دیده‌بان مازندران
نامی مناسب‌تر از «کاسپین» یا «کاسپی» برای دریای شمال ایران وجود ندارد
- ديده بان مازندران
- نمایش از پنج شنبه, 19 فروردين 1389 09:59
- بازدید: 3878
بر گرفته از خبرگزاری دانشجویان ایران
فرید فرخنده‌کیش در مطلبی به بیان دیدگاه‌های خود درباره‌ی نام دریای خزر پرداخت.
به گزارش خبرنگار بخش ایران‌شناسی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، این مطلب که فرخنده‌کیش ـ پژوهش‌گر ـ نسخه‌ای از آن را در اختیار ایسنا قرار داده، به این شرح است: سال‌ها پیش وقتی در آموزش و پرورش مسؤولیتی داشتم، شاهد تغییر و جابه‌جایی نام دریای شمال ایران از «خزر» به «مازندران» و برعکس بودم. یادم می‌آید، همان روزها مقاله‌ای در روزنامه‌ای خواندم که در ارتباط با قومی به نام «خزر» بود و در آن به سابقه‌ی این قوم و ریشه‌های آن پرداخته شده بود. در این سال‌ها همیشه این دغدغه در ذهنم وجود داشت که به چه دلیل از این نام استفاده می‌شود و چرا نام‌های دیگر که به بیش از 35 نام می‌رسد، مورد توجه قرار نگرفته‌اند، تا این‌که تصمیم گرفتم، در این زمینه پژوهشی کتابخانه‌یی داشته باشم و براساس آن می‌توانم بگویم که نامی مناسب‌تر از «کاسپین» یا «کاسپی» برای دریای شمال ایران وجود ندارد و این نام مانند «خلیج همیشه فارس» عنوانی است که افتخاری ملی محسوب می‌شود، با این تفاوت که همه‌ی کشورهای جهان این دریا را با نام «کاسپین» می‌شناسند، ولی ما در مکتوبات داخلی خود، نام دیگری را بر آن گذاشته‌ایم. شاید این فرصتی باشد (و برای کشور ما آسیب) که در آینده، کشورهای ساحل شمالی برای این دریا نام آن را با تمایلات خود تغییر دهند. همان‌گونه که به‌تازگی جمهوری آدربایجان این دریا را «دریای آذربایجان» نامیده است.
واژه‌ی «کاسپین» برخلاف تصوری که آن را نامی انگلیسی می‌دانند، نامی فارسی است و برگرفته از نام قومی که سال‌ها در کرانه‌ی دریای شمال ایران (گیلان) زندگی می‌کرد و تا قسمت‌های مرکز فلات ایران نیز نفوذ داشت. در بسیاری از متون گذشته، مورخان نام‌های کاشان و قزوین را که از شهرهای مرکزی ایران هستند، برگرفته از نام این قوم (کاسی) می‌دانند. از نگاه مردم‌شناسی جدید، مازندرانی‌ها و گیلانی‌ها (که در جهان ایشان را به نام کاسپین می‌شناسند) از نوادگان مردمی هستند که از غرب این دریا آمدند. این مردم خود به دو دسته‌ی «کاس‌سی‌ها» و «کاس‌پی‌ها» تقسیم می‌شوند. «سی» در زبان گیلکی به‌معنی صخره و «پی» به‌معنی جلگه است و کاس‌های ساکن جلگه «کاس‌پی‌ها» و ساکنان کوهستان «کاس‌سی‌ها» نامیده می‌شدند.
کاسپین‌ها بر پایه‌ی نوشته‌ی «هرودت» در دوران هخامنشی جزو استان یازدهم به‌شمار می‌رفتند و 200 تالان مالیات می‌پرداختند (جغرافیای تاریخی ایران باستان). در کهن‌ترین نقشه‌های جهان که موقعیت این پهنه در آن‌ها آمده، چون نقشه‌ی «هکاتوس» (مربوط به 500 پیش از میلاد) و نقشه‌ی معروف «آرانونس» (200 پیش از میلاد) همه‌جا نام این دریا برگرفته از نام «کاسپین» است.
بنا بر اظهار دکتر عنایت‌الله رضا نام «دریای مازندران» در سال 1316 و در دوران رضاشاه به این دریا و بدون هیچ سند و زمینه‌ی تاریخی گذاشته شد. اگرچه قبل از آن، نام «طبرستان» که معرب «تپورستان» است، بر این دریا گذاشته شد و گروهی اعتقاد دارند، کلمه‌ی «مازندران» که تقریبا مصادف و هم‌معنی با «طبرستان» است، از آن سال‌ها رواج یافته است.
اما معروف‌ترین نام برای دریای شمال ایران نام «خزر» است. این نام برگرفته از نام قومی به همین نام است و پس از قرن چهارم هجری قمری این نام مطرح شد. «خزرها» قومی ساکن جنوب و غرب دریای شمال ایران بودند که بعدها سراسر ضلع غربی این دریا را اشغال کردند. این قوم ابتدا زندگی شبانی و کوچی داشتند و پس از مدتی تا جنوب «ولگا» پیش رفتند و پس از پذیرش دین یهود نیز خوی نامتمدن و وحشی‌گر آن‌ها زایل نشد و به غارت‌گری و چپاول اقوام مجاور پرداختند. این قوم با ایرانیان در ستیزه بودند و خسارت‌های فراوانی بر ساسانیان وارد ساختند و یکی از عوامل مؤثر تضعیف ارتش ایران در برابر حملات مستمر روم شرقی بودند.
در دوران اسلامی ایران، سپاهیان مشترک مسلمان ایرانی و عرب بارها با خزرها درگیر شدند و در نهایت و پس از قرن‌ها در سال 965 میلادی (354 هجری قمری) این قوم به‌طور کلی متلاشی شد. خزرهای یهودی پس از آن به سوی اوکراین، مجارستان، لهستان و اروپای شرقی رفتند.
