ایران‌بوم

بازی همانند محبت است؛ همه می دانند چیست امّا کسی توانایی تشریح آن را ندارد. بازی برای کودکان همانند کلام برای بزرگسالان است.
تعریف جامع و فراگیر از بازی که مورد تأیید همه ی نظریه پردازان روانشناسی باشد، وجود ندارد. هر صاحب نظری بر اساس تجارب، مشاهدات، اعتقاد و دیدگاه خود، بازی را به نوعی تعریف کرده و هر یک از این تعاریف، با برجسته سازی جنبه ای از بازی، نگرشی ویژه را ارائه کرده است. میان تعاریفی که از بازی ارائه شده است موارد اشتراک و تشابه بسیاری وجود دارد.
بروفن برنز بازی را این گونه تعریف می کند: بازی فعالیتی ذاتی و طبیعی است و اغلب به خاطر خودش انجام می شود. تا این که وسیله ای برای رسیدن به چیز دیگر باشد، یعنی به گونه ای اختیاری و خودانگیخته حالتی لذت بخش را در بر دارد.
هارلوک در تعریف بازی می نویسد: بازی عبارت است از هرگونه فعالیتی که برای تفریح و خوشی و بدون توجه به نتیجه ی نهایی، صورت می گیرد انسان به طور داوطلبانه به این فعالیت می پردازد و هیچ نیروی خارجی یا اجباری در آن دخیل نیست.
پیاژه روانشناس معروف سوئیسی برای جدا کردن بازی از کار، پنج معیار را به عنوان شاخص های بازی معرفی می کند:
1- بازی دارای هدف در خود است.
2- بازی اختیاری است، نه اجباری.
3- بازی دلپذیر و خوشایند است.
4- بازی ترتیب و سازمانی ندارد.
5- بازی از قید کشاکش و پرخاش آزاد است.
لازاروس می گوید: بازی فعالیتی فی نفسه آزاد، بی هدف، سرگرم کننده یا تفریحی می باشد.
گروس می گوید:بازی تمرین غریزی و بی هدف کارهایی که در زندگی آینده نقش اساسی دارند می باشد.
شانر معتقد است بازی فعالیتی در جهت تداوم شادمانی است.
وقتی نوزادی متولد می شود مغز او کاملاً آماده است تا یک سری روابط را در حین یادگیری و تجربه موقعیت های گوناگون زندگی ایجاد نماید. ایجاد این روابط در ذهن و مغز کودک از میان بدو تولد آغاز شده و تا بزرگسالی هم ادامه می یابد. تحقیقاتی که اخیراً انجام شده، اطلاعات جدید و قابل توجهی را در این زمینه در اختیار ما قرار می دهد؛ از جمله این که مغز انسان به هنگام کودکی، سریع ترین میزان رشد را دارد تا آنجا که در پنج سالگی طفل به 90 درصد رشد نهایی خود می رسد امّا پرسش این است که اصولاً آگاهی درباره ی رشد مغزی کودک تان تا چه حد حائز اهمیّت است؟ دانشمندان معتقدند رشد مغزی در کودکان طی یک دوره زمانی بسیار کوتاه اتفاق می افتد به طوری که در مواردی این تغییرات به حدی شدیدند که آثار بلند مدتی بر روی فکر و ذهن کودک بر جا می گذارند.
آنها این دوره های زمانی خاص را که رشد مغزی کودک در طول 5 تا 6 سال اول زندگی به بیشترین حد خود می رسد.دوره های بحرانی می نامند. تصور آن است که این مرحله نیز مانند دیگر مراحل بر جسته و مهم در زندگی کودکان مثل یادگیری، راه رفتن، صحبت کردن، بازی کردن و ... از مهمترین دوره هایی هستند که در آن مهارتهای خاصی در کودک به طور طبیعی توسعه پیدا می کند. بر این اساس، تجربیات اولیه کودکان نقش مهمی را در موفقیت های تحصیلی و زندگی آینده ی آنان بازی می کنند.
امروزه روان شناسان اعتقاد دارند که برای رسیدن به مراحل بالاتر رشد باید پایه های اولیه ی رشد را جدی گرفت و اگر چنانچه اولین مراحل رشد به خوبی طی نشود، در مراحل بعدی کودک دچار اختلال خواهد شد.
یکی از نیازهای مهم و اساسی کودک نیاز به بازی و اسباب بازی است، بازی برای کودک همانند آب است برای ماهی، کودک بدون بازی نمی تواند به رشد متعادل و سازنده ای برسد. اسباب بازی شوق زیستن را در وجود کودک بر می انگیزد، موجب پرورش قوای جسمی، ذهنی، روانی، عاطفی و اجتماعی کودک می شود.
اسباب بازی موجب می شود که کودک با دنیای بیرون ارتباط برقرار نماید و تجارب خویش را گسترش دهد و با مفاهیم مختلفی همانند رنگ، شکل، اندازه، بالا، پایین و ... آشنا شود.
پژوهشگران معتقدند، وقتی والدین کودک را تغذیه می کنند، او را نوازش کرده، راه می برند یا با او صحبت می کنند، برایش لالایی و شعر می خوانند، ضمن آموزش برخی مهارت های کلیدی، روابط ذهنی و مغزی او را هم بهبود می بخشند که این امور سبب می شود تا طفل یاد بگیرد نسبت به دیگران چه احساسی داشته باشد یا چگونه با دیگران و دنیای اطرافش ارتباط برقرار کند.
بازی، اختیاری و غریزی است. علاوه بر این، بازی برای رشد مناسب جسمی، ذهنی و اجتماعی کودک ضروری است. ضمناً با گذشت ایام، کودک بیشتر یاد می گیرد و بیشتر می فهمد، ساخته می شود و خود را با زندگی اجتماعی تطابق می دهد.

اسباب بازی از نان شب واجب تر است

چه کسی گفته کودکی که شکمش سیر نیست، اسباب بازی می خواهد چه کند؟ دانشمندان می گویند دادن اسباب بازی به کودکان پیش دبستانی، حتی اگر این کودکان دچار سوء تغذیه باشند، به رشد ذهنی آنها کمک می کند. خودتان قضاوت کنید که کودک فقیر باهوش بهتر است یا کودک فقیر خنگ؟!
هم اکنون در سراسر جهان بیش از 200 میلیون کودک بسیار فقیر وجود دارند که علاوه بر آن که تغذیه مناسب ندارند، به اندازه کافی تحریک ذهنی نیز دریافت نمی کنند.
پیاژه در سال 1962 بازی های کودکان را به سه دسته کلی تقسیم کرد:

1) بازی های تمرینی:

هیچ نوع ساختی در آنها وجود ندارد و بیشتر جنبه های تمرینی دارد. این بازی ها اغلب در دورانی رخ می دهد که کودکان در مقطع کلامی هستند.

2) بازی های رمزی:

ساختاری رمزی، نظام آن ها را تشکیل می دهد. در زمینه ی نیازهای تحولی کودک بازی به اندازه ی غذا، گرما و محافظت بدن مهم است. بازی فرصت ایجاد و گسترش مهارت های حرکتی درشت و ظریف و همچنین حفظ سلامت جسمانی را فراهم می سازد.

3) بازی های قاعده دار:

در سنین 2 تا 12 سالگی، نظام روانی کودک به صورت تدریجی به یک سلسله از ابزارهای منطقی مجهز می شود.
هنگامی که کودک به بازی می پردازد، حرکت و پویایی او منجر به فعال شدن اجزای مختلف بدن، ایجاد هماهنگی بین اعضای بدن و نیز رشد و پرورش مهارت های حرکتی او می شود.
بازی علاوه بر تأثیر بر رشد فیزیکی، در رشد اجتماعی کودک نیز تأثیر بسزایی دارد؛ زیرا بازی کودک که در بدو امر به صورت انفرادی انجام می شود، با بزرگ شدن آن ها به سوی مهارت های دسته جمعی تغییر ساختار می دهد. علاوه بر جنبه های رشد و تحول ، تکامل شناختی کودک بیش از سایر جنبه ها مورد توجه عموم جامعه است زیرا قسمت عمده ی رفتار انسان از یادگیری او نشأت می گیرد.
همان طور که از بدو تولد، جسم کودک به غذا و ویتامین های مختلف و مفید احتیاج دارد و بدان وسیله رشد و نمو می کند. روح و روان او نیز احتیاج به تغذیه دارد. اسباب بازی برای کودکان نوعی غذای روحی و روانی به شمار می رود و بنابراین می توان گفت که یکی از نیازهای مهم آنان به حساب می آید و جزئی از زندگی آنان را تشکیل می دهد.

کودک عاشق بازی است.

شاید شدیدترین محرومیت برای کودک محرومیت او از بازی باشد. همه جا برای کودک صحنه ی بازی است و این جنبه در سنین اولیه دارای اهمیّت بیشتری است. فعالیت و علاقه مندی کودک به بازی نشانه سلامت اوست و اگر طفلی میل به بازی نداشته باشد بیمار است و باید به درمان او اقدام کرد.
بازی در عین اینکه وسیله ی سرگرمی کودک است جنبه ی آموزندگی و سازندگی نیز دارد و در برخی موارد، ارزش اشتغال کودک به بازی بیش از ارزش خواندن کتاب است. اگر بازی خوب و اندیشیده ی طرح شده باشد به کودک فرصت می دهد تا به تقویت جنبه های جسمی ، ذهنی، روانی و عاطفی خود بپردازد و اصول اخلاقی و اجتماعی را به خوبی فرا گیرد.

فواید بازی:

- بازی موجب رشد جسمی کودک می شود، همچنین عضلات را نیرومند و استخوان را محکم می کند.
- بازی باعث افزایش مهارت در حواس لامسه و بینایی کودک می شود.
- بازی حس کنجکاوی کودک را بر می انگیزاند و قدرت ابتکار او را تحریک می کند.
- باز ی، کودک را در برابر مشکلات مقاوم می کند و به او اعتماد به نفس می بخشد.
- بازی موجب تعدیل تمایلات عاطفی کودک می گردد.
- بازی به کودک می آموزد که برای رسیدن به هدف چگونه باید نقشه بکشد؛ به چه صورت طراحی کند و چگونه از عهده ی حل مشکل برآید.
- بازی باعث می شود که کودک بتواند با دیگران رابطه ی صحیح برقرار کند.
- بازی موجب آموختن همکاری، فعالیت های گروهی، تعاون و تمرین این امور می شود.
- بازی باعث می شود که کودک اصول انضباطی و اخلاقی را در زندگی جمعی فرا گیرد.
- باز ی نشان دهنده ی افکار، تمایلات و عواطف کودک است، به همین دلیل والدین می توانند کودک را هنگام بازی، دقیق تر بشناسند.
- در بازی، کودکان را غیرمستقیم به رعایت مسائل اخلاقی و توجه به حق و عدالت تشویق کنید.
- بازی هایی به کودکان پیشنهاد کنید که مطابق ذوق و سلیقه ی آنها باشد.
- بازی باید برای کودک متنوع باشد، تکیه بر یک نوع بازی درست نیست.
- هرگز در بازی های کودکانه دخالت مستقیم نکنید.
- در بازی از تربیت اجتماعی کودک نباید غفلت کرد.
- باید کاری کنید که بازی به صورت تجربه ای لذت بخش برای کودک درآید.
- اگر کودک میل به بازی ندارد، باید علت آن را جستجو کرد و در صورت لزوم به رفع آن پرداخت.
- گاهی لازم است والدین نیز همبازی کودکان شوند.
- بگذارید کودک در بازی برای خود فکر کند و هرگز پاسخ را به کودک نگویید، مگر در موارد استثنایی.
- اسباب بازی باید متناسب با سن و جنس کودک باشد.
- اسباب بازی باید ارزان قیمت باشد تا کودک بتواند آن را دستکاری کند.
در سالهای اولیه ی زندگی بازی ها و ورزش ها برای کودکان بازی محسوب می شود، چون به فکر برنده شدن و رقابت با دیگران نیستند، بلکه هدف شان تفریح و لذت بردن از آن است. به تدریج که کودکان بزرگ تر می شوند، موضوع رقابت و برنده شدن بیش از بازی برایشان لذت آفرین است. به همین دلیل این فعالیت ها بیشتر کار محسوب می شود تا بازی.
منبع مقاله :
حبیب الهی، محمد، صادقیان، مهناز، چراغچی، افتخار السادات، (1392)، کودک و بازی، اسباب بازی، قم: ابتکار دانش، چاپ اول