ایران‌بوم

امروز، بسیاری از ایرانیان یا از ماهیت جشن مهرگان بی‌خبرند و یا صرفاّ نام آن را دیده و یا شنیده‌اند؛ در حالیکه گروه‌هایی در داخل و خارج کشور وجود دارند که این روز را جشن گرفته و یاد و خاطره جشن ایرانی مهرگان را پاس می‌دارند.

جشن مهرگان تا سالیان متمادی در روز نخست مهرماه و پس از حذف ایام خمسه و 31 روزه شدن شش ماه اول سال، در 16 مهرماه یا مهر روز از ماه مهر، آغاز شده و تا شش روز ادامه داشت. روایت است که نام نخستین روز، مهرگان عامه و روز پایانی این جشن مهرگان خاصه نام داشت. امروز نیز بسیاری از ایران دوست‌ها، جشن مهرگان را در روز مهر از ماه مهر برابر 16 مهرماه جشن می‌گیرند.

داستان مهرگان

در متون بسیاری آمده است که این جشن تا قبل از حمله مغول به ایران، با شکوه هرچه بیشتر برگزار می‌گردید. در دوران هخامنشیان و تا سالها، این جشن به همراه جشن بزرگ نوروز در تخت جمشید در میان ایرانیانی که در آنجا گرد هم می‌آمدند، برگزار می‌گردید. دلایل بسیاری برای گرفتن این جشن ذکر می‌شود. در گاهشماری کهن ایرانی، هر سال 12 برج و هر برج 30 روز داشت. این روزها و برجها نامهایی داشتند. زمانی که نام برج و روز یکی می‌شد، آن را جشن می‌گرفتند. جشن مهرگان نیز یکی از آن ایام است. از طرفی جشن مهرگان در مهرماه و اوایل پاییز گرفته می‌شد؛ این زمانی است که ساعات شب و روز یکسان شده و هوا ملایم و دلنشین می‌گردد. اعتدال این زمان از یک سو و پایان کشت و کار کشاورزان و رسیدن زمان استراحت برای آنان از سوی دیگر؛ بهانه‌ای بود تا این زمان را با شکوه هر چه تمامتر جشن بگیرند. بسیاری بر این باورند که مهرگان همان زمانی است که کاوه آهنگر بر ضحاک چیره گشت و مردم را از اسارت ضحاک ماربر دوش نجات داد. درست همین زمان و مصادف با جشن مهرگان، زمان پرداخت خراجهای سالیانه نیز بود. این موضوع باعث می‌شد که حتی حکامی که به آداب و رسوم ایرانیان آشنایی نداشتند نیز مهرگان را ارج نهند.

آیین مهرگان

مهرگان نیز همانند نوروز، آداب و رسوم خاص خود را داشت. مردم در این روز جامه‌های ارغوانی پوشیده و با نبشته‌های شادباش به یکدیگر تبریک می‌گفتند. در این روز سفره مهرگانی گسترده می‌شد. این سفره که پارچۀ ارغوانی رنگی بود با گل همیشه شکفته و سایر گلها و همچنین با شاخه‌هایی از گز و مورد تزئین می‌شد. ظرفهایی از میوه‌های پاییزی قرمز و قهوه‌ای مانند ازگیل، انار، ترنج، انگور، سنجد، سیب، انجیر، بادام، خرمالو و خرما، فندق و پسته بر سر سفره‌ها می‌نهادند. نان مخصوصی در این روز از هفت غله مختلف تهیه می‌شد و بر سر سفره‌ها قرار می‌گرفت. نوشیدنی جشن مهرگان از عصاره گیاه هوم بدست می‌آمد. این عصاره با شیر یا آب رقیق می‌شد و برای نوشیدن در روز مهرگان آماده می‌گردید ، خوراکی‌های محلی، نخودچی و تخمه و انواع شیرینی و بوهای خوشی چون گلاب از دیگر ملزومات سفره مهرگانی بود.

مردم در جشن مهرگان پس از خوردن و بهره بردن از سفره زیبای مهرگانی، همراه با نوای موسیقی مهرگانی به جشن و شادی و پایکوبی می‌پرداختند. آنطور که گفته می‌شود در پایان این مجلس باشکوه، مردم گیاهان خوشبو مانند اسفند، زعفران، عنبر و هوم را به داخل آتش می‌انداختند و به شادی می‌پرداختند.

اگر چه این جشن در ایران امروز تقریبا به دست فراموشی سپرده شده، اما انجمن‌هایی در گوشه و کنار ایران عزیز سعی در زنده کردن این آداب و رسوم کهن ایرانی دارند. انجن افراز یکی از این مجموعه‌هاست که در روز دوشنبه 22 مهر ماه، این جشن را در ساختمان فرهنگی هنری شهرداری واقع در بلوار کشاورز برگزار کرد و یاد و خاطره این روز مهم و تاریخی ایرانی را پاس داشت.

عکس از «نیکو گرشاسبی‌نیا» - ایرانبوم