یادمان

میراث بر باد:از ایجاد بازارچه تا پارکینگ روی عرصه و حریم - شهر باستانی چهار هزارساله پَلوم در معرض خطر

مگر می شود ملکی را در راستای آزاد سازی عرصه و حرایم یک مکان باستانی تملک کرد و آنگاه آن را به بازار اجاره ای تبدیل نمود!. اگر می بایست، املاک در پیرامون تپه چغا گاوانه به بازار، پارکینگ و پارک تبدیل شوند! پس چرا اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه با صرف هزینه های زیاد اقدام به تملک این املاک کرده است؟

به گزارش هنرنیوز؛ مرتضی گراوند- باستان شناس و دانشجوی دوره دکتری تاریخی دانشگاه تهران-در گزارشی به همراه عکس و سند ( اسناد  در هنرنیوز موجود است) به بررسی یکی از محوطه های بسیار مهم کرمانشاه پرداخته است. در متن این گزارش که در اختیار هنرنیوز گذاشته شده؛آمده است: چه بر سر میراث کرمانشاه می آید؟.

کرمانشاه یکی از مهمترین مناطقی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی آن از دیر باز مورد توجه گروههای انسانی بوده و پراکندگی آثار تاریخی – فرهنگی در جای جای این استان پهناور حاکی از اهمیت آن در ادوار مختلف فرهنگی است.کرمانشاه جزء معدود مناطقی است در فلات ایران که هر شهر و دیار آن یک مکان باستانی را به عنوان نماد و سمبل تاریخی– فرهنگی که نشانگر غنای فرهنگی مردمان آن است در درون خود جای داده است. کرمانشاه را با تاق بستان، کنگاور را با گودین تپه و معبد آناهیتا، روانسر را با تپه شش هزار ساله موسایی و گوردخمه روانسر، دالاهو را با قلعه یزگرد ، قصر و شیرین را با عمارت خسرو پرویز ، صحنه را با گوردخمه فرهاد و شیرین، سرپل ذهاب را با نقش برجسته آنوبانی نی، گوردخمه دکان داوود و تاق گرا، بیستون را با بیستون داریوش، هرسین را با گنج دره و گوردخمه اسحاق وند و اسلام آباد را با تپه هشت هزار ساله چغاگاوانه می شناسند. همگی این آثار که در بافتار و ساختار شهری شکل گرفته اند، امروزه نشان و آیت تاریخی – فرهنگی چندین هزارساله ساکنان خود هستند که برای اکثر ایرانیان و بسیاری از آنان در سطوح بین الملی برای دوستداران فرهنگ و هنر ایران زمین شناخته شده اند. پس صیانت از این آثار نه تنها توسط میراث فرهنگی بلکه وظیفه همه گروه ها در هر سطح و  جایگاهی است که از یادمان های حسنه نیاکان مان حراست و پاسداری کنند.

یکی از وظایف اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و به بیانی دیگر اصلی ترین وظیفه این نهاد فرهنگی در قبال این مواریث کهن حفظ، حراست و صیانت از آثار تاریخی- فرهنگی اعم از مدنی و

معنوی است. انسان زیر سقف میراثی که در بنیاد نهادن و به پا ساختن آن خود نقش تعیین کننده و بی بدیل داشته سکنی گزیده است. تخریب آن، تخریب خود آدمی و صیانت از آن صیانت از نحوۀ بودن حضور انسان در

جهان فرهنگی است. آثار تاریخی- فرهنگی نماد، نشان، آیت و هویت فرهنگی یک ملت محسوب می شوند و وظیفه همه مردم و مسئوولین ذی ربط حفاظت و صیانت از این آثار است. با این مقدمه در ادامه به بررسی و

تحلیل وضعیت شهر باستانی پَلوم موسوم به تپه چغاگاوانه اسلام آباد غرب می پردازیم.

از مهمترین محوطه های باستانی در استان کرمانشاه، تپه باستانی چغاگاوانه است که در مرکز شهر فعلی اسلام آباد واقع شده است. محوطه چغاگاوانه با بیش از ۲۵ متر نهشته و انباشت باستانی و مساحت حدوداً چهار

هکتاری از اهمیت بسزایی در مطالعات باستان شناسی لبه غربی ایران برخوردار است. مطالعات و کاوش های باستان شناختی صورت گرفته در دهه های گذشته در محوطه چغاگاوانه، بیانگر آن است که این محوطه از

دوره نوسنگی تا دوره تاریخی اشکانی توسط گروه های انسانی مورد سکونت و استفاده بوده است. و به بیانی دیگر در دوره روستانشینی آغازین (نوسنگی) مورد استفاده بوده و به طور نسبی می توان گفت قدمتی هشت

هزار ساله دارد.

در سال ۱۳۱۵ نخستین بار اریک اشمیت باستان شناس امریکایی از تپه چغاگاوانه عکس هوایی تهیه کرد. پس از وی اُرل اشتاین باستان شناس انگلیسی از تپه دیدن کرد و در سال ۱۳۳۹ هیاتی به سرپرستی رابرت

بریدوود باستان شناس امریکایی در طی مطالعات خود در زاگرس مرکزی و بررسی محوطه های باستانی دشت اسلام آباد، تپه چغاگاوانه را نیز مورد بررسی باستان شناختی قرار داد. اما اولین فعالیت های باستان شناختی

در این محوطه در سال های ۱۳۴۶-۴۷ توسط علی اکبر سرفراز، محمد رحیم صراف و اسماعیل یغمایی انجام شد و آثاری از دوره مس و سنگ تا عصر آهن در تاشه های کاوش شده به دست آمد. پس از آن در سال

۱۳۴۹ محمود کردوانی در راس تپه اقدام به کاوش تپه چغاگاوانه کرد و نتایج این کاوش منجر به کشف بنایی خشتی مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد گردید. در ادامه فعالیت های باستان شناسی در این محوطه مهم

باستانی با وقفه ای تقریبا ۲۰ ساله کامیار عبدی باستان شناسی ایرانی از دانشگاه میشیگان امریکا در سال های ۱۳۷۷-۷۸ به کاوش این محوطه پرداخت. متاسفانه به دلیل تبدیل کردن این تپه به پارک و واگذاری بخش

های مهمی از عرصه و حریم این محوطه باستانی به علت سوء مدیریت در دهه های گذشته و سال های اخیر که در ادامه به آن پرداخته می شود عملاً فعالیت های باستان شناسی در شناخت هر چه بهتر جایگاه این اثر

باستانی از پژوهشگران و باستان شناسان سلب گردید!.

از مهمترین یافته های باستان شناسی به دست آمده از کاوش های محوطه چغاگاوانه، مجموعه ای از گل نبشته ها به خط میخی است که طی کاوش های باستان شناسی به سرپرستی کردوانی در بنای مربوط به هزاره دوم

پیش از میلاد به دست آمد. مجموعه الواح گلی به دست آمده اخیراً توسط گَری بِکمَن و کامیار عبدی بازنگری و مطالعه شده اند و نتایج این مطالعه و پژوهش به همراه ترجمه الواح مذکور در سال ۱۳۸۶ از سوی آنها

منتشر شد.

گل نبشته به خط میخی به زبان اکدی/ چغاگاوانه، اسلام آباد ، کرمانشاه/هزاره دوم پیش از میلاد/طول: ۲/۴ سانتی متر/عرض: ۵/۳ سانتی متر/ضخامت:۱/۲ سانتی متر/ترجمه:بگو {به} شومو- لی صی، چنین می گوید

سین ایقشیم: من فرستاده ام {...} با الاغ های اینبا ... به او/ آنان {...}

این مجموعه که شامل ۵۶ لوح گلی نسبتاً سالم و ۲۸ قطعه شکسته است به زبان اکدی( به خط میخی) نوشته شده و مربوط به دورۀ بابل قدیم حدود ۳۸۰۰ سال پیش است. موضوع بیشتر این نامه ها مرتبط با کشاورزی و

دامداری است؛ از جمله ارسال یا دریافت محموله هایی چون جو، روغن و پارچه، محاسبه کار انجام شده توسط کارگزاران و حیوانات بارکش و همچنین گله های گوسفند است.

افزون بر این، نام اشخاص زیادی در این گل نبشته ها دیده می شود که بسیاری از آنان زنانی هستند که در کارگاه های پارچه بافی مشغول بوده اند. به نظر می رسد با توجه به تکرار نام پَلوم در برخی از رسیدهای کالا، به

احتمال قوی نام باستانی شهر اسلام آباد غرب و به بیانی دیگر تپه چغا گاوانه در چهار هزار سال پیش پَلوم بوده است. ساکنان شهر باستانی پَلوم مبادلات تجاری گسترده ای با شهرهای شرق میان رودان( منطقه دیاله در

عراق امروزین) داشته اند. کشت جو، پرورش گوسفند و تولید پارچه در کارگاه هایی که اکثر بافندگان آن را زنان تشکیل می دادند از دیگر فعالیت های اقتصادی ساکنان این شهر در حدود چهار هزار سال پیش بوده است.

تپه چغاگاوانه در سال ۱۳۵۸ عرصه و حریم آن مشخص شده و با شماره ۸۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در واقع بیش از سه دهه است که عرصه و حریم آن مشخص شده است و در دهه های گذشته

بخش های از منازل مسکونی و واحد های تجاری که در عرصه و حریم این محوطه ساخته شده اند با صرف هزینه های زیادی از سوی اداره کل میراث فرهنگی تملک شده اند تا از این طریق بتوانند عرصه و حریم آن

را آزاد سازند. با توجه به اینکه هدف از تملک، عوارض مصنوع در عرصه و حریم تپه چغاگاوانه آزاد سازی عرصه و حریم این اثر باستانی بوده، اما ضعف مدیریتی در یک دهه گذشته نشان می دهد که مسئوولین

میراث فرهنگی نسبت به اهمیت و جایگاه این اثر باستانی بی تفاوت بوده اند. براساس نقشه مصوب شده ضرورت دارد که اداره کل میراث فرهنگی نسبت به حرایم مصوب شده؛ اقدامات قانونی و حفاظتی خود را برای

جلوگیری از تخریب عرصه و حریم محوطه چغاگاوانه به طور جدی مورد پیگیری قرار می داد که متاسفانه شواهد موجود در سال های اخیر و ماه های گذشته عکس این موضوع را نشان می دهد.

اینکه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه به استناد شواهد موجود، سالهاست نسبت به حفاظت و نگهداری محوطه ها و امکان باستانی  بی تفاوت است، پرسش بی جوابی است که  از

سوی دوستداران میراث فرهنگی و جامع باستان شناسی در طول  زمان بارها و بارها مطرح شده و می شود، و متاسفانه هیچ نهادهای مسئوول و ذی ربطی در این خصوص تاکنون جواب گو نبوده است، این در حالی است

که روز به روز شاهد گسترش تخریب ها و واگذاری عرصه و حریم محوطه های باستانی در این استان هستیم!.

امروزه در استان کرمانشاه واگذاری عرصه و حریم محوطه های باستانی و تخریب آنها به یک بیماری مزمن تبدیل شده است، که هر روز بر تعداد آنها افزوده می شود. از جمله این واگذاری هاو تخریب ها و استفاده از

روش های غیر علمی و غیراصولی که بلای جان آثار تاریخی – فرهنگی این استان شده است را می توان در عملیات ساماندهی با بیل های مکانیکی در مجموعه تاق بستان، واگذاری بخش های از عرصه تپه چغاگاوانه،

واگذاری عرصه و حریم تپه موسایی روانسر، بنای یادمانی تکیه معاون الملک، تخریب و تسطیح معدن سنگ رستم آباد کنگاور، سرقت اشیاء باستان شناسی در نوروز ۱۳۹۳، از موزۀ باستان شناسی کنگاور ، تخریب

محوطه دستک علیا محل کشف تابوت سنگی در سرپل ذهاب و ساخت و ساز صورت گرفته از سوی شهرداری بیستون در محوطه پارتی از جمله اتفاقات ناگوار در این نهاد فرهنگی است.

این بیماری از یک سو به دلیل سوء مدیریت و عدم استفاده از نیروهای متخصص در پست های تخصصی و از سوی دیگر ناشی از عدم آگاهی و دانش کافی این مجموعه مدیریتی نسبت به اهمیت و جایگاه این مکان های

باستانی است.

واگذاری و تغییر کاربری و بهره برداری غیر قانونی صورت گرفته در تپه چغاگاوانه و به بیانی دیگر شهر باستانی پَلوم در هزاره دوم پیش از میلاد، بسیار تاسف و بار و نگران کننده است و در واقع می توان گفت، تپه

هشت هزار ساله چغاگاوانه، قربانی سوء مدیریت اداره میراث فرهنگی استان کرمانشاه شده است.

از اقداماتي كه بر خلاف ضوابط و مقررات میراث فرهنگی که خود این نهاد فرهنگی در تخریب و واگذاری آن نقش داشته و به بیانی دیگر با هماهنگی این نهاد فرهنگی صورت گرفته است؛ نخست واگذاری تمامی سطح

عرصه این تپه در دهه ۸۰ خورشیدی به شهرداری و تبدیل کردن آن به پارک و فضای سبز و ایجاد بخشی از زمین های تملک شده در محدوده عرصه این تپه در گذشته به پارکینگ بوده است. متاسفانه در اواخر سال ۹۳

و بنا به تقاضای شهرداری اسلام آباد در خصوص ایجاد پارکینگ در عرصه تپه چغاگاوانه،( در پلاک های ۱۰۰۵ فرعی از ۱۸ اصلی و ۹۹۰ فرعی از ۱۸ اصلی و ۹۱ فرعی از ۱۸ فرعی تفکیکی ۱۸ اصلی) در

مورخه۲۶/۱۱/۹۳ به صورت روباز و بدون هر گونه ساخت و ساز موافقت شده است!، و  مورد دیگر اجاره دادن ملک تجاری تملک شده موسوم به گاراژ توسط اداره کل میراث فرهنگی از سال ۱۳۸۷ تا به امروز است.

حال باید پرسید: چگونه ممکن است نهادی که وظیفه اساسی آن حفاظت و صیانت از آثار تاریخی – فرهنگی است، خود به واگذاری عرصه و حریم محوطه های باستانی و اجاره دادن واحد های تجاری- مسکونی اقدام می

کند!؟.

طبعاً  اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه  باید نسبت به این اقدام خود به مردم و مسئوولان جواب گو باشند. مگر می شود؛ ملکی را در راستای آزاد سازی عرصه و حرایم یک مکان

باستانی تملک کرد و آنگاه آن را به بازار اجاره ای تبدیل نمود!. اگر می بایست، املاک در پیرامون تپه چغا گاوانه به بازار، پارکینگ و پارک تبدیل شوند! پس چرا اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه با صرف

هزینه های زیاد اقدام به تملک این املاک کرده است؟.

مگر هدف از تملک بناها و واحد های تجاری- مسکونی در عرصه و حریم مصوب شده تپه چغاگاونه در راستای حفاظت و صیانت از آثار تاریخی و جلوگیری از تخریب آنها نبوده است؟ بنابراین طبق کدام یک از قوانین

و مقررات سازمان میراث فرهنگی، مسئوولان اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه املاک تملکی در عرصه تپه چغاگاوانه را با تغییر کاربری، آنها را در اختیار افراد حقیقی و حقوقی قرار داده اند!؟

آیا هدف از تملک واحد های ساختمانی و اراضی موجود در عرصه تپه چغاگاوانه، اجاره دادن با هدف درآمد زایی برای دولت و سازمان بوده و یا هدف از آن آزاد سازی عرصه و حریم این اثر باستانی!؟. آیا بهره وری

اقتصادی از میراث فرهنگی این گونه است...؟!.

مسئله اي كه بايد وضعيت آن روشن شود، چگونگي ايجاد بازار در عرصه محوطه چغاگاوانه و نحوه اجاره دادن آن از سوي اداره كل ميراث فرهنگي استان كرمانشاه است. حال بايد از مسئوولان اين اداره كل پرسيد، چرا

اين ملك تمليكي را اجاره داده اند؟. مگر ميراث فرهنگي براساس قوانين حفاظتي نبايد مشاغل مزاحم را از عرصه و حريم محوطه هاي باستاني برچيند، پس چگونه اين نهاد فرهنگي خود مسبب گسترش چنين مشاغلی

است!؟.

البته این احتمال نیز وجود دارد که مجموعه مدیریتی موضوع واگذاری عرصه و حریم محوطه های باستانی را با بهره برداری از اماکن و بنا های تاریخی – فرهنگی اشتباه گرفته اند. براساس قوانین میراث فرهنگی این

نهاد فرهنگی می تواند از طریق صندوق احیاء و بهره برداری از اماکن و بناهای تاریخی – فرهنگی مصوب ۲۳/۵/۱۳۸۴ هیأت وزیران در واگذاری و تعیین کاربری این قبیل از محوطه ها به افراد حقیقی و حقوقی اقدام

کنند، نه این که اقدام به واگذاری و تغییر کاربری املاک تملکی در عرصه و حریم محوطه های باستانی شود! آیا این چنین اقداماتی ضربه زدن به دولت و هدر دادن اموال دولتی و حیف و میل کردن بیت المال نیست؟.

ماده۵۵۶ قانون مجازات اسلامی( تعزیرات) به صراحت اعلام می دارد: هرکس نسبت به تغییر نحوه استفاده از ابنیه، اماکن و محوطه های مذهبی فرهنگی و تاریخی که در فهرست آثار ملی ثبت شده اند، بر خلاف

شئونات اثر و بدون مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور اقدام نماید علاوه بر رفع آثار و تخلف و جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یکسال محکوم می شود. و در ماده ۵۶۸ در مورد جرایم مذکور که به

وسیله اشخاص حقوقی انجام شود، هریک از مدیران و مسئوولان که دستور دهنده باشند بر حسب مورد به مجازات های مقرر محکوم می شوند.

حال باید از ریاست محترم سازمان میراث فرهنگی کشور و مقامات ارشد این استان پرسید که رفت و آمد مدیران با چه هدفی صورت می گیرد؟. تحول در ساختار مدیریتی در راستای رونق بخشیدن به این نهاد فرهنگی و

یا تداوم اشتباهات گذشته که طبعاً ناشی از سوء مدیریتی حاکم در این مجموعه فرهنگی بوده است.

یکی دیگر از موضوعات قابل طرح و بررسی در ارتباط با تپه چغاگاوانه مسئله اجازه ساخت و ساز در عرصه منطقه ۴ (اصلی ۱۸) این اثر باستانی است. مجموعه مدیریتی میراث فرهنگی خوب می دانند که صدور

هرگونه مجوز و اجازه ساخت و ساز، افزایش ارتفاع و همچنین گودبرداری در عرصه و حریم مصوب شده تپه چغاگاوانه براساس قوانین و مقرارت موجود ممنوع و هر گونه اقدام از سوی هر شخص در هر جایگاهی در

چنین مواردی عدول از قانون است.

آیا واگذاری و اجازه ساخت و ساز در عرصه و حریم محوطه های باستانی به منزله هزینه تراشی برای دولت نیست. طبعاً ملکی که در وضع موجود آن را به عنوان مثال با ده میلیون تومان می توان از مالک خریداری

کرد، فردا روزی که سازمان تصمیم به خریداری ملک بگیرد باید چندین برابر آن را دولت از خزانه بابت خرید پرداخت کند. مگر می شود، نهادی که خود متولی امر حفاظت و نگهداری از آثار تاریخی– فرهنگی است،

این چنین قوانین سازمان را زیر پا بگذارد؟!.

میراث فرهنگی استان کرمانشاه در وضعیتی بحرانی قراردارد، اما این بخت را هم داشته که جوانان کرمانشاهی میراث فرهنگی این استان پهناور را خوب می شناسند و به شدت نگران آنند. واقعیت این است که مجموعه

مدیریتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه طی سالها توان اداره مسایل میراث فرهنگی استانی به گستردگی و پیچیدگی کرمانشاه را نداشته است. میراث فرهنگی کرمانشاه مدیریتی پویا، خلاق،

مدبر و از همه مهمتر مسوول می خواهد، که هم بتواند اهمیت میراث فرهنگی را برای نهادها و مسئوولان گوناگون شهری اعم از استانداری، فرمانداری و شهرداری و... تبیین کند و به نقش کارکرد آن  به عنوان مولفه ای

تاریخی یا هویتی توجه کند و هم بتواند کارکردهای اقتصادی و سرمایه ای آن را به خوبی آشکار کند.

افزون بر این؛ عملکرد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه همواره مورد سوال بوده و مدیران این اداره کل در دوره های مختلف از شفافیت لازم در بیان مسایل برخوردار نبودند. و در

وضع موجود وضعیت ناپایدار و ناشفاف تر از گذشته شده است. تأسف بار آنکه مدیران و مسئولان سازمان میراث فرهنگی کشور و مسئوولان ارشد استان در قبال این قضیه و اتفاقات ناگوار در اين اداره کل و در برخورد

قاطع و قانونی با عاملین و عاملان این گونه تخریب ها و قانون شکنی های آشکار که خلاف مقررات و موازین قانونی است، تا به امروز سکوت اختیار کرده اند!.

آیا وظیفه اداره کل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه حفاظت از آثار تاریخی- فرهنگی است یا تخریب آنها!؟.

• < قبلی
• بعدی >