خبر
چگونه تخیل کودکمان را تقویت کنیم؟
- خبر
- نمایش از یکشنبه, 25 تیر 1391 07:58
- بازدید: 3563
برگرفته از روزنامه اطلاعات
دکتر مهشید چایچی
تصور و خیال جزیی از دنیای کودکان است و احتمالا شما تعجب نخواهید کرد اگر متوجه شوید که با یک پرنسس، اسب تک شاخ، دایناسور و... زندگی می‌کنید. و شما باید محرم اسرار او بوده و بادنیای خیال او هم ارتباط برقرار کنید که روز به روز با رشدمهارتهای کلامی او این دنیا هم پیچیده‌تر می‌شود. می‌توانید کنار بایستید و نگاه کنید و یا اینکه خودتان هم وارد این دنیا شویدو از آن لذت ببرید. قوه تخیل کودک شما به طور طبیعی رشد خواهد کرد اما شما هم می‌توانید کارهای زیادی برای جرقه زدنش بکنید. هر چه شما او را با صداها، تصاویر و احساسات تازه آشنا کنید مغز او به دنیای بزرگتری باز می‌شود. در هر مرحله از تکامل قوه تخیل کودک شما گوش دادن به او و شرکت در بازیهای او می‌تواند به شما کمک کند تا با دنیای خیال او آشنا شده و بتوانید درک کنید که او چگونه فکر میکند. حتی در این مسیر شما خواهید توانست قوه تخیل خودتان را هم دوباره زنده کنید.
ممکن است این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که قوه تخیل کودکم چگونه است؟ در سنین پیش از دبستان احتمالاًً فرزند شما توانایی تفکر انتزاعی را کمکم یاد می‌گیرد. برای او به راحتی می‌تواند یک نیمکت تبدیل به کشتی در دریا شده و نان تست یک تلفن قابل قبول باشد. او حتی ممکن است بتواند در بازیهای اجتماعی وانمود کند که یک خانواده دارد و او پدر یا مادر خانواده است. گاهی هم ممکن است نقش مامان گربه‌ها را بازی کند و از شما بخواهد که نقش بچه گربه را بازی کنید.
اهمیت خیال پردازی
ممکن است از خود بپرسید که این قوه تخیل به چه کار فرزندم می‌آید؟ و چه لزومی دارد که او تخیل قوی داشته باشد؟
1)گسترش دایره لغات: تخیل به کودک شما کمک میکند که دایره لغاتش را گسترش بدهد. کودکانی که بازیهای خیالی می‌کنند و به داستانهای خیالی گوش می‌دهند و یا کسی از روی کتاب برای آنها بلند قصه می‌خواند، بیشتر از بقیه کلمات را درک کرده و دایره لغات بزرگتری دارند.
2) توانایی کنترل خود در شرایط خاص: در بازیهای نمایشی کودک وانمود میکند نقش کسی را دارد که اغلب اوقات او به چنین نقشی علاقه دارد و در این بازی او چیزهایی را که درباره این نقش یاد گرفته تمرین میکند. مثلاً کارهای که مادر و یا پدر یا معلم انجام می‌دهد. در ضمن او شرایط را به گونه‌ای که می‌خواهد در بازی تغیییر می‌دهد. مثلاً در داستان جایی که یک پسر بچه شجاع جادوی جادوگر بدجنس را خنثی میکند و یا دزدان دریایی را از کشتی غرق شده نجات می‌دهد به او احساس قدرت می‌دهد تا او بتواند در شرایط نا آشنا و ترسناک خودش را کنترل کند و از پس شرایط محیطی بر بیاید.
3) یادگیری قوانین اجتماعی: وقتی که کودک شما با بچه‌های دیگر در زمین ماسه‌ای یک قلعه می‌سازند و با هم بازیهای نمایشی می‌کنند نه تنها او در یک دنیای فانتزی سیر میکند بلکه یاد می‌گیرد که در جهان واقعی قوانین واقعی درباره شراکت، تعاملات اجتماعی و حل مشکلات و تعارضات بین فردی وجود دارد که او هم باید با آنها کنار بیاید.
4) حل مشکلات: خیال پردازی درباره شرایط خیالی به فرزند شما یاد می‌دهد که چگونه در شرایط خاص در دنیای واقعی تفکر خلاقی داشته باشد و مشکلاتش را حل کند. در اغلب خانواده‌ها در مدرسه و خانه این بزرگترها هستند که درباره کودک تصمیم می‌گیرند و حتی مشکلات را حل می‌کنند. اما در بازی کودک به تنهایی اجازه دارد تصمیم بگیرد که چگونه داستان را پیش ببرد و مشکلات پیش رو را از بین ببرد و حل کند. بنابر این کم کم این قوه تخیل برای حل مشکلات دنیای واقعی هم به کمکش می‌آید.
چند روش بی‌نظیر برای تقویت قوه تخیل
1) کتاب بخوانید: خواندن داستان از روی کتاب درباره سرزمینهای ناشناخته و افراد دیگر می‌تواند قوه تخیل فرزندتان را تقویت کند. در ضمن همین کتاب خواندن دایره لغات او را هم بزرگتر میکند. بدیهی است تصور یک کشتی فضایی وقتی که ندیده ایدش کار مشکلی است اما کتاب داستانها بخصوص از نوع تصویر دارش به راحتی این خیال را برای فرزندتان ممکن میکند. او حتی می‌تواند جزییات را هم تصور کند و اگر از روی متن می‌خوانید بد نیست گاهی مکث کنید تا او بتواند به تصاویر نگاه کند ودرباره آنها حرف بزند. کودکتان را تشویق کنید که داستان را خودش به پایان برساند. درباره جهان زیاد برایش بگویید و تصاویر مختلفی از سوسک تا فرفره را با جزییات به او نشان دهید. البته سعی کنید بیشتر همان چیزی را به او نشان دهید که دوست دارد مثلاً اگر از سوسک می‌ترسد و از دایناسور خوشش می‌آید بهتر است کتابهایی درباره دایناسورها برایش بخوانید.
2) داستان سازی کنید: بیان داستانهایی که از خودتان ساخته‌اید هم به اندازه کتاب خواندن برای فرزند شما مفید است. این کار نه تنها امکان تفکر خلاق را به او یاد می‌دهد بلکه به او پایه‌های ساختن شخصیتهای داستان و نمایش را هم می‌آموزد. برای این کار حتی می‌توانید خودش را شخصیت اصلی داستان معرفی کنید تا احساس فردیت او هم تقویت کنید. پس از مدتی خواهید دید که او هم داستانهای خیالی خودش را برای شما تعریف خواهد کرد. البته به علت اینکه هنوز او کاملا نمی‌تواند تخیل را از واقعیت متمایز کند،ممکن است انتظار داشته باشد که شما همه حرفها و داستان او را باور کنید. در این موارد این شما هستید که باید با ظرافت از قوه تخیل فرزندتان لذت ببرید و در ضمن به او حالی کنید که خیال با واقعیت متمایز است و شما از داستان خیالی او لذت می‌برید اما متوجه هستید که این یک تفریح خوشایند است و نه واقعیت. اگر فرزندتان با بیان یک داستان خیالی ترسناک، دچار ترس شد ترمز خیالات را بکشید و برای او فرق خیال و واقعیت را توضیح دهید.
3) خط بدهید: می‌توانید برای داستان سازی به فرزندتان خط بدهید. مثلاً شما جمله ابتدای یک داستان را بگویید: روزی روزگاری یک سگ خال خالی بود که با یک دختر بچه زندگی می‌کرد. او خیلی دوست داشت به پارک برود و بازی کند. یک روز.... وسپس نوبت را به فرزندتان بدهید تا ادامه داستان را بگوید از او بخواهید ماجرا را خنده دار کند و به نقطه اوج داستان برساند و سپس داستان را تمام کند.
4) از آثار هنری او لذت ببرید: برای اغلب کودکان پیش دبستانی، کشف مواد مهمترین جنبه ساخت اثر هنری است. بنابر این شما هر وسیله‌ای که به کودک بدهید تا با آن نقاشی کند و کار هنری بسازد برای او مفیداست. در حین کار به کودک توجه کرده و او را تشویق کنید. او با آب، رنگ، ماسه، کاغذ، دکمه، روبان، خمیر یا گل رس چیزهایی درست میکند که ممکن است به نظر شما عجیب و بی‌فایده باشد اما همین کاردستی‌های عجیب را هم تشویق کنید و از او نخواهید که همه چیز را مطابق با شکل واقعی اش درست کند. حتی هنگامی که نقاشی میکند یهتر است به جای اینکه حدس بزنید او چه چیزی کشیده از رنگهای زیبایی که به کار برده تعریف کنیدو از او بخواهید تا خودش نقاشی اش را شرح بدهد. (اگر فرزند شما یک رامبراند کوچک نباشد مسلماً حدس شما غلط از آب درمی‌آید) آنوقت خواهید دید که چه ماجراهایی در پشت همین چند خط کج و کوله پنهان شده است.
5) موسیقی بسازید: اگر چه هنوز کودک پیش دبستانی شما آماده فراگیری دروس سازمان یافته موسیقی نیست، اما می‌توانید دنیای او را با موسیقی پر کنید. با یکدیگر به انواع آهنگها گوش بدهید و از او بخواهید که با موسیقی همراه شود و آواز بخواند ونقاشی و یا کارهای دیگر را همراه با موسیقی انجام دهد. می‌توانید صدای او و آهنگهایی را که با ادوات ساده موسیقی می‌سازد ضبط کنید و پس از مدتی تغییر و پیش رفت او را در ساخت آهنگها مشاهده کنید.
6) بازیهای نمایشی کنید: کودکان از بازی بسیار می‌آموزند. بنابر این وقتی کودکتان یک داستان و قطعه نمایشی می‌سازد و شخصیتهای مختلف داستان را برایتان شرح می‌دهد، دارد مهارتهای اجتماعی و کلامی اش را کامل میکند. او در حین بازی موضوعات عاطفی مانند احساس غم، شادی، ترس، و یا امنیت را تجربه میکند و تکرار میکند. و با تصور اینکه یک ابر قهرمان است به او احساس قدرت می‌دهدو مسئولیت یک کار را می‌پذیرد.علاوه بر این او در حین بازی قانون علت و معلولی را یاد می‌گیرد و می‌فهمد که عمل و رفتار او و یا همبازی اش چه تاثیری بر بقیه خواهد گذاشت. او در بازیهای نمایشی نظم و قانون را می‌فــهمــــد و از آنجا که قانون گذار بازی خودش است یا با کمک همبازیهایش قانون گذاری را هم یاد می‌گیرد.
7) لوازم را در دسترس قرار دهید: حوله نقش شنل، گردنبند پلاستیکی نقش جواهرات گرانبها، قالیچه جلوی حمام نقش قالیچه جادویی و بقیه حیوانات پارچه‌ای هم نقش حیوانات جنگل را بازی می‌کنند و با این وسایل کودک شما می‌تواند نقشهای مختلفی را بازی کند و بخصوص بعد از دیدن یک فیلم و یا کارتون از شخصیتهای آن تقلید کند و ماجراها بسازد. البته بیشتر اتفاقات در ذهن کودک می‌افتد اما بهتر است شما به او اجازه دهید در صورتی که علاقه داشت از وسایل خانه بازی کند و قالیچه جلوی حمام را با خود این ورو آن ور ببرد. همین وسایل کوچک بسیار به تقویت قوه تخیل او کمک خواهد کرد. می‌توانید برای اینکه فرزندتان دست به هر چیزی نزند یک جعبه را مخصوص بازیهای نمایشی قرار دهید و هر چه که می‌تواند به نحوی مورد استفاده اش باشد در آن بگذارید.
8) عاقلانه از رایانه استفاده کنید: می‌توانید از بازیهای با کیفیت که قوه تخیل فرزندتان را تقویت می‌کنند استفاده کنید. نرم افزارهای نقاشی، موسیقی وبازیهای مجازی شکار گنج و... برای این منظور مناسبترند. در ضمن استفاده از شبکه اینتر نت می‌تواند برای پیدا کردن موضوعات مختلف مورد علاقه فرزندتان مناسب باشد. مثلاً پیدا کردن آخرین عکس از سیاره مشتری و صخره‌های مرجانی می‌تواند برای کودک جالب باشد. با این وسیله شما کودکتان را با فرهنگها و کشورهای مختلف جهان آشنا خواهید کرد.
9) تلویزیون را محدود کنید: اگر چه تلویزیون برنامه‌های جالب و آموزنده‌ای برای فرزندتان دارد اما ساعات مشاهده تلویزیون باید محدود باشد. برنامه‌های مستند حیوانات برای کودکان بسیار جالب هستند و می‌توانند به تخیل آنها کمک کنند. می‌توانید برنامه‌های خوب را برای فرزندتان ضبط کنید و در ساعتی مناسب برای او بگذارید.
تخیل فراتر از محدودیت
ممکن است بپرسید تا کجا می‌توان به تخیل کودک اجازه جولان داد. گاهی تخیل بچه‌ها ممکن است برای آنها و دیگران خطر آفرین و زیان آور باشد. بله حق با شماست.
1) محدوده تعیین کنید:می توانید برای اینکه جلوی این خطرها را بگیرید محدودیت‌هایی برای کودک قرار دهید. مثلاً در حال بازیهای نمایشی ضربه زدن با شمشیر ممنوع است. یا در حال نمایش آسیب رساندن به دیگران حتی به شکل خیالی قدغن است. قانون بعدی می‌تواند این باشد که به هم ریختگی‌های بعد از بازی را باید خود کودک جمع کند.
2) دوستان خیالی را بپذیرید: متخصصان معتقدند داشتن دوستان خیالی که ساخته ذهن کودک هستند نشانه‌ای از یک فکر خلاق و اجتماعی است که برای کنترل ترسها و نگرانی‌هایش از این روش استفاده میکند. بعضی تحقیقات نشان داده که نیمی از بچه‌ها دوستان خیالی دارند. اما اگر کودک شما دوست خیالی اش را برای کاربدی که انجام داده کتک می‌زند و دعوا میکند، لازم است به او گوشزد کنید که این در خیال اوست.کودک را مجبور به دروغ گفتن از روی ترس نکنید و بخاطر دروغش او را تنبیه نکنید. ممکن است او از ترس تنبیه شدن این داستان خیالی را سر هم کرده که شما با او کاری نداشته باشید. بنابر این رفتار خودتان را باز بینی کنید و از او بخواهید که کار بدی را که انجام داده شخصا به عهده بگیرد و بخاطر این کاراو را تحسین کنید و نه تنبیه! و معذرتخواهی او را بپذیرید.
