صنایع دستی

چاروق؛ پاپوشی که ریشه در تاریخ و فرهنگ ایران دارد

تلفین زیبای ابریشم و چرم و هنر و تجربه پدیدآور ظرافتی زیبا و ماندگار به نام چاروق است، هنری ظریف و خاص و مختص هنرمندان شهر زنجان به نام چاروق، پاپوشی تاریخی و اعیانی که دارای قدمت طولانی تاریخی است.

nike flex contact boys shoes gray - Nike Air Force 1 Shadow Cashmere/Pale Coral - Pure Violet CI0919 - 700 | boys nike jordan retro flyknit shoes women High OG Panda - air max 95 cool grey neon yellow - Grailify

به گزارش خبرنگار مهر، چاروق دوزی یکی دیگر از هنرهای دستی است که دستهای ظریف هنرمندان زنجانی در تولید آن مهارت ویژه ای دارند. اصولا صنعت کفاشی از قرن یازدهم هجری درشهر رونق فراوانی داشته است.

نخ ابریشمی رنگی، نخ گلابتون، مخمل، پاشنه‌های چوبی، نوار زیگزاگ، چرم گاو و... از جمله موادی است که در چاروق دوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و گزن، سوزن، درفش، قلاب، چکش و مشته از ابزارهای چاروق دوزی است که مشابه ابزار کفاشی است و چاروق، از صنایع دستی معروف زنجان است.

قبل از ورود کفش‌های پلاستیکی به زنجان، سه نوع کفش با عملکرد جداگانه در این شهر رایج بوده است. کفش‌هایی از نوع چاروق و گیوه برای کارهای روزانه و کفش دوبندی که در مهمانی و مسافرت‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

تمرکز کفاشان در دو بازار بالا و پایین و اختصاص یافتن راسته های گوناگون به این فن حکایت از رونق آن را در ادوار گذشته دارد. همچنین وجود محله بزرگ دباغها در شهر، این فکر را قوت بخشیده است.

به علت ورود کفشهای کارخانه ای و علل دیگر، کفاشی بومی از رونق افتاد و اساتید آن به چاروق دوزی روی آوردند.

چاروق عبارت از پاپوش و پای افزار است که از قدیم الایام مورد استفاده بوده و به اشکال مختلف تهیه و ساخته می شده و قسمت اعظم ساختمان آن در قدیم از چرم بوده است. در فرهنگ معین برای معنی چاروق چنین نوشته شده است "چارق { ترکی = چارغ = چاروق} کفش چرمی که بندها بساق پا پیچیده می شود. پا تا به، پالیک." در زیر این شرح چاپ شده است. به هر تقدیر هم اکنون چارقهای زیبا از شهرت خاص و عام برخوردار است.

این چاروقها مشخصا زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشریفاتی و تفننی دارد، چاروقها از دو قسمت کف و رو تشکیل شده است کف آن از چرم ظریف و رویه آن از نخهای نازک رنگی و گاهی از ابریشم و در طرحها و گونه های فراوان ساخته و بافته می شود، چنانچه مصنوعات آن باب طبع ایرانی و خارجی است و مناسبترین سوغات شهر محسوب می شود.

در اصطلاح محلی چاروق را (چارخ) تلفظ می کنند. چاروقی که مورد نظر ماست و هم اکنون در زنجان به صورت یک صنعت دستی ظریف ساخته و عرضه می شود چاروق در گذشته نوعی کفش و پاپاوش بوده که از چرم ساخته می شده و در روستاها بیشتر چوپانان از آن استفاده می کرده اند و اغلب بدون پاشنه بود، با تسمه هایی که به ساق پا می پیچیده اند.

در سالهای اخیر نیز در زنجان نوعی از چاروق ساخته می شد که رویه آن از چرم قرمز رنگی بود که دباغ های زنجان با دست عمل می آوردند و کارخانه ای نبود. این نوع چاروق بدون تسمه و بند بوده است. با نوک عقابی برگشته و در آن هنگام که بازار کفاشان زنجان رونقی داشت و کفش ماشینی در کار کفش دوزی و کفاشی وقفه ایجاد نکرد. یعنی تا ۲۰ سال پیش، ازاین نوع چاروق ساخته می شد ولی امروز به طور کلی متروک شده و دیگر کسی از آن نوع چاروق درست نمی کند.

چاروق ظریف که مورد نظر و موضوع بحث ماست فرم و شکل خاصی دارد با مواد اولیه ویژه ای که صرفا برای راه رفتن روی قالی و اطاقهای مفروش ساخته می شود که سابقاً پشت بسته و بدون پاشنه بود ولی چند سالی است که به صورت نعلین و پاشنه دار ساخته می شود و فقط کف آن از چرم و رویه آن به رنگهای مختلف از نخهای ابریشمی و سیم گلابتون بافته و تزئین می شود.

شهر زنجان یکی از مراکز چاروق دوزی ایران است و چاروق های تولیدی آن از تنوع خاصی برخوردارند.

امروزه چاروق، کاربرد مصرفی خود را تا حدودی از دست داده و حالتی تزیینی به خود گرفته است، به گونه‌ای که زنان و دختران شهری از آن به عنوان کفش روفرشی استفاده می‌کنند.

مردعلی حیدری و بزرگ ترین چارق جهان

چاروق هنوز هم میان اهالی زنجان طرفدار دارد و چاروق دوزی برای برخی از مردم یک شغل محسوب می‌شود. "مردعلی حیدری" متولد 1335 یکی از قدیمی ترین چاروق دوزان زنجان است که مدت 40 سال است برای مردم زنجان پاپوش می‌دوزد. چاروقی که هم اکنون در زنجان عرضه می‌شود، به صورت یک صنعت دستی ظریف و تزیینی کاربرد دارد و به کلی با چاروق‌های قدیمی متفاوت است.

......................................

گزارش: رحیم مقدمی

• < قبلی
• بعدی >