ایران‌بوم

خانه‌تکانی یکی از سنت‌های ما ایرانیان است که اگر با رعایت نکات ایمنی همراه نباشد، ممکن است تبدیل به مشکلات زیادی مانند، کتف درد، گردن درد، کمردرد، مسمومیت و سوزش و خارش پوست دست بیانجامد و این در حالی است که سنت پسندیده خانه‌تکانی باید با رعایت اصول ایمنی و توجه به توصیه‌های بهداشتی انجام گیرد، تا خطرات آن به حداقل برسد. ‏

‏ کارشناسان معتقدند، باید در کنار توجه به نظافت و آراستگی منزل در آستانه سال نو، با رعایت اصول ایمنی و بهداشتی خانه‌تکانی، برای حفظ سلامت خود نیز اهمیت قایل شویم.‏

عوارض اسکلتی - عضلانی

دکتر مصطفی قانعی ـ ارتوپد در مورد حوادث احتمالی ناشی از خانه‌تکانی به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: بیشترین مصدومان در روزهای پایانی سال بر اثر سقوط از نردبان یا چهارپایه، دچار آسیب‌دیدگی ستون فقرات و یا شکستگی دست و پا می‌شوند که در این میان خطرناک‌ترین آسیب‌ها به مهره‌های گردن، کمر، سینه و ستون‌فقرات وارد می‌شود. ‏

وی با بیان این مطلب که حرکت دادن این گروه از مصدومان خطرناک است، می‌افزاید: یک حرکت اشتباه ممکن‌است به قطع نخاع و از دست رفتن توان حرکتی بیمار بینجامد و ازاین رو این کار حتماً باید توسط پزشک انجام شود. ‏

این ارتوپد یادآوری می‌کند: شکستگی استخوان‌های بلند و استخوان‌های مچ دست و پا از دیگرحوادث خانه‌تکانی است و به همین دلیل باید با بستن آتل یا 2 قطعه چوب بلند، عضو آسیب‌دیده را بی‌حرکت نگه ‌داشت و مصدوم را به بیمارستان رساند.‏

برای جلوگیری از بروز حوادث این چنینی، به‌هیچ ‌وجه نباید از وسایل غیرایمن مانند جعبه یا نردبان‌های لغزان برای تمیز کردن قسمت‌های بالایی دیوارها و کابینت‌ها استفاده کرد. بیمارانی که دارو‌های خواب‌آور یا آرام‌بخش مصرف می‌کنند و معتادان به الکل و مواد مخدر و کسانی که ترس از ارتفاع دارند نیز نباید این کار را انجام دهند.‏

دکتر قانعی با اشاره به این مطلب که نوع دیگر آسیب ‌دیدگی‌های جسمی، ابتلا به بیماری دیسک کمر بر اثر بلند کردن اجسام سنگین است، می‌گوید: برخی از افراد به‌ تنهایی اشیای سنگین را از زمین بلند می‌کنند که این کار باعث ابتلا به دیسک کمرمی شود که تا پایان عمربیمار را آزار می‌دهد.‏

تونل کارپل

دکتر قانعی در مورد بیماری «تونل کارپل» هم می‌افزاید: بسیاری از خانم‌ها در ایام عید به علت کار کردن زیاد و مداوم، احساس می‌کنند دست‌هایشان بی‌حس شده است که به‌تدریج دستشان به گزگز و درد می‌افتد، که به این حالت، «نشانگان تونل کارپل» گفته می‌شود. در این بیماری بخشی از اعصاب باریک و ظریف دست، که تمامی حرکت‌های انگشتان و حس دست را کنترل می‌کنند، از کانال باریکی زیر تاندون‌های مچ‌دست و استخوان مچ عبور می‌کند که با التهاب این تاندون‌ها و ضخیم‌تر‌شدن آنها یا تنگ‌شدن این کانال، به این عصب‌ها فشار وارد می‌شود و باعث ارسال پیام‌های اشتباهی به مغز می‌شود که درنتیجه مغز آنها را به‌صورت گزگز، درد، بی‌حسی و ضعف در انگشتان و قسمت داخلی دست، تفسیر می‌کند. ‏

‏ وی یادآوری می‌کند: به غیر از کارهای خانه، کارهایی مانند دوخت و دوز، رانندگی، نقاشی، نوشتن، نوازندگی بعضی از سازها مانند پیانو، تایپ و هر اقدامی که باعث شود دست مدت‌ها در حالت ثابت در حال انجام کار و تحت‌فشار باشد، باعث ایجاد علایم بیماری «تونل کارپل» می‌شود و بعضی بیماری‌ها مانند دیابت، چاقی و عفونت‌ها هم این بیماری را تشدید می‌کنند.

وی با بیان این مطلب زمانی که کارها در ایام نوروز شدت بیشتری پیدا می‌کند، نشانگان «تونل کارپل» هم در خانم‌ها شدت می‌‌یابد، می‌افزاید: درد ممکن است به‌صورت گزگز‌های شبانه شروع شود، اما به ‌تدریج به درد‌های شدیدی که به سمت آرنج تیر می‌کشد یا ناتوانایی در حرکت‌دادن انگشتان یا ضعف مچ‌دست (ناتوانی در نگه‌داشتن اشیا) تبدیل می‌شود.

دکتر قانعی با اشاره به این مطلب که ارتوپدها به حروفچین‌‌هایی که به بیماری «تونل کارپل» مبتلا می‌شوند، توصیه می‌کنند که شغل‌شان را تغییر دهند، یادآوری می‌کند: استراحت، بستن مچبند، تغییر در حالت انجام دادن کار، انجام ندادن کارهایی مانند پیچاندن و چلاندن یا حرکت‌های منظم طولانی‌مدت مچ‌دست، روش‌هایی برای کنترل این بیماری در خانم‌ها است که در صورت شدت پیداکردن نشانگان و لاغرشدن عضلات دست، باید به سرعت فشار را از روی عصب برداشت.

با تزریق کورتون در کانال کارپال و زیرتاندون‌ها می‌توان التهاب را کم کرد و در صورت درمان‌نشدن، با یک جراحی ساده می‌توان برش کوچکی روی تاندون داد تا سقف کانال باز شود و دیگر عصب تحت ‌فشار نباشد.‏

عوارض ریوی

دکتر حمید سهراب‌‌پور ـ فوق تخصص بیماری‌های ریه واستاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم معتقد است: برخی خانم‌ها به دلیل وسواس و حساسیت زیاد در تمیز کردن سطوح، انواع شوینده‌ها را با هم مخلوط می‌کنند. به عنوان مثال، اسیدکلریدریک را با مواد شوینده ترکیب می‌کنند یا به طور مستقیم بر روی سطوح می‌ریزند که این کار باعث متصاعد شدن گاز کلر می‌شود و استنشاق این گاز، التهاب مخاط تنفسی را در پی دارد.‏

وی با بیان این مطلب که استنشاق گاز کلر گاهی باعث بروز علایم خفیفی مانند آبریزش بینی، آبریزش چشم و سوزش مخاط تنفسی می‌شود، می‌گوید: استنشاق گاز کلر گاهی هم شرایط اورژانسی برای فرد پیش می‌آورد که به درمان جدی نیاز دارد، اما مهم‌ترین توصیه این است که به هیچ‌وجه مواد شوینده را با هم مخلوط نکنند. ‏

این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: افرادی که سابقه حساسیت‌های پوستی و تنفسی دارند، نباید برای تمیز کردن سطوح اقدام کنند و حتماً باید از دیگران کمک بگیرند. اگر در فضای بسته مانند حمام و دستشویی از این مواد استفاده می‌کنید، در و پنجره‌ها را باز بگذارید و حتماً ماسک بزنید و زمان تماس با مواد شوینده را به حداقل برسانند و محصولات کم‌خطر و ملایم‌تر را انتخاب کنند. معمولا موادی که برای جرم‌گیری توالت، دستشویی و سرویس‌های بهداشتی مصرف می‌شوند، قدرت نفوذ بیشتر و درنتیجه حساسیت‌زایی و تحریک‌کنندگی بیشتری دارند.‏

نکته مهم اینکه در تمیز کردن اشیاء نباید وسواس به خرج داد، چون این حساسیت‌های بی‌مورد می‌تواند باعث ایجاد عوارض جدی شود. بهتر است از 2 یا 3 لایه ماسک استفاده شود. قرار دادن مقداری گاز استریل خیس‌شده با آب نمک داخل ماسک هم باعث می‌شود قدرت جذب آن بالا برود و غلظت مواد محرک در دستگاه تنفسی کاهش یابد. ضمن اینکه نباید باز کردن در و پنجره‌ها و تهویه مناسب محیط را فراموش کرد.

دکتر سهراب‌پور با بیان این مطلب که اگر یک فرد سالمند یا بیماری که دچار مشکلات ریوی (آسم و برونشیت) و قلبی است، در معرض گاز کلر قرار گیرد، حتی ممکن است جان خود را از دست بدهد، می‌گوید: استنشاق گاز کلر باعث تحریک راه‌های هوایی می‌شود و علایمی ‌مانند سرفه، خس‌خس سینه و تنگی‌نفس ایجاد می‌کند. از این رو این مواد نباید با هم مخلوط شوند و هنگام استفاده از همه مواد شوینده باید از ماسک محافظ استفاده به عمل آید و جریان هوا نیز در محیط برقرار باشد.

عوارض گوارشی

دکتر هوشنگ فرحی ـ متخصص بیماری‌های عفونی هم به گزارشگر روز نامه اطلاعات می‌گوید: ریختن مواد شوینده در بطری یا داخل لیوان و نگهداری آن در آشپزخانه و در دسترس کودکان نیز خطرناک است و ممکن است آنان و حتی بزرگسالان به اشتباه آنها را بنوشند. با خوردن محلول، دستگاه گوارش (مری و معده) دچار التهاب و سوختگی می‌شود و گاهی به سوراخ شدن این اعضا می‌انجامد.‏

هرگز نباید فردی را که دچار این نوع مسمومیت شده است وادار به استفراغ کرد. زیرا برگشت دوباره ماده اسیدی یا قلیایی، آسیب را شدیدتر می‌کند. ضمن آن‌که خوردن مواد صابونی هم باعث اسهال می‌شود. با توجه به این نکته‌ها، مواد شوینده حتماً باید در ظرف‌های مخصوص خودشان و ظروف برچسب‌دار نگهداری شوند و در صورت بروز حادثه، بلافاصله مصدوم به بیمارستان انتقال یابد.

عوارض عروقی

دکتر فرحی می‌افزاید: عوارض عروقی حوادث ناشی از خانه‌تکانی ممکن است بر اثر شکستگی شیشه، برخورد با اجسام نوک تیز یا سقوط از ارتفاع و پارگی و بریدگی پوست ایجاد شود. خونریزی‌هایی که شدت کمی ‌دارند، به ‌راحتی و با چسب زخم کنترل می‌شوند، ولی وقتی عمق شکاف یا برش ایجاد شده زیاد و عروق اصلی دچار آسیب شده باشند، مهار و قطع خونریزی به‌راحتی میسر نخواهد بود.

در مواجهه با چنین رخدادی حتما باید خونسردی خود را حفظ کنید و سرعت عمل داشته باشید؛ زیرا تاخیر می‌تواند به قیمت از دست دادن جان بیمار تمام شود.‏

موثرترین روش برای جلوگیری از خونریزی، فشار مستقیم بر روی محل است. عضو آسیب‌دیده را باید بالاتر از سطح بدن نگه‌داشت و یک گاز استریل یا پارچه تمیز روی محل خونریزی قرار داد و بر آن فشار آورد تا خونریزی قطع شود.

اگر گاز یا پارچه خونی شد، گاز استریل بعدی را روی همان گاز استریل قبلی قرار دهید. زیرا جدا کردن گاز استریل اول باعث کنده شدن لخته‌ها و خونریزی مجدد می‌شود.‏

خطراتی که سلامت کودکان را تهدید می‌کند ‏

دکتر اکبر کوشانفر ـ استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درمورد خطراتی که کودکان را در خانه‌تکانی‌های نوروز تهدید می‌کند، به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: گاهی در خانه ‌تکانی‌های آخر سال، حوادثی اتفاق می‌افتد که تلخی آنها می‌تواند شیرینی تعطیلات سال نو را از بین ببرد؛ حوادثی که به راحتی می‌توان از آنها پیشگیری کرد.‏

غفلت والدین درایام عید باعث می‌شود برای کودکان حوادث زیادی به وجود بیاید که یکی از آنها، سقوط از پله‌ها است که ممکن است باعث ضربه مغزی شدن کودک شود، والدین باید وسایل بُرّنده را از دسترس کودکان دور کنند و مواظب باشند چیزی را نبلعند و تا حد ممکن آنان را از وسایل گرمایشی دور نگه دارند.‏

این متخصص کودکان در مورد مسافرت خانواده‌ها یادآوری می‌کند: در سفر، خانواده‌ها باید احتیاط‌های لازم را برای حفظ سلامت کودکان انجام دهند. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که کودکان، قربانیان اصلی تصادفات رانندگی هستند، بخصوص اگر کودکان در صندلی جلوی ماشین نشسته باشند. به همین دلیل به خانواده‌ها توصیه می‌کنیم کودکان خود را در صندلی عقب بنشانند و مواظب آنان باشند. بهتر است که مادر و کودک در صندلی عقب بنشینند و از کمربند ایمنی هم استفاده کنند. زیرا دیده شده است به هنگام تصادفات رانندگی، کودکانی که در صندلی جلو نشسته‌اند، سرشان به شیشه جلو خورده است و ضربه مغزی شده‌اند.‏

وی در مورد آمار بالای مسمومیت‌ها در کودکان در تعطیلات نوروزی می‌گوید: سالی به طور متوسط 300هزار مورد مسمومیت در کشور روی می‌دهد که 200 مورد آن فقط در 2 ماه پایانی سال اتفاق می‌افتد، می‌افزاید: حتی اگر همه‌چیز ختم به خیر شود، شوک و اضطراب ناشی از آن، آنقدر جدی است که خاطره‌اش همیشه پشت والدین را می‌لرزاند.

دکتر کوشانفر با بیان این مطلب که بیشتر مسمومیت‌ها با سفیدکننده‌ها و به‌دلیل بی‌دقتی والدین رخ می‌دهد، می‌افزاید: سفید‌کننده‌ها معمولا به رنگ آب است و در صورتی که آنها را در لیوان بریزید تا از آن برای شستشوی ملحفه‌ها یا ظروف استفاده کنید، زمینه برای مسمومیت کودک مساعد می‌شود. کارخانه‌‌های تولیدکننده موادشوینده این مواد قلیایی را داخل ظروفی خاص با بسته‌بندی‌هایی که هیچ جذابیتی برای بچه‌ها ندارد، می‌سازند و بیشتر اوقات این مواد داخل کابینت‌ها و قفسه‌های دربسته نگهداری می‌شوند. اما در زمان خانه‌تکانی، گویا فراموش می‌کنیم که نباید این مواد را در دسترس بچه‌ها قرار دهیم. به همین دلیل در اواخر سال معمولاً روزی 4-3 مورد مسمومیت با سفیدکننده‌ها داریم.

وی یاد آوری می‌کند: والدین وقتی که مواد شوینده را که در طول سال داخل قفسه‌ها محفوظ بوده است، جلوی چشم کودکان می‌آورند، باید بدانند که آنان بدون کنجکاوی از کنارشان نمی‌گذرند.

به هیچ‌وجه نباید ماده شوینده را در لیوان یا ظرف دیگری ریخت. اگر لیوان حاوی سفیدکننده روی میز رها شود، حتی امکان دارد بزرگسال تشنه را به سمت خود بکشد و مسموم کند! ماده تشکیل‌دهنده سفیدکننده‌ها «هیپوسولفیت دوسود»، به عنوان ترکیبی قلیایی است و در تماس با مخاط حساس اطراف دهان بچه‌ها، می‌تواند سوختگی ایجاد کند. اگر کودک به‌طور اتفاقی کمی سفیدکننده خورد، باید فورا به او یک لیوان شیر بدهید و هرچه سریع‌تر او را به مراکز درمانی برسانید.‏

ممنوعیت خانه‌تکانی! ‏

دکتر تیمور واحدی ـ متخصص طب کار هم در مورد خانه‌تکانی‌های نوروزی می‌گوید: خانه‌تکانی برای خیلی از افراد بیشتر از آنکه بهانه‌ای برای تمیز‌کردن خانه باشد، یک سنت است چرا که خانه ‌تکانی را مقدمه‌ای برای استقبال از نوروز می‌دانند و به اندازه سایر سنت‌های عید، دوست دارند مانند سال‌های قبل این‌کار را با همان توان سابق انجام دهند.

اما گاهی باید قبول کرد که در صورت ضعف و بیماری، اجرای این سنت را باید به دیگران بسپارند.

وی با بیان این مطلب که بیماران قلبی به هنگام کارهای پرفشار و فشرده خانه تکانی ممکن است دچار حمله قلبی شوند، می‌گوید: رگ‌های نیمه‌بسته‌ای که درحالت عادی و کارهای روزمره خون را به قلب می‌رسانند، به هنگام خانه‌تکانی دیگر پاسخگوی نیاز قلب نیستند و از اینرو خانه‌تکانی برای بیمارانی که مبتلا به قلب محتقن هستند، ممنوع است، فشار بیش از حد به قلب و سرپا ایستادن‌های زیاد، ممکن است باعث «ادم ریه» و شوک در این بیماران شود.

این متخصص طب کار در مورد بیماران آسمی هم یادآوری می‌کند: بیماران مبتلا به آسم بیشتر از بقیه بیماران با شرایط‌شان آشنا هستند و می‌دانند که گرد و غباری که از خانه‌تکانی ایجاد می‌شود و بوی انواع شوینده‌هایی که در فضا وجود دارد،چقدر می‌تواند برای بیماری تنفسی‌شان خطرناک باشد. افراد در صورتی که به آسم مبتلا هستند و در شرایط خانه‌تکانی قرار گرفته‌اند، حتماً صورتشان را با دستمال خیس بپوشانند و اسپری سالبوتامول هم در دسترس‌تان باشد.

دکتر واحدی همچنین می‌گوید: در افراد مبتلا به «ام ـ اس»، هر نوع استرس فیزیکی و روحی به بدن می‌تواند باعث شعله‌ور شدن دوباره بیماری‌شان شود. افزایش دمای بدن به دلیل فعالیت‌های شدید هم به هیچ‌وجه برای بیماران ام‌اسی مناسب نیست.

دکتر واحدی با بیان این مطلب بیمارانی که سابقه «تی‌آی‌اِی» یا سکته‌های خفیف مغزی دارند، باید همراه با افراد دیگر خانه‌تکانی کنند و به هیچ‌وجه کارهای خطرناکی مانند بالا رفتن از نردبان یا ایستادن روی لبه پنجره‌ها را انجام ندهند، می‌افزاید: هیچ‌وقت معلوم نیست که از هوش رفتن بعدی این بیماران، چه زمانی باشد. به همین دلیل احتمال دارد که به‌هنگام انجام این کارها سقوط کنند و دچار حادثه شوند. کسانی که اختلال تعادل و مشکل‌های گوش داخلی دارند، هم نباید این کارهای پرخطر را در زمان خانه‌تکانی انجام دهند.

وی می‌گوید: بیماران مبتلا به «لوپوس» و کسانی که کورتون مصرف می‌کنند و در معرض «نکروز» سر استخوان «فمور» هستند، به هیچ‌وجه نباید فعالیت‌های پرفشاری مانند خانه‌تکانی انجام دهند، زیرا علاوه بر شعله‌ور شدن دوباره علایم بیماری، ممکن است عوارض مصرف کورتون هم در این بیماران شدت یابد.

بیماران دیابتی هم حتماً باید به هنگام خانه‌تکانی، قندخونشان را کنترل کنند و با مشاهده اولین علایم افت قندخون مانند لرزش یا عرق سرد، یک خوردنی شیرین مصرف کنند. این بیماران باید مراقب باشند که حین خانه‌تکانی به هیچ‌وجه دچار جراحت نشوند.‏