مجله

روزنامه باختر امروز

برگرفته از تارنمای دانشنامۀ جهان اسلام

باختر امروز ، روزنامه ، روزنامه عصر تهران که از 8 مرداد 1328 ش در تهران منتشرمی شد. شهید دکتر حسین فاطمی * از همراهان اصلی محمد مصدّق * در جبهه ملی ایران * مؤسس ، سردبیر و ناشر آن بود. هیأت تحریریه آن را کسانی چون محمد محیط طباطبایی و جلالی نائینی و رحمت مصطفوی و سپهر ذبیح و ناصر امینی و اسماعیل پوروالی ، که بعضی از آنها از روزنامه نگاران برجسته بودند، تشکیل می دادند؛ نصراللّه شیفته و سعید فاطمی نیز با هیأت تحریریه همکاری داشتند. قطع آن از قطع کوچک روزنامه ای اندکی بزرگتر بود (52*32 سانتی متر)؛ تعداد صفحات به چهار و شش و گاه هشت صفحه می رسید و به اخبار داخلی و خارجی اختصاص داشت . معمولاً صفحه اول آن مصور و همراه با تفسیر سیاسی بود. نام « باختر امروز » ترکیبی از نام دو روزنامه قدیمتر، باختر * و مرد امروز * ، بود که حسین فاطمی با آنها همکاری داشت .

سرمقاله های مهیّج روزنامه را که تفسیر نکته آموز رویدادهای روز و روشنگر دیدگاهها و مواضع جبهه ملی بود، خودِ فاطمی می نوشت . باختر امروز به عنوان سخنگوی غیر رسمی جبهه ملی ، مبارزه افکار عمومی را برای ملی شدن شرکت نفت ایران و انگلیس ـ که اندیشه و پیشنهاد اصلی آن را مصدق پس از مرگ فاطمی به وی نسبت دادـ حمایت و رهبری می کرد.

باختر امروز چندبار توقیف شد و در دو نوبت سرگذشت و باختر به جای آن انتشار یافت . یک بار نیز در دوره نخست وزیری سپهبد حاجیعلی رزم آرا * ، که با قانون ملی شدن نفت مخالف بود، فاطمی بازداشت شد. پس از آنکه مجلس سنا در 29 اسفند 1329 لایحه ملی شدن نفت را تصویب کرد، مصدق در 7 اردیبهشت 1330 به نخست وزیری رسید و فاطمی را به عنوان معاون خود و سخنگوی دولت برگزید. از آن پس به حیثیت سیاسی باختر امروز که روزانه در000 ، 30 نسخه به چاپ می رسید (و این تعداد تا آن زمان در ایران بی سابقه بود) بمراتب افزوده شد، و دیدگاههایش چه در ایران و چه در خارج به عنوان بازتاب افکار باطنی زمامداران حکومت تعبیر می شد. فاطمی در 25 آذر برای شرکت در انتخابات از معاونت استعفا داد. در 27 بهمن 1329، هنگامی که وی بر مزار محمد مسعود مدیر مسئول و سردبیر مقتول مرد امروز خطابه یادبود ایراد می کرد، یکی از اعضای جوان فدائیان اسلام * به او تیراندازی کرد. فاطمی که بزحمت از مرگ رهیده بود، چندماهی بستری شد. در این مدت نظارت مستقیم او بر باختر امروز قطع شد و حتی گاه سرمقاله را نیز نمی توانست بنویسد. فاطمی در 8 مهر 1331 به وزارت خارجه منصوب شد و تا 28 مرداد 1332 که حکومت مصدق با براندازی طراحی شده سازمان سیا ساقط شد، در این سمت باقی بود. در آن روز دفتر و چاپخانه باختر امروز غارت شد و روزنامه به دست روزنامه فروشها نرسید.

تقریباً ده سال پس از آن تاریخ ، گروهی از هواداران جبهه ملی که در آمریکا و اروپا به حال تبعید به سر می بردند، سعی کردند تا تحت لوای این روزنامه مجدداً متشکل شوند و نام باختر امروز موقتاً احیا شد. از فروردین 1340 هفته نامه منظمی با عنوان باخترامروز ، دوره جدید به قطع خبرنامه زیر نظر خسرو قشقایی و به سردبیری محمد عاصمی در مونیخ انتشار یافت . از لحاظ صورت و محتوا میان باخترامروزِ اصلی و این دوره جدید مشابهت بسیار اندک بود و گفته اند که این نشریه تحت نفوذ حزب توده و هواداران آن بوده است . این دوره انتشار پس از دوسال به پایان رسید. میان سالهای 1342 ش تا 1344 ش هواداران جبهه ملی در آمریکا به رهبری سیّدعلی شایگان ، از همکاران نزدیک محمد مصدق ، باختر امروز را نام نشریه رسمیشان قرار دادند که در این دوره حدود ده شماره نامنظم از این نشریه انتشار یافت .

منابع : بهرام افراسیابی ، مصدق و تاریخ ، تهران 1360 ش ، ص 348ـ377؛ باختر امروز ، 8 مرداد 1328ـ27 مرداد 1332 ش ؛ ع .جانزداه ، مصدق ، تهران 1357 ش ، ص 119ـ220؛ نصرالله شیفته ، زندگینامه و مبارزات شهید دکتر حسین فاطمی ، تهران 1364 ش ، غلامرضا مصوّر رحمانی ، خاطرات سیاسی ، تهران 1363 ش : ص 131ـ156،217ـ277؛ خلیل ملکی ، خاطرات سیاسی ، تهران 1361 ش ، ص 104ـ111.

/فاطمی ( ایرانیکا )/

تکمله . روزنامه باختر امروز از 9 تیر1328 به صورت پیش شماره و از 8 مرداد همان سال با شماره مسلسل انتشار یافت . به سبب مقاله های سیاسی تندش از بدو تأسیس تا شروع زمامداری دکتر محمدمصدق چندبار توقیف شد که مهمترین آنها از این قرار است : 11 تا 22 مرداد 1328؛ 25 مرداد تا 11 شهریور؛ 20 شهریور؛ 27 مهر تا 24 آبان ؛ 2 تا 7 بهمن همان سال . در ایام توقیف ، روزنامه سرگذشت به مدیریت سیدمحمدعلی مصطفوی نایینی و باختر به مدیریت خودِ حسین فاطمی بتناوب به جای آن منتشر می شد.

از زمانی که جبهه ملی ایران به رهبری دکتر محمدمصدق تشکیل شد، روزنامه باختر امروز منعکس کننده دیدگاهها و مواضع آن بود. پس از تشکیل دولت مصدق و انتخاب فاطمی به سمت معاونت نخست وزیر و سخنگوی دولت ، و سپس وزیر امور خارجه ، باختر امروز گرچه به صورت غیررسمی اما عملاً سخنگوی دولت مصدق و نشریة جبهه ملی ایران به شمار می رفت .

باختر امروز با اقبال خوانندگان روبرو شد وعلت این اقبال ، بیشتر سرمقاله های تند حسین فاطمی بود که لبه تیز حملات آن متوجه شرکت نفت ایران و انگلیس و دولتهای وقت و فساد اداری و نابسامانی اجتماعی و سیاسی بود. در این روزنامه مطالب متنوع و جالب هم چاپ می شد و چندتن از دانشجویان ایرانیِ خارج از کشور نیز گزارشهای روزانه ای از اروپا می فرستادند. تفسیرهای سیاسی داخلی و خارجی و خبرهای کامل ودقیق مجلس از دیگر بخشهای جالب توجه روزنامه بود. مقالات اجتماعی و سیاسی و بررسی تحولات سیاسی جهان به قلم و امضای ذبیح اللّه منصوری نوشته می شد. همکاران دیگر روزنامه که نامشان در مقاله فوق نیامده است عبارت اند از: فرخ بلوم ، عزیز حاتمی ، ارسلان خلعتبری ، ابوطالب شیروانی (مدیر روزنامه میهن و نماینده دوره پنجم و ششم مجلس )، حسن صدر، محمدرضا عسکری ، حسین مکّی .

تندترین سرمقاله های فاطمی برضد محمدرضا پهلوی و دربار و سلطنت ، که در دستگیری و اعدام او تأثیر انکارناپذیر داشت ، در شماره های 25 تا 27 مرداد 1332 چاپ شده بود؛ و عمده ترین علت اینکه دفتر و چاپخانه این روزنامه جزو اولین جاهایی بود که در تهران به غارت رفت و به آتش کشیده شد همان سرمقاله ها بود.

نخستین شمارة نشریه فارسی دیگری که با عنوان باختر امروز در مونیخ و باهمکارانی جدید انتشار یافت ، در 29 اسفند 1339 هفت سال و هفت ماه پس از براندازی 28 مرداد 1332، از چاپ بیرون آمد. در این نشریه زیر نام باختر امروز عبارت «ارگان جبهه ملّی ایرانیان مقیم خارجه » به چشم می خورد و در شماره اول آمده بود که راه حسین فاطمی «تا سرنگونی و انهدام دستگاه حاکمه غاصب و خائن » ادامه خواهد یافت . این نشریه دو هفتگی بود و غالباً اعلامیه های رسمی جبهه ملی ایران و «شورای عالی موقت جبهه ملی ایرانیان مقیم خارجه » در آن چاپ می شد. در این نشریه جز مقالات سیاسی ، بعضی مطالب تاریخی مهم نیز به چاپ می رسید، از جمله نامه ابوالقاسم امینی درباره اسرار پنهان براندازی 28 مرداد که در شماره 31 خرداد 1240 درج شد و نامه دکتر محمد مصدق در شماره 30 مهر 1341 که حاوی تفقّد او نسبت به گردانندگان نشریه بود. این نشریه تا شماره 37 (15 آبان 1341) به صورت منظم انتشار یافت و به طور کلی لحن آن تندتر از بیان و مواضع رسمی جبهه ملی ایران در داخل کشور بود.

سومین نشریه فارسی با نام باختر امروز ، میان سالهای 1342 تا 1344 با نظارت سیّد علی شایگان در ده شماره نامنظم از سوی هواداران جبهه ملی ایران در امریکا منتشر شد.

چهارمین نشریه فارسی با نام باختر امروز ماهنامه ای بود که به عنوان «نشریه سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج از کشور، بخش خاورمیانه » پس از 1348 در خارج از کشور انتشار یافت . این نشریه تندرو بود و موضع چپ داشت و اخبار گروههایی را که در ایران با حکومت محمدرضا پهلوی مبارزه مسلحانه می کردند منعکس می کرد. از مواضع و شعارهای این نشریه پیداست که ظاهراً با سازمان و رهبران جبهه ملی ایران در داخل و خارج از کشور پیوند تشکیلاتی نداشته است .

منابع : مهدی آذر، «به یادبود اللهیار صالح »، آینده ، سال 14، ش 1ـ2 (فروردین ـ اردیبهشت 1367 ش )، ص 36ـ37؛ باخترامروز ، 8 مرداد 1328ـ27 مرداد 1332 ش ؛ جبهة ملی ایران ، یادنامة بیست و پنجمین سال شهادت دکتر فاطمی ، تهران 1358 ش ؛ نصرالله شیفته ، زندگینامه و مبارزات شهید دکتر حسین فاطمی ، تهران 1364 ش ؛ حسین فاطمی ، خاطرات و مبارزات دکتر حسین فاطمی ، چاپ بهرام افراسیابی ، تهران 1366 ش .

/مجید تفرشی /

• < قبلی
• بعدی >