص در خصوص دریاچه ارومیه بیان داشت: دریاچه ارومیه در حوزه سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان قرار دارد و باید مسئولان هرسه استان به یک اندازه در خصوص شرایط بحرانی این تالاب ارزشمند حساسیت داشته و اقدامات لازم را انجام دهند.

وی با بیان اینکه در بروکراسی اداری دریاچه ارومیه متولی زیادی دارد اظهارداشت: متولیان فعلی دریاچه ارومیه یا از تمام توان و ظرفیت برای نجات آن استفاده نمی کنند یا اطلاع رسانی مناسبی در این زمینه صورت نگرفته است.

احسانی خاطرنشان کرد: این مرکز تنها مرکز علمی است که دارای شش نفر هیئت علمی تمام وقت می باشد که در خصوص آرتمیا و دریاچه ارومیه فعالیت می کنند ولی تاکنون در هیچ یک از جلسات کارشناسی و تخصصی در خصوص دریاچه ارومیه از آنها برای اظهارنظرهای کارشناسی دعوت نشده است.

وی با بحرانی و وخیم خواندن وضعیت فعلی دریاچه ارومیه گفت: مسئولان استانی باید در این خصوص هرچه سریعتر چاره اندیشی کنند.

بخش جنوب دریاچه ارومیه تا دو سه سال آینده کاملا خشک می شود

عضو هئیت علمی دانشگاه ارومیه نیز با ابراز تاسف از شرایط به وجود آمده در خصوص دریاچه ارومیه گفت: وضعیت موجود دریاچه ارومیه از هشدار وابراز تاسف ها گذشته و باید اقدامات اساسی برای نجات آن صورت گیرد.

ناصر آق ادامه داد: اگر شرایط بحرانی امروز دریاچه ارومیه و کاهش آب آن ادامه یابد تا دو سه سال آینده بخش جنوب دریاچه کاملا خشک خواهد شد.

وی در خصوص تغییر رنگ دریاچه ارومیه نیز اظهارداشت: در تمام دریاهای شور دنیا وقتی میزان شوری آب بیش از حد بالا می رود زمینه رشد باکتریهای شورپسند نیز افزایش می یابد در این راستا در دریاچه ارومیه نیز به دلیل رسیدن به حالت فوق اشباع در نتیجه کاهش آب آن باکتریهای شورپسند برای سازگاری با محیط به وجود آمده و استرس زیاد اقدام به تولید رنگدانه هایی به رنگ قرمز می کنند که این امر موجب تغییر رنگ دریاچه ارومیه شده است.

آق خاطرنشان کرد: بحث دیگری که در این خصوص مطرح است در اواخر اردیبهشت ماه سالجاری با توجه به بارندگیهای بالا در برخی از مناطق دریاچه ارومیه آرتمیا در یک مقطع خاص شکوفا شد ولی پس از مدت کوتاهی با توجه به شوری بالای آب دریاچه آرتمیاهای شکوفا شده مردند و باکتریها شورپسند دریاچه نیز با تجزیه آرتمیاهای موجود مرده به عنوان منبع غذایی اقدام به تغذیه و رشد کردند که رشد این باکتریها موجود تکثیر آنها و تولید رنگدانه های قرمز رنگ و تغییر آب دریاچه ارومیه شد.

مدیر گروه بیولوژی، اکولوژی و مدیریت ذخایر آبزیان پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه با تاکید بر چاره اندیشی مسئولان در خصوص وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه بیان داشت:مکانیزه کردن بخش کشاورزی در کنار اقداماتی تکمیلی از قبیل بارورکردن ابرها و انتقال آب می تواند کمک اساسی در نجات حیات دریاچه کند.

به هر جهت تغییر رنگ آب دریاچه ارومیه سند زنده ای برای مسئولان ذیربط کشوری و استانی است تا اقدامات عملی و اساسی را برای نجات و احیای دومین دریاچه شور دنیا با شتاب بیشتری به مرحله اجرا برسانند.

متاسفانه از سال 1376در اثر بروز خشکسالی و عوامل انسان ساخت (مانند احداث سدها) روز به روز از سطح ارتفاع تراز آب آن کاسته شده به طوری که در حال حاضر از 570 هزار هکتار مساحت آبی آن حدود 250 هزار هکتار به زمینهای شوره‌زار تبدیل شده و در مقایسه با ارتفاع ماگزیمم آن در سال 1374 حدود 6.5 متر کاهش داشته است؛ این در حالی است که میزان تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه (1274 متر) حدود 2.5متر کاهش داشته و زمینه بروز بحران زیست محیطی را در این پیکره طبیعی فراهم کرده است.

در 40 سال گذشته نیز یک بار دریاچه با کمبود شدید آب مواجه شده و بعدها به دلیل جبران آب و نزولات جوی در حوزه آبریز آن به حیات اولیه و مطلوب برگشته است. اما در حال حاضر با توجه به تغییرات شدیدی که در سطح جهان در خصوص وضعیت عمومی آب به وجود آمده است، خشک شدن کامل دریاچه دور از انتظار نیست و اگر وضعیت به همین منوال پیش رود، بحران زیست محیطی زیادتر شده و دریاچه تمام ویژگیهای زیستی و غیرزیستی خود را از دست خواهد داد و این به منزله نابودی دریاچه است.

.....................................................

گزارش : سکینه اسمی

• < قبلی
• بعدی >