خبر
لزوم مراقبت از «لثه» (از بدو تولّد تا کهنسالی)
- خبر
- نمایش از سه شنبه, 16 آبان 1391 10:46
- بازدید: 5268
برگرفته از روزنامه اطلاعات
پژوهش و تألیف: دکتر بهرام آیرملو جراح و فوق‌تخصص بیماری‌های لثه ـ پیشگیری و بهداشت / تهیه و تنظیم: رشید بهنام
*در دهان کودکی که از شیر مادر تغذیه می‌کند، اصولاً محیط مناسب برای رشد میکروب ها کمتر فراهم می‌شود
«لثه» در ظاهر به قسمت گوشتی که دور دندان را در برمی‌گیرد، اطلاق می‌شود که این قسمت خود از لثه آزاد که لبه لثه (مارجینال) و لثه غیرچسبنده و لثه چسبنده تشکیل شده است. جنس این بخش گوشتی، از بافت پوششی و بافت «همبندی» تشکیل می‌شود.
لثه نوزاد از همان آغاز تولّد بر روی جوانه‌های دندان‌های «شیری» از نسج پوششی و همبندی پوشیده شده که به تدریج بعد از رویش دندانها این نسج کنار رفته و در اطراف دندانها قرار می‌گیرد و در اصل، رابطه دندان و لثه است. پایان این شکل‌گیری در 6 تا 7 ماهگی کودک رخ می‌دهد
علل بروز آفت لثه دهان
نوزادان و کودکان، اعم از آنهایی که از شیرمادر تغذیه کرده یا از غذای مکمّل استفاده می‌کنند ممکن است دچار آفت لثه و دهان شوند که علل مختلفی دارد که شامل موارد زیر می‌شود:
* پلاک میکروبی: که عبارت است از توده متراکم (کلنی‌های میکروبی) که به سطح دهان می‌چسبد
* ذرات غذایی: ذره‌ّهای باقی‌مانده غذا در دهان و بین دندانها جا می‌گیرند.
* ترکیب پروتئین‌های بزاق و باکتری‌ها:
مجموعه سفید و نرمی از پروتئین‌های بزاق و برخی باکتری‌ها با هم ترکیب می‌شوند و به سطوح دندانها و لثه چسبندگی پیدا می‌کنند. تمام این مواد چنانچه توسط والدین کودک از محیط دندان و لثه وی زدوده و تمیز نشوند، به تشکیل «پلاک» منجر شده و به مرور موجب تخریب لثه و دندانها می‌شود گفتنی است، در دهان کودکی که از شیرمادر تغذیه می‌کند، اصولاً محیط مناسب برای رشد میکروب‌ها کمتر فراهم می‌شود و این امر به خاطر وجود آنزیم‌ها و مواد موجود در شیر مادر گزارش شده است.
اهمیت تمیزکردن لثه
علت اصلی بروز و تشکیل پلاک میکروبی این است هر فرد در طول 24 ساعت باید سه تا چهار بار دندان‌های خود را مسواک زده و لثه را تمیز کند این کار بهتر است بعداز صرف هر وعده غذا انجام شود(در کودکان به دلیل ناتوانی آنان به این کار این مهمّ برعهده والدین خواهد بود)
نحوه تمیزکردن لثه
هربار پس از مسواک زدن دندانها و استفاده از نخ دندان، لثه‌های فک بالا و پایین را با نوک انگشت به مدت 2 تا 3 دقیقه (جلوی لثه و اطراف آن) ماساژ دهند و چندبار آب در دهان گرفته و سپس خالی کنند . این کار باید با حوصله کامل و به طور مستمر انجام گیرد. استفاده از یک تکه پنبه کوچک و خیس شده با آب ولرم نتیجه بهتری خواهدداشت.
چنانچه افراد (از کوچک تا بزرگ) به اهمیت بهداشت دهان و دندان و تمیزکردن«لثه» توجه کافی نکنند، در اثر تجمع موادی بر روی دندانها، پلاک‌های میکروبی به صورت توده‌ای متراکم به سطح دندان، می‌چسبند و به تدریج علاوه بر خرابی دندانها موجب تخریب«لثه» می‌شوند. در ادامه این مبحث، می‌گوییم: پس از تمیز نکردن و در خلال هشت ساعت در هر میلی‌متر مربع از سطح دندان 3-10 تا 4-10 باکتری دیده می‌شود که پس از 24 ساعت میزان آن به 100 تا 1000 برابر می‌رسد! این باکتری‌ها معمولاً بر روی یک لایه‌ی نازک رشد می‌کند.
از روز دوم رفته رفته پلاک‌های میکروبی کامل می‌شوند وبعد از 9 روز همه نوع باکتری سرتاسر سطح دندانها و لثه را فرا می‌گیرد که در این زمان، بیمار در اسرع وقت باید به دندانپزشک مراجعه کنند.
پلاک از نظر موقعیت به 3 نوع تقسیم می‌شود: الف: پلاک فوق لثه‌ای
ب: زیر لثه‌ای
ج: لبه لثه‌ای
* پلاک فوق لثه‌ای باعث تشکیل جرم دندانی و پوسیدگی می‌شود و پلاک‌های زیر لثه و لبه لثه‌ای موجبات بیماری‌های لثه را فرام می‌کنند که در کل، توده بالغ و کاملی را که حاوی مواد معدنی و آلی است، در سطح دندانها ایجاد می‌کنند و این توده به مرور موجب تحلیل و تخریب لثه می‌شود.
منشأ تشکیل مواد آلی و معدنی بیشتر از «بزاق» است؛ به همین جهت در نواحی خروجی غدد بزاقی، ایجاد جرم دندانی بیشتر است و مواد معدنی تشکیل دهنده جرم‌های زیر لثه‌ای منشأ خونی و ترشحی از مایع لثه‌ای دارد.
به طور معمول، یک تـــا دو روز پس از رعایت نکردن بهداشت دهان، قشر سفید متمایل به خاکستری با زرد اغلب در یک سوم نزدیک به لبه لثه بر روی سطح دندان دیده می‌شود چون قسمت‌های فوقانی دندان توسط بزاق و حرکات عضلات و زبان شسته می‌شود.
فلور میکروبی در حالت بیماری
در هنگام تولد، حفره ی دهان«استریل» است امّا پس از 6 تا 10 ساعت فلورهای میکروبی غیر بیماری‌زا در دهان تشکیل می‌شود و ظرف 10 ساعت باکتری‌های بی‌هوازی، داخل بزاق ظاهر می‌شوند. در سن 5 ماهگی در 100 درصد نوزادان در این سن به دلیل رویش دندانی در طفل، میکروب غیر هوازی ازدیاد می‌یابد.
تعداد زیادی از باکتری‌های دندان که در بزاق و ناحیه پشت زبان تکثیر یافته اند، باکتری غیرمضر هستند ولی تعدادشان بسیار کم است که بارویش اولین دندانها و پیدایش«سالکوس» در عمق آن قرار می‌گیرند. تعداد ارگانیزم‌ها در همگان خوابیدن افزایش می‌یابد و پس از غذا خوردن و نشستن دندان کم می‌شود. این ارگانیزم‌ها توانایی چسبیدن به سطح دندان را پیدا می‌کنند و از همان موقع«چسبندگی» پلاک میکروبی شروع به رشد می‌کند.
میکروب‌ها در فرو رفتگی دیواره‌ی دندانها تکثیر می‌یابند و همان توده‌ی پلاک فوق لثه‌ای را موجب می‌شوند و بیمار را درچار مشکلات عدیده نارسایی‌ها و معضلات لثه و متعاقب آن پوسیدگی و از بین رفتن دندانها می‌کنند.
پلاک زیر لثه‌ای از لحاظ ساختمانی با فلور طبیعی دهان تقریباً مطابقت می‌کند. گونه‌های مختلفی از باکتری‌ها که متحرک هستند، در این مجموعه دیده می‌شود. به نظر می‌آید که تفاوت زیادی از نظر ترکیب باکتری بین میکرب فوق لثه‌ای و زیر لثه‌ای در افرادی که سالم هستند، وجود ندارد. مطالعات کلینیکی نشان می‌دهد که در بافت لثه سالم کنترل فوق لثه‌ای باعث سلامتی فرد می‌شود و از رشد و تکثیر پلاک پیشگیری می‌کند.
رسوبات متعددی نیز روی سطح دندان و در زیر لبه لثه تشکیل می‌شود که رعایت بهداشت دهان و لثه و مسواک زدن درست و تغذیه اصولی در از بین رفتن این رسوبات تأثیر خواهد داشت.
البته مراجعه به موقع و منظّم به دندانپزشک بیش از همه حائز اهمیت است.
پلاک فوق لثه‌ای
پلاک فوق لثه‌ای بالغ از نظر کلینیکی قابل رویت نیست. آنها توسط قرص یا مایع آشکارکننده قابل دیدن می‌شوند. این توده پلاک پس از توسعه یافتن، به صورت نواحی گره گره شده و با رنگ‌های متنوع یعنی از خاکستری تا سفید متمایل به زرد دیده می‌شود.
پلاک تمایل زیادی به تجمّع بر روی سطح‌های ترک خورده و نقایص کار دندانپزشکی مثل بیرون‌زدگی، لبه‌های پرکردگی دندانها و ناحیه زیر و دندان‌هایی که پوسیدگی دارند، یافت می‌شود. تشکیل میزان پلاک از یک ساعت بعد از خوردن غذا شروع می‌شود و پلاک‌ها حداکثر به مدت 30 روز روی هم انباشته می‌شوند. عوامل مؤثر در تشکیل پلاک‌ها عبارت‌اند از:
*رژیم غذایی
*سن
*ترکیب بزاق
*بهداشت دهان
*ردیف بودن دندانها
*بیماری سیستمیک
تأثیر رژیم غذایی در تشکیل پلاک
فوق لثه‌ای
پلاک فوق لثه‌ای بیشتر در هنگام خواب، در مواقعی که غذا در دهان نیست یا بعد از بلعیدن غذا تشکیل می‌شود. فعالیت مکانیکی غذا و جریان بزاق و عمل جویدن، مانعی برای تشکیل پلاک محسوب می‌شود. افرادی که دهان خشک دارند، مقدار پلاک فوق لثه‌ای تشکیل شده در آنها زیاد است افرادی که رژیم غذایی نرم دارند، پلاکشان بیشتر از اشخاص دارای رژیم غذایی سخت است و عمل جویدن غذا باعث می‌شود که پلاک به کندی ساخته شود.اگر در رژیم غذایی تعادل رعایت شود و همه مواد لازم برای بدن مورد مصرف قرار گیرد، در جلوگیری از تکثیر و رشد پلاک مؤثر خواهد بود. به عنوان مثال زیاده‌روی در مصرف مواد قندی، موجب ازدیاد پلاک فوق لثه‌ای می‌شود. در مجموع باید گفت که رژیم غذایی مناسب در تشکیل پلاک تأثیرگذار است.
پلاک زیر لثه‌ای
برعکس پلاک فوق لثه‌ای که روی دندان اثر می‌گذارد، پلاک زیر لثه‌ای بیشتر روی بافت لثه تأثیر دارد. این محل برای تجمع باکتری‌ها و ایجاد بیماری‌های لثه بسیار مناسب است. البته اگر بهداشت دهان به شکل خوب رعایت شود، از تعداد باکتری‌ها کاسته می‌شود و بیماری رو به بهبودی می‌رود.سلامت در بافت لثه به دلیل حفظ توازن بین اثرات باکتری و سیستم دفاعی موضعی است. میکروب‌های ایجادکننده بیماری چنانچه قدرت دفاعی بدن کاهش یافته باشد، موجب تخریب لثه و به احتمال بسیار، زخم مخاط و عفونت خطرناک می‌شود. شروع عفونت می‌تواند توسط ارگانیزم‌های دهان باشد و به دیگر قسمت‌های بدن نیز سرایت کند.
*در بخش‌هاي گذشته پيرامون ضرورت مراقبت از «لثه» كه سلامت دندانها درگرو سلامت آن است و علل مختلفي كه موجب بيماري‌هاي لثه مي‌شود، مطالبي گفته شد از جمله: تشكيل پلاك‌هاي ميكروبي به سطح دندانها، ذرات باقي‌مانده غذا در دهان و بين دندانها و جرم‌هاي زير لثه‌اي و فوق‌لثه‌اي كه رژيم غذايي نا مناسب يكي از عوامل تشكيل آن است و... از اين قسمت به بعد ضمن شرح كامل‌تري ازنحوه تشكيل جرم‌هاي زير لثه‌اي و فوق لثه‌اي، موضوع را با عنوان « شناخت و روش‌هاي پيشگيري در بيماري‌هاي لثه» پي مي‌گيريم: با تأكيد بر اين مهم كه داشتن لثه‌ي سالم موهبتي است و سلامت دندانها و دهان را تضمين مي‌كند.
* جرم پلاك ميكروبي كه معدني شده است، به سطوح دندان‌هاي طبيعي و دندان‌هاي مصنوعي مي‌چسبند. به طور معمول، اين عارضه از ده سالگي آغاز و با افزايش سن، ميزان آن بيشتر مي‌شود. جرم دنداني دركودكان خيلي معمول نيست اما تقريباً در 100 درصد افراد چهل ساله مشاهده مي‌شود و با توجه به موقعيت لثه به جرم‌هاي زير لثه‌اي و فوق لثه‌اي طبقه‌بندي نشده‌اند.
جرم‌هاي فوق‌لثه‌اي منشأ بزاقي دارند و منشأ جرم‌هاي زيرلثهاي سرم خون است زيرا مواد معدني براي شكل دادن به جرم فوق لثه‌اي از بزاق هستند درحالي كه ترشحات لثه‌اي كه شبيه خونابه است، منشأ اصلي جرم‌هاي زير لثه هستند. جرم‌هاي فوق لثه (معمولاً سفيد يا زرد‌رنگ هستند و شبيه به گچ بوده و به راحتي از سطح دندان جدا مي‌شوند.
رنگ آن به وسيله‌ي عواملي مثل توتون سيگار و رنگ‌هاي غذايي تغيير مي‌كند. اين وضعيت ممكن است به صورت موضعي در يك دندان يا گروهي از دندانها يا به صورت عمومي و سرتاسري بر روي هم دندانها باشد.
در مواردي ممكن است جرم‌ها به هم متصل و يكپارچه شوند يا اين‌كه آن‌قدر پيشرفت كنند كه ديگر سطوح را نيز بپوشانند.
جرم‌هاي زير لثه‌اي معمولاً متراكم و سخت و قهوه‌اي متمايل به سياه يا سبز متمايل به سياه است و تراكمي شبيه به سنگ خارا دارد كه به سطح دندانها محكم مي‌چسبند.
زماني كه بافت لثه تحليل مي‌رود، جرم‌هاي زيرلثهاي بالا مي‌آيند و از آن به بعد فوق لثه‌اي ناميده مي‌شوند.
بنابراين جرم‌هاي فوق‌لثه‌اي مي‌توانند از هر دو نوع (زير لثه و فوق‌لثه) تشكيل شوند.
تأثیر اصلی جرم‌ها در این است که روی سطح ناصاف آنها پلاک‌های میکروبی تجمع پیدا می‌کنند و این امیر نقش مهمی را در پیشرفت بیماری‌های «لثه» در پی دارد. قرارگرفتن «پلاک» در ناحیه بافت لثه و نواحی دیگری که برداشت پلاک مشکل است، موجب بروز و شدت بیماری می‌شود.
وقتی جرم‌ها ظاهر می‌شوند، بافت لثه ملتهب می‌شود و زمانی که این تغییرات لثه عمیق‌تر شوند، شرایط برای ترمیم مشکل است. دراینجا است که باید گفت ـ برداشتن جرم‌ها برای برقراری سلامت بیش از حد تصور، اهمیت دارد.
نشانه‌‌های رادیوگرافی
* جرم‌های فوق لثه‌ای بعضی مواقع در رادیوگرافی دیده می‌شوند. جرم‌هی فوق لثه‌ای، رسوبات کاملی هستند که قابل دیدن هستند و باعث شکل‌گرفتن حلقه‌ای نامنظم (کانتور) به دور لثه می‌شوند که این وضعیت در نمای رادیوگرافی دیده می‌شود و جرم‌های فوق لثه‌ای و زیر لثه‌ای نیز در فضایی بین دندانی با شکل نامناسبی که در آن فضا ایجاد می‌کند، به طور شاخص مشاهده می‌شوند.
جرم‌های زیر لثه‌ای
ترکیب جرم‌های زیر لثه‌ای کمی متفاومت با نوع فوق لثه‌ای است. در محل باید توجه داشت که «پروئین‌های بزاق» که در جرم‌های فوق لثه‌ای وجود دارد، در زیر لثه‌ای ها معمولاً بسیار کم است اما جرم‌های دندانی، سنگ‌های کانال بزاق و تشکیل رسوبات بافت‌های دندانی از نظر ترکیبات غیر آلی مشابه هم هستند...
ذرات غذایی
بیشتر ذرات غذایی قابل هضم توسط بزاق و آنزیم‌های باکتری‌ها حل می‌شود و بعد از خوردن غذا، حفره دهان در مدت 5 دقیقه پاک می‌شود ولی قسمتی از بقایای غذا روی دندان و مخاط می‌ماند که جریان بزاق و مکانیزم عمل زبان و گونه و لب‌ها موجب پاک‌کردن غذا می‌شود.
افزایش عمل جویدن و کم شدن غلظت بزاق باعث تسریع در پاک کردن می‌شود اما غذاهای «فیبروزه» در فواصل بین دندانی گیر می‌کند و پاک کردن آن از حفره دهان مشکل می‌شود. البته مایعات زودتر از جامدات در سطح دهان پاک می‌شوند برای مثال، اثر قند تقریبا 15 دقیقه بعد از مصرف پاک می‌شود ولی اگر به شکل جامد باشد. 30 دقیقه طول می‌کشد تا از دهان پاک شود.
و غذاهای چسبناک مانند شیرینی‌ها و شکلات و کارامل به‌سطح دندانها بیش از یک ساعت می‌چسبند در صورتی که موادی مانند هویج و سیب به سرعت پاک می‌شوند یا نانی که آغشته به چیزی مثل مربا نباشد، نسبت به نانی که آغشته به مربا باشد، سریع‌تر پاک می‌شود همچنین نان برشته شده در مقایسه با نان سفید سریع‌تر پاک می‌شود... و این مهم به اثبات رسیده است که جویدن سیب و غذاهای حاوی «فیبر» می‌تواند در برداشتن بیشتر ذرات غذا و مواد چسبیده به دندانها و حفره دهان مؤثر باشد
درمان ارتودنسی اغلب زمانی است که رویش دندان‌های تازه به پایان رسیده باشد.
باید توجه داشت که فشار زیاد برای جابه‌جا کردن دندان باعث تحلیل لثه در درمان ارتودنسی می‌شود و دقت داشته باشید که در صورت التهاب در لثه برای هرگونه درمان ارتودنسی باید پیش از آن التهاب لثه را درمان و از سلامتی لثه و بافت‌های آن اطمینان حاصل کرد.
عدم جایگزین شدن دندانها
عدم جایگزینی دندان‌های از دست رفته موجب یک سری تغییرات در وضعیت دندانها می‌شود که بیماری لثه را در پی داشته و به همین جهت و همچنین به هم خوردن ترتیب دندانها با پیدایش نمای ظاهری نامناسب و بیماری حادث شده، گاهی ترجیح داده می‌شود که دندانها کشیده شده، ولی در اسرع وقت با پروتز مناسب در فضای از دست رفته جایگزین شود.
گاهی از اوقات، در اثر تغییرات ایجاد شده لثه ملتهب شده و استخوان آن نیز تحلیل می‌رود و حتی ممکن است ضایعات استخوانی بروز کند به همین سبب قبل از هر اقدامی، باید در رعایت بهداشت دهان و دندان کوشید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که هر دندان پوسیده زنگ خطری است برای آغاز بیماری‌های لثه و در صورت مشاهده‌ی پوسیدگی در اولین دندان در اسرع وقت نسبت به معالجه و درمان آن اقدام کنیم تا از آسیب‌های بعدی تا حد امکان در امان بمانیم.
تنفس دهانی
چنانچه در بخش‌های گذشته گفته شد، عوامل متعددی در ایجاد بیماری‌های لثه وجود دارندکه منجر به تغییر و تخریب لثه می‌شوند.
تغییرات لثه و التهاب آن کمترین آسیبی است که بیمار در اثر عدم رعایت بهداشت دهان و تأخیر در مراجعه به دندانپزشک مجبور به تحمل تبعات آن خواهد بود و اما تغییرات لثه و التهاب لثه با تنفس دهانی نیز مرتبط بوده و تغییراتی را بر روی سطح لثه از جمله افزایش حجم یا سطح روشن آن ایجاد می‌کند. علت اصلی تغییرات لثه به طورکلی مشخص نیست، شاید علت آن به دلیل از دست دادن آب لثه و همچنین محیط مناسب برای رشد میکروب‌ها باشد.
عادات دهانی
عادات دهانی یکی از مهم‌ترین عوامل در شروع و پیشرفت بیماری لثه است. غالباً این عادت‌ها در بیماران وجود دارد و عکس‌العمل آنها را نسبت به درمان‌های لثه کم می‌کند.
این عادت‌ها که بیشتر از حالت‌های عصبی ناشی می‌شوند، عبارتند از: گاز گرفتن لب‌ها و گونه‌ها که منجر به کار اضافی و تغییر موقعیت فک پایین شود.
گاز گرفتن خلال دندان و فشردن آن در بین دندان و موارد دیگر مانند گاز گرفتن ناخن و مداد و قلم که احتمالاً ناشی از عصبانیت است عادت‌های شغلی هم مانند قرار دادن «میخ» در دهان در میان افرادی که به حرفه‌ی مبل سازی و حرفه‌هایی مثل نوازندگی «نی» و «شیپور» که این آلات موسیقی بین دندانها قرار می‌گیرند و .... مکیدن «شست» در نوزادان از جمله ی این عادات است ...
تنباکو
* استفاده از تنباکو و سیگار در اثر گرم شدن و جمع شدن فرآورده‌ها و سوزش و احتراق از عوامل موضعی هستند که سبب تغییرات در دهان می‌شود. سیگار ایجاد رنگدانه ی قهوه‌ای می‌کند و باعث ته نشین جرم در ساختمان دندان شده و موجب تغییرات در بافت و مخاط لثه به صورت تغییر رنگ خاکستری در لثه می‌شود. علاوه بر «سیگار» هیجانات عصبی نیز در پیدایش آن مؤثر هستند.
البته بر اساس پاره‌ای تحقیقات انجام شده بیشتر بیماری‌های لثه در سیگاری ها به علت افزایش پلاک است که در خانم‌ها در سنین بین 20 تا 39 سال و مردان 30 تا 59 سال بروز می‌کند و تغییرات لثه و بیماری‌های مربوط به آن در افراد سیگاری نسبت به غیر سیگاری دو برابر بیشتر است.
همچنین تورم لثه و ترشحات حاصل از تورم لثه در اثر جویدن «تنباکو» دیده می‌شود که در مواردی باعث تخریب لثه و استخوان می‌شود.
