زیست بوم

شصت‌وچهارمین میراث طبیعی ایران، زیر آب می‌رود

دیگر فرقی نمی‌کند که توانایی‌های چشمه بل (کانی بل) چقدر باشد، تصمیم‌ها گرفته شده، چیزی به پایان ساخت سد و آبگیری آن نمانده و با اتمام پروژه سد داریان، شصت و چهارمین اثر ملی کشور که سوم مردادماه‌ سال ٨٨ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت، زیر آب می‌رود و حیاتش به پایان می‌رسد.

روزنامه شهروند از سرنوشت «چشمه بل» در اورامان کردستان پس از آب‌گیری سد داریان گزارش داده است: عمرش وابسته است به آبگیری سد داریان. سدی که با وجود مخالفت محلی‌ها و نگرانی دوستداران محیط‌زیست تا دو ماه دیگر آبگیری خواهد شد و «چشمه بل» را به زیر خواهد کشید. می‌گویند، با آبگیری سد، چشمه در دریاچه آن غرق خواهد شد و دیگر اثری از چشمه بل دیده نخواهد شد.

چشمه‌ای که دبی آن حدود سه تا چهار‌هزار لیتر در ثانیه است و همچون رودی خروشان، حجم عظیمی از آب پاک و قابل شرب را از دل کوه‌های اورامان کردستان بیرون می‌کشد و می‌تواند آب شرب شهری با ٢‌میلیون نفر جمعیت را تامین کند. حالا دیگر فرقی نمی‌کند که توانایی‌های چشمه بل چقدر باشد، تصمیم‌ها گرفته شده، چیزی به پایان ساخت سد و آبگیری آن نمانده و با اتمام پروژه سد داریان، شصت و چهارمین اثر ملی کشور که سوم مردادماه‌ سال ٨٨ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت، زیر آب می‌رود و حیاتش به پایان می‌رسد.

در جریان این مخالفت‌ها و نگرانی‌ها از آینده این چشمه و به عبارتی پایان یافتن حیات چشمه تاریخی بل در لرستان، خردادماه ‌سال جاری، چشمه بل از محل مظهر جدیدی سرازیر شد تا با آبگیری سد، حیات چشمه به خطر نیفتد. به گفته محمود مشیری مجری طرح داریان، «با توجه به غرق شدن محل چشمه بل در دریاچه سد با درخواست سازمان محیط‌زیست مقرر شد مظهر یا همان محل خروج آب این چشمه در جایی دیگر و به دور از دریاچه منتقل شود. آب چشمه بل در تراز ٨٣٦ متر (هشت متر بالاتر از نرمال) و ١٢٠ متر بالاتر از مظهر قدیم، در محل مظهر جدید سرازیر شد.»

اما این انتقال هم مورد انتقاد دوستداران محیط‌زیست، قرار گرفته و نگرانی‌ها و نارضایتی‌ها از اجرای این پروژه را کاهش نداده است. دوستداران محیط‌زیست، همچنان برای آبگیری نشدن سد داریان به منظور ادامه حیات این چشمه تلاش می‌کنند، نشست می‌گذارند، تجمع برگزار می‌کنند و از مسئولان می‌خواهند تا «آبگیری سد داریان را متوقف کنند.»

بر همین اساس، در نشستی که به همت اندیشکده تدبیر آب ایران و پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف دراین‌باره برگزار شد.

مختار‌ هاشمی، سرپرست کارگروه مردمی نجات چشمه بل و همکار تحقیقاتی موسسه NIRES نیوکاسل برای پژوهش در زمینه پایداری، درباره پیامدهای نابودی چشمه‌های کارستی نظیر چشمه بل بر امنیت آب، با اشاره به این‌که این سد ارزیابی زیست‌محیطی ندارد، عمل نکردن مجری طرح به وعده‌هایش را مورد انتقاد قرار داد و گفت: «با یک رویکرد آزمون و خطا، کارفرمای سد داریان درحال انجام کارهایی است که ما می‌بینیم که نهایتا نتیجه‌اش نابودی چشمه بل خواهد بود. ایده‌ای که الان به‌عنوان طرح احیا از زبان کارفرما کلید زده شده، قرار است با نابودی مظهر چشمه، آب را به مکان دیگری منتقل کند.

مشکل اصلی اجرای این طرح یکی این است که منطقه کارستی است. آن‌جا در امتداد زمین، درزهای کوچک و بزرگ زیادی وجود دارد که قطعا باعث اختلاط آب مخزن سد با چشمه خواهد شد و آبخوان چشمه که آب معدنی ناب است را از بین خواهد برد. ما در کارگروه مردمی نجات چشمه بل، از ‌سال ٨٨ مرتبا این نکات را سعی کردیم با گفت‌وگو و مذاکره علمی منتقل کنیم، اما متاسفانه به تخریب روی آوردند و بعد از آن ما دیگر چاره‌ای ندیدیم جز روی آوردن به کمپین مردمی.»

سرپرست کارگروه مردمی نجات چشمه بل، در ادامه با نمایشی خواندن طرح احیای چشمه، یادآوری کرد: «اطلاعات دریافتی از کارگران و عکس‌های پروژه، نشان می‌دهد که آب از کناره سازه و نزدیکی مظهر، به بیرون نشت می کند و این نشان می‌دهد چشمه بل زنده است و مازاد آب آن با فشاری شگفت‌انگیز، عرض رودخانه سیروان را طی می‌کند!» از نظر‌ هاشمی، انتقال سالم آب چشمه‌ای که نه سرچشمه‌اش را کشف کرده‌اند و نه مسأله گسل‌ها و خلل‌هایش را رفع کرده‌اند، امکان‌پذیر نیست.

ما راهکار داریم

او با تاکید بر این‌که ما فکر می‌کنیم که می‌شود چشمه را نجات داد و هنوز دیر نشده است، ادامه داد: «من یک پیشنهاد دارم؛ این آب برای چیست؟ تولید برق؟ ٢١٠ مگاوات برق ادعایی حتی اگر واقعا محقق شود، زیاد نیست. در همان استان، نیروگاه قلیان سنندج، ٥ برابر این مقدار را تولید می‌کند. دغدغه دیگر چیست؟ انتقال آب به دشت گرمسیری مجاور؟ خب برای این کار حتی اگر راهکار مناسبی باشد، بایستی ابتدا ساخت تونل‌ها تکمیل شود که این خود سه تا چهار ‌سال زمان می‌برد. یعنی تا چهار ‌سال دیگر، امکان استفاده از این مزیت سد نیست؛ خب پس این عجله برای آبگیری سد برای چیست؟!»

او سپس  گفت: «حداقل همین چهار سال را صبر کنیم که به صورت مشارکتی و با همفکری هم، مهندسی ارزش کنیم. ما طرح و ایده‌های نجات‌بخشی مشخصی داریم که با همکاری یکی از بهترین مشاوران کشور و بر مبنای مستندات علمی نوشته شده است، اما متاسفانه هنوز به آن توجهی نشده است و مجریان طرح، به جای گفت‌وگو با ذینفعان محلی و توجه به این پیشنهادات، تنها به تسریع در سدسازی روی آورده‌اند.»

هاشمی افزود: «گاهی وقت‌ها می پرسند ما چند صد‌میلیارد تومان هزینه کرده‌ایم، حیف است تمام‌اش نکنیم و من می‌گویم، چشمه بل از همه چیز حیف‌تر است. اگر چشمه بل باشد، این پول جبران می شود.

داریان نباید آبگیری شود چراکه مشکلات آن حتی در گزارش‌های محرمانه مشاوران پروژه هم مورد اعتراف قرار گرفته است. به همین دلیل صراحتا می‌خواهیم که چشمه بل بماند.»

او با تاکید بر لزوم تقویت گفتمان محیط‌زیستی در حاکمیت کشور، از همراهی اقشار مختلف مردم، تشکل‌های محیط‌زیستی، هنرمندان با این کارگروه خبر داد.

طومار ٧٠‌هزار امضایی، حمایت بیش از ١٠٠ سمن «ان جی او»، نامه شش نفر از نمایندگان مجلس استان کردستان به وزیر، نامه‌نگاری‌های مکرر استاندار کردستان از دیگر اقدامات حمایتی مهمی بود که مختار ‌هاشمی به آن اشاره کرد، پیگیری‌هایی که البته بدون پاسخ مانده‌اند.

اعتراض‌ها به آبگیری سد داریان، در میان محلی‌ها و دوستداران محیط‌زیست ادامه دارد، اعتراضاتی که تاکنون به جز طرح انتقال چشمه که به گفته سرپرست کارگروه مردمی نجات چشمه بل، نتیجه‌بخش نخواهد بود، راهکار دیگری به خود ندیده و به نظر می‌رسد بار دیگر هزینه‌های میلیاردی برای ساخت سد، بر اعتراض‌ها پیروز خواهد شد و نتیجه آن تنها یادگار ماندن خاطرات روزهای خروش چشمه بل خواهد بود.

• < قبلی
• بعدی >