نگاه روز
صحنه متلاطم سیاست خارجی ترکیه - بخش اول
- نگاه روز
- نمایش از جمعه, 23 تیر 1391 13:51
- بازدید: 5838
برگرفته از روزنامه اطلاعات
درخواست ترکیه برای خرید تجهیزات پیشرفته نظامی از آمریکا در حالی با مخالفت نمایندگان کنگره این کشور مواجه شد که طرح گسترش حمایت‌های نظامی و امنیتی واشنگتن از رژیم صهیونیستی در دستور کار سنا قرار گرفت و به تصویب رسید.
با وجود رایزنی‌های مقامات دولتی آمریکا با نمایندگان کنگره، درخواست ترکیه برای در اختیار گرفتن هواپیماهای نظامی بدون سرنشین از آمریکا با مخالفت گسترده نمایندگان کنگره مواجه شد که این به معنای ناکامی ترک‌ها در خرید پهپادهای پیشرفته نظامی از این کشور است.
در جریان برگزاری اجلاس سران کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در اوایل خرداد ماه، «عبدالله گل» رئیس‌جمهوری ترکیه در شهر شیکاگو با رئیس‌جمهوری این کشور دیدار کرد و طی این ملاقات، درخواست در اختیار گرفتن پهپادهای پیشرفته نظامی را به باراک اوباما ارائه داد.
عبدالله گل در گفتگوهای خود با اوباما ضمن اشاره به رشد فزاینده حجم تعاملات تجاری ترکیه با قدرت‌هایی چون روسیه، تأکید کرده بود که با توجه به روابط راهبردی آنکارا- واشنگتن نباید روابط اقتصادی دو طرف در حد کنونی باقی بماند و بایستی تعاملات ترکیه و آمریکا در ابعاد مختلف گسترش یابد.
وی با تأکید بر نقش مهم ترکیه در مبارزه با تروریسم و نیز شدت یافتن درگیری‌های اخیر نیروهای امنیتی این کشور با معارضان «پ. ک.ک» گسترش روابط نظامی و امنیتی با واشنگتن را خواستار شد و در این پیوند درخواست خریداری هواپیماهای پیشرفته بدون سرنشین را مطرح کرد. گفتنی است که این درخواست پیش از این نیز از سوی ترک‌ها مطرح شده و با مخالفت آمریکایی‌ها به بن بست رسیده بود.
به باور بسیاری از تحلیلگران، افزایش حجم درگیری‌های حکومت ترکیه و معارضان «پ. ک.ک» در ماه‌ها اخیر و استفاده از این موقعیت برای دریافت تازه‌ترین امکانات و تجهیزات نظامی- اطلاعاتی از مهمترین انگیزه‌ها و دلایل طرح چنین درخواستی از سوی مقامات ترک بوده است.
ویژگی‌های سرزمینی مناطق کوهستانی واقع در مرز ترکیه و عراق که در سال‌های اخیر کانون فعالیت گروه‌های کرد معارض با دولت ترکیه بوده، مشکلات و موانع عدیده‌ای را در برخورد با این گروه‌ها پیش روی آنکارا به وجود آورده و تاکنون نیروهای امنیتی و نظامی ترکیه در پاکسازی کانون‌های تروریستی در مناطقی چون ارتفاعات «قندیل» ناکام بوده‌اند.
هر چند ترک‌ها با صرف هزینه‌های فراوان در سال‌های اخیر در صدد کاهش دامنه چالش‌های امنیتی پیش روی حاکمیت این کشور بوده‌اند، اما نبود دسترسی به امکانات پیشرفته (نظیر تجهیزات به کار رفته شده توسط آمریکایی‌ها در افغانستان برای مقابله با طالبان) موجب شده تا این مخارج بازدهی لازم را برای ترکیه به همراه نداشته باشد.
برای مثال ترک‌ها در اواخر سال گذشته با اختصاص نزدیک به 16 میلیارد دلار، تلاش کردند تا طرح خرید پیشرفته‌ترین نسل هواپیماهای نظامی «فانتوم» موسوم به اف-35 از شرکت‌های آمریکایی را نهایی کرده و ناوگان هوایی نظامی خود را تا سال 2020 میلادی به پیشرفته‌ترین تجهیزات و امکانات موجود مجهز کنند.
ترکیه در شمار کشورهایی قرار دارد که تهدیدات امنیتی و نظامی آنی و ملموسی را از ورای مرزها، متوجه تمامیت مرزی خود نمی‌بیند و با توجه به دور جدید درگیری‌های نظامیان ترکیه با اعضای «پ.ک.ک» در ماه‌های اخیر، بزرگترین چالش امنیتی زمان حاضر خود را از جانب جدایی طلبان «پ.ک.ک» احساس می‌کند. «پ.ک.ک» اعلام کرده است که فقط طی یک هفته، با کشتن 20 تن از سربازان ترک و زخمی کردن ده‌ها تن دیگر از نظامیان این کشور، دامنه عملیات علیه دولت را گسترش داده و در آینده بر حجم اقدامات خود خواهد افزود.
همانطور که اشاره شد، ویژگی‌های جغرافیای نظامی منطقه فعالیت و استقرار «پ.ک.ک»، ترک‌ها را ناگزیر از دستیابی به فناوری‌های پیشرفته شناسایی کرده و حملات گسترده نظامی به مناطق مرزی با عراق، تاکنون نتیجه خاصی برای دولت در برنداشته و از این رو ترک‌ها را بر آن داشته است تا بر تأمین امکانات نظامی به روز‌تر از جانب آمریکایی‌ها پافشاری نشان دهند.
آمریکایی‌ها پیش از این در جریان عملیات نظامی خود در عراق و سپس در آستانه خروج از این کشور در سال 1390، با استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین خود، آخرین اطلاعات امنیتی و جغرافیای نظامی منطقه را در اختیار ترک‌ها قرار دادند که به ادعای برخی منابع ترکیه، وجود نواقص و به روز نبودن اطلاعات یاد شده، در عمل استفاده از آن را در شرایط کنونی برای مقابله با تروریست‌های «پ.ک.ک» بی‌ارزش کرده است.
* جلب اعتماد رهبران واشنگتن
با توجه به رد درخواست‌های پیشین مقامات ترکیه برای دریافت تجهیزات پیشرفته نظامی- اطلاعاتی از سوی واشنگتن، عبدالله گل در مذاکرات خود با رئیس‌جمهوری آمریکا، خواهان اعتماد آمریکایی‌ها به مقامات ترکیه و مساعدت بیشتر کاخ سفید به آنکارا در زمینه مقابله با تروریسم شده بود.
در مقابل رئیس‌جمهوری آمریکا، پذیرش پیشنهاد ترکیه را منوط به موافقت نمایندگان کنگره کرد و در گفتگو با همتای ترک خود، بر تلاش برای جلب رضایت قانونگذاران آمریکایی تأکید کرده بود.
به باور بسیاری از تحلیلگران، در ورای روندها و ارتباطات دیپلماتیک دو کشور و با وجود روابط راهبردی آنکارا- واشنگتن، فضای این تعاملات همچنان زیر سایه بی‌اعتمادی دو جانبه قرار داشته و تحولاتی نظیر مجادلات و کشمکش‌های آنکارا - تل آویو و مخالفت رهبران ترکیه با حمله آمریکا به عراق درگذشته، به عنوان مؤلفه‌هایی مهم، در دامن زدن به این بی‌اعتمادی نقش داشته است.
هر چند در دوران اخیر، آنکارا با دنبال کردن سیاست خارجی فعال، منعطف و چند جانبه‌گرا، همکاری و همراهی‌های قابل توجهی با غرب، به خصوص آمریکا پیرامون موضوعاتی چون تحولات سوریه از خود نشان داده است، اما همچنان به عنوان شریک درجه دوم در مقایسه با کشورهای غربی، اسرائیل و متحدان شرقی همچون کره جنوبی و ژاپن به شمار می‌رود.
* طرح همزمان
صحه گذاردن نمایندگان کنگره آمریکا بر وجود دیوار بی‌اعتمادی بین آنکارا و واشنگتن که در موضوع مخالفت با فروش تجهیزات مدرن نظامی- اطلاعاتی به ترکیه نمود یافته در شرایطی صورت پذیرفت که طرح گسترش حمایت‌های نظامی- امنیتی از رژیم صهیونیستی در دستور کار سنای آمریکا قرار گرفت.
یکی از محورهای لایحه گسترش حمایت‌های امنیتی آمریکا از رژیم صهیونیستی، تحویل یک مجموعه تسلیحاتی به جای مانده از جنگ عراق از سوی رهبران آمریکا به تل آویو بود که ارزش مازاد مخارج نظامی حمایتی واشنگتن از اسرائیل را به رقمی نزدیک به یک میلیارد دلار رساند.
گفته می‌شود رژیم اشغالگر قدس سالانه حدود 3 میلیارد دلار با عناوین مختلف از آمریکایی‌ها کمک نظامی- اقتصادی دریافت می‌کند که تصویب لایحه یاد شده، این رقم را به میزان چشمگیری افزایش داد.
پرداخت 70 میلیون دلار از سوی وزارت دفاع آمریکا به اسرائیل در جریان امضای موافقتنامه طرح موسوم به «سپر آهنین» نیز نمونه‌ای از کمک‌های متعددی بود که سیاستمداران آمریکایی با بهانه‌های مختلف از جیب مؤدیان مالیاتی این کشور به جیب صهیونیست‌ها واریز کردند.
به گفته بسیاری از کارشناسان، در زمینه طرح و تصویب لایحه اخیر که از سوی «باربارا باکسر» سناتور یهودی با هدف گسترش کمک‌ها و وام‌‌های آمریکا به اسرائیل، به اشتراک گذاری فناوری‌‌ها، برگزاری مانورها و تمرینات نظامی مشترک، به سنای آمریکا ارائه شد، اختلاف چندانی بین نمایندگان جمهوری خواه و دموکرات به چشم نمی‌خورد.
این در حالی است که بنا بر اظهار منابع آگاه، تمایلی در بین هیچ کدام از طیف‌های کنگره برای پاسخ مثبت به درخواست‌های ترکیه برای دریافت تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته نظامی وجود نداشت.
به هر ترتیب، در فضایی که تامین و حفظ امنیت رژیم اشغالگر قدس به مثابه موضوعی داخلی و در زمره تهدیدات امنیتی مستقیم آمریکا در نهادهای قدرت چون کنگره این کشور اهمیت یافته، ترک‌ها همچنان زیر سایه دیوار بی‌اعتمادی مقامات آمریکا قرار گرفته اند.
*سقوط آزاد
از سوی دیگر، کارشناسان بر این اعتقادند که گرچه ترکیه در چند سال اخیر سیاست خارجی روبه رشدی داشته است، اما خط مشی‌های این کشور در قبال تحولات خاورمیانه و به وی‍ژه سوریه، ضربه سختی را به وجهه این کشور وارد کرده است.
در ماه‌های اخیر، سخنانی در مورد نارضایتی داخلی از سیاست خارجی ترکیه به گوش می‌رسد و حتی برخی اعضای مجلس این کشور نیز نتوانستند ساکت بنشینند و از اتخاذ سیاست‌های نابجای وزارت امور خارجه این کشور انتقاد کردند.
ترکیه تا حدود 10 سال پیش، یک عضو نه چندان مهم ناتو به حساب می‌آمد، اما در راستای سیاست‌های داخلی و خارجی خود، توانست علاوه بر تلاش برای ایجاد ثبات داخلی، در عرصه‌های اقتصادی نیز خود را تقویت و با سه برابر کردن تولید ملی طی یک دهه خود را به عنوان شانزدهمین اقتصاد برتر دنیا مطرح کند. در زمینه سیاسی نیز این کشور توانست حرف‌هایی را برای گفتن بیابد و خود را در منطقه مطرح کرده و توجهات را به خود جلب کند، اما تمامی این تلاش‌ها چندان دیری نپایید و با اولین نسیم تغییر سیاسی در کشورهای منطقه، سیاست‌های ترکیه نیز نتوانست ثبات خود را حفظ کند و به اعتقاد کارشناسان، برخی مسائل جانبی و حتی فشارهای خارجی، باعث تغییرات شگرف در خط مشی‌ها و در نتیجه دگرگونی افکار عمومی منطقه نسبت به این کشور شد.
این دگرگونی‌ها تا جایی پیش رفت که برخی‌ها از آن به عنوان سیاست‌هایی که منافعی متضاد را دنبال می‌کند، نام بردند. روزنامه سوئیسی نئوزوریخر زایتونگ در مطلبی با عنوان «سیاست خارجی متضاد ترکیه» نوشت: ترکیه در 10 سال گذشته، سیاست خارجی بسیار فعالی را دنبال می‌کرد.
«احمد داود اوغلو» به عنوان وزیر امور خارجه ترکیه به قدری به کشورهای مختلف سفر می‌کرد که هیچ وزیر امورخارجه دیگری در دنیا توان رقابت با او را نداشت.
تلاش ترکیه بر رفع اختلافات در منطقه متمرکز شد و این کشور همزمان سعی کرد تا با همسایگان، پیمان‌های مختلفی را برقرار کند. هیچ اختلافی در منطقه از اختلاف در لبنان گرفته تا فلسطین، بین شیعیان و سنی‌ها در عراق یا موضوع هسته‌ای ایران نبود که حضور ترکیه و وزیر امور خارجه‌اش در آن ملموس نباشد.
این سیاست و تلاش‌های ترکیه با موفقیت‌هایی نیز همراه بود. تا چندی پیش هم سوریه، نمونه موفق سیاست حذف اختلاف با همسایگان ترکیه محسوب می‌شد، اما به یکباره ورق برگشت و شرایط تغییر کرد.
* آغاز افول
درحالیکه در دهه 1990، ترکیه با سوریه به خاطر حضور سران «پ.ک.ک» حتی تا آستانه جنگ پیش رفت، اما به یکباره و با حل این مشکل، سوریه و ترکیه به دو کشور دوست تبدیل شدند که مناطق آزاد تجاری در کنار مرز یکدیگر تاسیس کردند و روابط اقتصادی آنها تا حد زیادی ارتقا پیدا کرد.
این روابط بسیار خوب بین آنکارا و دمشق حتی به جایی رسید که ترکیه در مشاجره بین سوریه با اسرائیل در خصوص بلندی‌های جولان در سال 2008، دست به میانجیگری زد.
اما اگر به روابط این دو کشور در حال حاضر نگاه شود، باید گفت که سیاست داوود اوغلو شکست خورده است، زیرا ترکیه و سوریه امروز مجدداً در آستانه رودررویی قرار دارند. از طرف دیگر روابط آنکارا با برخی کشورهای منطقه ازجمله تهران به علت اتخاذ برخی سیاست‌ها در قبال سوریه، مانند گذشته نیست.
در این میان، قرارداد امضا شده بین آنکارا و ایروان در سال 2009 در زوریخ برای حل اختلاف بین ترکیه و ارمنستان نیز در کشوهای میز مسئولین طرفین بایگانی شده است. روابط آنکارا و تل آویو نیز از زمان حمله اسرائیل به غزه و سپس حمله به کشتی کمک‌های ترکیه ازسوی سربازان اسرائیل تیره شده است.
ارتباط ترکیه با اتحادیه اروپا نیز به خاطر اختلاف در قضیه قبرس هیچ پیشرفتی نداشته است. بنابراین امروز دیگر نمی‌توان از سیاست عدم اختلاف ترکیه با همسایگان صحبت کرد و باید آن را رویکردی شکست خورده عنوان کرد.
بغرنج‌ترین وضعیت برای سیاست خارجی ترکیه، شرایط سوریه است. دولت اردوغان در هیچ یک از کشورهای همسایه در سال‌های اخیر، به میزانی که در سوریه سرمایه گذاری سیاسی و اقتصادی انجام داده است، انرژی صرف نکرد. اخیرا اردوغان متوجه شد که حتی نمی‌تواند فشار ملایمی بر همسایگان خود وارد کند، زیرا هشدارها و توصیه‌های اردوغان در مورد سوریه با هیچ گوش شنوا و اقدام عملی مواجه نشد.
در لیبی نیز وضعیت برای ترکیه بهتر از آن نبود، زیرا مدت‌ها این کشور به خاطر روابط اقتصادی گسترده‌ای که با قذافی داشت، در برابر فشار غرب برای حمله نظامی به نیروهای رژیم قذافی مقاومت می‌کرد و در نهایت سیاست ترکیه برای آنکه صلح، آرامش و ثبات را به منطقه ارمغان بیاورد، نتوانست به واقعیت درآید.
به نوشته این روزنامه سوییسی، بین واقعیت‌ها و رویا در سیاست خارجی ترکیه فاصله بسیار زیادی به وجود آمده است. گرچه همچنان اسلام معتدل ترکیه این کاربرد را دارد تا هم ازسوی غرب و تاحدودی هم ازسوی کشورهای اسلامی پذیرفته شود، ولی رویدادهای اخیر نشان داده که این کشور نتوانست تا آن حدی که می‌خواست در کشورهای منطقه نقش آفرین، تاثیرگذار و موفق باشد.
*علل شکست سیاست‌ها
از یک طرف روابط گرم ترکیه با کشورها و حکام مستبد منطقه نمی‌تواند عاملی برای پیشبرد سیاست این کشور که با شعارهای دموکراتیک نیز همراه بود، باشد و ازسوی دیگر، مشکل ترکیه با اقلیت‌های خود و همچنین بحث رسانه‌های آزاد از دیگر مشکلات درونی ترکیه است. مسلما این موضوعات نمی‌تواند به ترکیه کمک کند تا در کشورهای همسایه نقشی مثبت به صورت یک میانجی بی‌طرف و قابل اعتماد بازی کند.
موضوع مهم دیگر، نبود پرسنل کارآزموده کافی در این کشور است. در یک نظرسنجی اعلام شد که ترکیه در مجموعه دیپلماتیک خود با پرسنل 5500 نفری در وضعیت خوبی حتی در مقایسه با هند و برزیل قرار دارد، ولی با این وجود با کشورهایی مانند فرانسه و انگلیس نمی‌تواند رقابت کند. از طرف دیگر، امروز فقط 26 دیپلمات ترکیه زبان عربی می‌دانند. با چنین پرسنل اندکی، مسلماً نمی‌توان در کشورهای عربی به عنوان آتش‌نشانی برای خاموش کردن آتش‌ها، کاری صورت داد.
سفیر سابق آمریکا در ترکیه در سندی که بعداً از سوی ویکی لیکس منتشر شد، سیاست خارجی ترکیه در قبال خاورمیانه را به اتومبیل رولز رویسی تشبیه کرد که موتور «رنج روور» دارد.
ضمنا گاهی اوقات نیز دیپلمات‌های ترکیه با نخست وزیر غیردیپلماتیک کشورشان روبرو هستند که حرف‌هایی را می‌زند که آنها بعدا مجبورند آنرا تصحیح کنند. بارها اردوغان چیزهایی گفته که داوداغلو می‌بایستی به‌گونه‌ای رفع و رجوع کند.
چند نمونه از سیاست‌های نامتوازن و مخرب دولت ترکیه به عنوان نمونه ذکر می‌شود.
*سیاست‌های نامشخص در قبال کردها
از انتقادهایی که درباره سیاست خارجی ترکیه بیان می‌شود، خط مشی این کشور در قبال کردهای ترکیه است. از دهه 1990 در ترکیه برنامه‌ها، استراتژی‌ها و پیشنهادهای زیادی در این خصوص مطرح شد که چگونه می‌توان مشکل کردها را از طریق دیپلماتیک برطرف کرد، اما تا به امروز موفقیت در این زمینه بسیار اندک بوده است.
«پیشنهاد برای کردها» طرحی بود که وزیر کشور دولت اردوغان در تابستان سال 2009 آن را رسما در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد، اما حتی سخنگوی دولت اردوغان در مصاحبه‌ای تاکید کرد که از استراتژی جدید چندان اطلاعاتی ندارد.
به همین خاطر نیز بسیاری تحلیلگران از مشخص نبودن استراتژی ترکیه برای حل این موضوع دیرپای خبر می‌دهند، زیرا به نظر می‌رسید که از سال 2011 دولت ترکیه می‌خواهد با مقامات «پ.ک.ک.» وارد مذاکره و حل اختلافات از طرق دیپلماتیک شود، اما این موضوع نیز عملی نشد.
*چالش بزرگ سیاست اروپایی
حدود 25 هزار پناهنده سوری به ترکیه سرازیر شده است، اما در اوج درگیری‌ها، ترکیه از همکاری با صلیب سرخ امتناع کرد، چیزی که نارضایتی مقامات اروپایی را باعث شد این بود که دولت ترکیه از موضوع قبرس برای برخی تسویه حساب‌های سیاسی استفاده می‌کند.
روزنامه فرانسه زبان ژنو تریبیون نوشت، از ماه مارس گذشته تاکنون صلیب سرخ امکان اعزام نمایندگان خود به ترکیه بعنوان کشوری کلیدی در بحران منطقه را پیدا نکرده است. برخی معتقدند ترکیه از غیبت صلیب سرخ جهانی به عنوان اهرم در شرایط بحرانی استفاده می‌کند.
بنا به اظهارات «کریستیان کاردون» یکی از سخنگویان صلیب سرخ، دفتر این سازمان در آنکارا که در زمان درگیری‌های عراق در سال 2003 افتتاح شده بود، در ماه مارس 2012 ازسوی ترکیه به دلیل خاتمه شرایط بحرانی عراق تعطیل شد.
به عقیده یکی از اعضای سابق صلیب سرخ، دلیل واقعی عصبانیت ترک‌ها را باید در جای دیگر و آن هم در تأسیس قبرس یونانی در سال 1974 جستجو کرد، زیرا این قبرس ازسوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته شده است، اما قبرس ترک‌تبار فقط از سوی ترک‌ها به رسمیت شناخته شد.
پذیرفته شدن قبرس به عنوان یکصد و هشتادمین عضو سازمان صلیب سرخ جهانی خشم ترک‌ها را برانگیخت و باعث انجام چنین واکنشی شد؛ حرکتی که از دیدگاه این عضو صلیب سرخ، در واقع به منزله اهانت به تمامی انسانیت توسط ترک‌های خشمگین است.
*حاشیه پردازی در قبال عراق
برخلاف آنچه تصور می‌شد که ترکیه بتواند جای پای محکمی در عراق پیدا کند و از لحاظ سیاسی و اقتصادی در این کشور بعد از خروج نیروهای آمریکایی نقش آفرین باشد، اما روند وقایع اینگونه نشد و سیاست خارجی ترکیه شکستی دیگر را در امور عراق نیز تجربه کرد.
ادامه دارد
