ایران‌بوم

براساس مطالعات به‌عمل آمده هنر فرش، گلیم، ‌جاجیم و به‌طور کلی دست‌بافته‌های بشر به‌خصوص توسط عشایر ایران به 1500 تا 2000 سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. من به‌عنوان هنرمندی که حدود 50 سال است در جامعه هنری حضور دارم به‌عنوان نمایشگاه گردان، نمایشگاه هنر‌بافته‌های قدیمی که این روزها در گالری [نگارخانه] شکوه برپاست، مطالعات زیادی در زمینه تاریخ دست‌بافته‌های قدیمی عشایر دارم. بافت گلیم بسیار زودتر از فرش ابداع شده و تاریخ بافت گلیم به بیش از سه‌هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و جالب است که بدانیم بافت گلیم و جاجیم هنر ملی بوده و تقریبا در تمام نقاط ایران رایج بوده است. همان‌طور که ابنیه قدیمی مانند یک قلعه، یک برج یا یک پل و سایر میراث فرهنگی برای ما هویت و فرهنگ ماندنی است و باید چون چشمانمان از آن حفاظت کنیم، یک قطعه گلیم قدیمی با رنگ‌های گیاهی و پشم دست‌ریس و نقش‌های خلاق توسط بافنده و پدید آورنده آن همان ارزش فرهنگی هنری یک قلعه قدیمی را بلکه بیشتر دارد بیشتر از آن جهت که در سراسر جهان مشابه ابنیه تاریخی یافت می‌شود اما دست‌بافته‌های عشایر ایران در جهان جایگاه خاصی دارد حقیقتا معلوم نیست که طرح‌های بدیع و ماندنی در بافته‌های ایران از کجا به ذهن خلاق پدید آورنده آن رسیده است. آن‌ها که در صحراها زمزمه عاشقانه سرمی‌دادند و می‌بافتند خود از استادان بزرگ مدرنیست بودند. این غزل بافته‌ها و دو بیتی‌های چنته و خورجین و سفره و قاشقدان از کجا به ذهن این هنرمندان رسیده است. این چیزی نیست جز تاثیر شگرف طبیعت بکر و باشکوه سرزمین مقدس ایران. این بافته‌ها در زندگی روزمره به‌کار گرفته می‌شده. چادرهای عشایری، سفره‌ها، پشتی‌ها، قاشقدان‌ها، چنته‌ها، نمکدان‌ها همه و همه در زندگی عشایر مفید بوده و به‌کار گرفته می‌شده. پیامبر اکرم(ص) همواره سفارش بافته خود و استفاده از آن را فرموده و از حضرتش نقل است (ویلٌ لِقُوم یلبَسون ما لَم ینسِجُوا) وای بر قومی که می‌پوشند آنچه را که خود نمی‌بافند.

به عقیده من، طبیعتی که با جان بافنده این آثار بدیع هنری اجین شده مانند انرژی عظیمی است که در صدا، شعر، موسیقی، نقش بافت‌های گلیم و جاجیم تاثیرگذار و کارساز بوده است. غزل‌های عشایر ایران در قالب نقش‌های زیبا و رنگ‌های روح‌انگیز و شفاف و بافته‌های متنوع جان گرفته. آن‌ها همواره آواز شورانگیز دشتی پشم و رنگ و خلاقیت ذهن ژرف خود را درهم ریخته و درهم بافته. بسیاری از این آثار چون برگ‌های شاهنامه بایسنقرا زینت‌بخش موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی است و جزء افتخارات هنری و میراث فرهنگی این مرز و بوم است. جالب است یادآور شویم که شعربافان عشایر ایران زمین بدون آموزش دانشگاهی موتیف‌های مدرنیته در خلق آثار مدرن و آبستره ید طولایی دارند و این برخاسته از ذهن خلاق آنان است بدون این‌که اسیر آموزش‌های قراردادی و محدود دانشگاهی باشند، خود سازنده دانشگاهند.

علاقه‌مندم سالی یک‌بار نمایشگاهی از دست‌بافته‌های عشایر ایران برگزار کنم، زیرا فکر می‌کنم این هنر اصیل در ایران بسیار مهجور واقع شده است. گلیم از نظر من مانند شعر می‌ماند برای آن‌که پراز موسیقی، رنگ، فرم و نقش‌هایی است که توسط یک هنرمند بافنده خلق می‌شود. بافنده این آثار خلاقیت داشته و به صورت بداهه براساس احساساتش طرح‌ها را با استفاده از رنگ‌ها‌ی مختلف به وجود آورده است. این دست‌بافته‌ها بخشی از هویت مردم ایران زمین و عشایر ما محسوب می‌شود، بنابراین باید در حفظ آن کوشا باشیم و نگذاریم به‌راحتی این هنر ملی و بومی از سرزمین‌مان خارج شود و در خارج از کشور کتاب‌های این آثار را چاپ و اصل آن را در موزه‌های‌شان نگهداری کنند. ما خودمان باید موزه گلیم داشته باشیم و از این آثار چون برگ زر محافظت کنیم اما متاسفانه هنوز مکان مناسبی برای نگهداری از این سرمایه ملی نداریم. توصیه من به‌عنوان نمایشگاه‌گردان این رویداد به مردم این است که به جای این‌که پول خود را صرف مسائلی سطحی کنند یک تکه دست‌بافته عشایر ایران را بخرند و افتخار کنند که این حاصل تلاش هموطن‌شان بیش از ۸۰ سال پیش است که با کمترین امکانات ممکن با ذوق، استعداد و سلیقه تحسین‌برانگیزی بافته شده است.

رنگ‌های این دست بافته‌های قدیمی که اغلب قدمتی بیش از 80 سال دارند طبیعی‌اند و از روناس، لاجورد، نیل، سرخ دانه، پوست انار و گردو گرفته شده‌اند به همین دلیل رنگ‌ها ثابت‌اند و با وجود این‌که سال‌ها از عمر این گلیم‌ها می‌گذرد و بارها شسته شده‌اند رنگ‌ها داخل هم نرفتند كه این نشان می‌دهد همه رنگ‌ها گیاهی‌اند و از رنگ‌های جوهری استفاده نشده است. اصطلاحی بین افراد گلیم‌شناس و بازاریان است که می‌گویند این اثر «ذات» است که این در واقع به معنای آن است که دست بافته اصیل است و از رنگ‌های گیاهی در آن استفاده شده و پشم آن دست ریس است. در نمایشگاه حاضر در گالری [نگارخانه] شکوه که شامل تعداد 26 گلیم، جاجیم، سفره، گبه، سجاده، تاچه و جل اسب با قدمت بالای 80 سال در معرض تماشا قرار گرفته، چهارگلیم نو با پشم دست ریس و رنگ‌های صددرصد خالص گیاهی به نمایش گذاشته شده تا تفاوت آن‌ها با فرش‌ها و گلیم‌های بازاری با رنگ‌های جوهری مشخص شود.