زیست بوم
مقاله ویژه - منشاء ریزگردها: پیشگیری، راه‌حل‌ها
- زيست بوم
- نمایش از جمعه, 20 دی 1392 15:11
- بازدید: 11924
برگرفته از روزنامه اطلاعات، دوشنبه 20 آبان 1392، شماره 25736
فرهنگستان علوم با برپایی جلسات تخصصی در زیرگروه های علمی، به بررسی علمی مسائل مختلف می پردازد.آنچه در ادامه می‌خوانید تلخیصی از نظرات دکتر حسن احمدی، عضو پیوسته گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم و استاد دانشگاه تهران است که به نقل از خبرنامه فرهنگستان علوم آورده شده است.
بیش از چند سال است که ریزگردها بسیاری از مناطق جنوبی و غربی کشور را درمی‌نوردند و هزاران تن ذرات جامد را از بیابان‌های عربستان (ربع‌الخالی)، یمن، سودان، عراق، سوریه، کویت و... حمل می‌کنند و بر گستره بزرگی از شهرهای کشور فرو می‌ریزند. این پدیده در روزهای طوفانی ایجاد اختلال در زندگی مردم استان‌های جنوبی، جنوب‌غربی و حتی استان تهران را باعث شده است.
پدیده ریزگرد معمولاً با حمل توده‌های عظیمی از مواد جامد و معلق همراه است که با تصاویر ماهواره‌ای به طور واضح قابل ردیابی و تشخیص است. اولین واقعه گردوغبار در منطقه جنوب غرب ایران و کشور عراق در بین سال‌های 1363 تا 1367 گزارش شده است. این ریزگردها در سال‌های فوق نیز مانند سال‌های اخیر مناطق وسیعی از عراق و مرزهای جنوب‌غرب کشور را تحت‌تأثیر قرار داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که فعالیت و تأثیر گردوغبار به طور مجدد از اواخر زمستان 1384 ظاهر شده، در سال 1385 تقریباً فروکش کرده و مجدداً در سال 1386 شدت یافته است. شدت وقوع طوفان‌ها و فراوانی آنها در سال 1387 به اوج خود رسیده و در سال 1388 نیز افزایش وسیعی در سطح کشور داشته است که وخامت اوضاع، همچنان روندی صعودی را طی می‌کند.در این بین استان خوزستان و نواحی مرزی تا شهر ایلام به ترتیب بیشترین تجربه وقوع ریزگردها را در سال 1387 داشته‌اند. بررسی‌ها حاکی از اوج فراوانی طوفان‌ها در انتهای فصل بهار و تابستان بوده است.شرایط بحرانی این پدیده به گونه‌ای شده است که به عنوان نمونه در استان خوزستان، روز چهارشنبه 10 تیر 1388، میزان غلظت ریزگردها، 1840 میکروگرم بر متر مکعب، یعنی بیش از هفت برابر حدمجاز بوده است که در ساعت 6 صبح روز یکشنبه 14 تیر 1388، به 3200 میکروگرم بر متر مکعب رسیده است. در همین روز در لرستان، میزان غلظت ریزگردها به 1500 میکروگرم بر متر مکعب رسیده است.
مناطق اصلی منشأ گرد و غبار در منطقه خاورمیانه
ـ منطقه بین‌النهرین: شامل 13 منطقه در عراق، غرب و جنوب غرب ایران، جنوب سوریه و شمال شبه جزیره عربستان
ـ جنوب غرب آسیا: شامل 10 منطقه در قسمت‌های مرکزی فلات ایران
ـ دریای سرخ: شامل 13 منطقه در مصر، شمال شرق سودان و شمال غربی شبه جزیره عربستان
از عوامل ایجاد ریزگردمی توان به عوامل اقلیمی و خشکسالی، عوامل انسانی و تغییر اقلیم اشاره کرد.
نکات اصلی گزارش سازمان ملل درباره گرم‌شدن زمین
1. پدیده گرمایش جهانی «قطعی» است. درجه حرارت کره‌زمین در 100 سال گذشته 1/3 درجه فارنهایت افزایش یافته است.
2. اگر این میزان افزایش به اندازه 6/3 درجه فارنهایت باشد، حدود 20 تا 30 درصد گونه‌های گیاهی و جانوری با خطر انقراض روبه‌رو می‌شوند و اگر تا 4/7 درجه فارنهایت افزایش یابد، بین 40 تا 70 درصد گونه‌های حیاتی منقرض خواهند شد که خود موجب تخریب پوشش گیاهی شده و در مناطق خشک، طوفان‌های گردوغبار و ریزگرها را موجب می‌شود.
پیشگیری و کنترل
ـ در کنترل مناطق برون‌مرزی می‌بایست کمیته‌ای منطقهای با واسطه‌گری کنوانسیون مقابله با بیابان‌زدایی و با مشارکت کشورهای عراق، سوریه، کویت، عربستان، ایران، ترکیه و در صورت لزوم مصر تشکیل شود.
ـ با توجه به انجام مطالعات فاز اول و مشخص شدن مناطق برداشت گرد و غبار و بررسی شرایط اقلیمی و اکولوژی، از روش‌های مناسب که شامل احیاء پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن‌های زنده و غیرزنده و همچنین مالچ‌های نفتی و پلیمری جهت تثبیت مناطق برداشت و کنترل ریزگردها می‌باشد، استفاده نمود.
ـ در داخل کشور به دلیل خشکسالی‌های چند سال اخیر و همچنین ساختن سد در مسیر رودخانه‌های منطقه که موجب خشک‌شدن خورها شده و همچنین خشک شدن تالاب هورالعظیم، رسوب‌های بستر به وسیله باد، حمل و موجب ایجاد طوفان‌های ماسه‌ای و ریزگردها در محدوده‌ای از استان‌های جنوبی و جنوب غرب کشور شده است، بنابراین باتوجه به مطالعات فاز اول و مشخص شدن مناطق حساس و با در نظر گرفتن شرایط منطقه، باید با ایجاد پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن زنده و غیرزنده و همچنین بهره‌گیری از انواع مالچ، طوفان‌های ماسه‌ای را کنترل کرد.
پیامدهای ریزگردها
ـ اثرات زیست‌محیطی و بهداشتی
ـ هر گرم از ذرات گرد و غبار، محتوی یک میلیون سلول از باکتری‌هایی است که می‌تواند خطراتی جدی در سیستم تنفسی ایجاد کند و حتی منجر به اپیدمی‌های مرگبار جهانی شود.
ـ ایجاد اختلال در ناوبری زمینی و هوایی
ـ پیامدهای مخرب اقتصادی و اجتماعی
ـ اثرات زیان‌بار در بخش‌های کشاورزی، مراتع و دامداری
ـ اثر متقابل بر پدیده‌ها و پارامترهای جوی
اقدامات موردنیاز برای مقابله با ریزگردها
ـ شناخت سامانه‌های جوی مؤثر بر پدیده ریزگرد
ـ بررسی ویژگی‌های اقلیمی منطقه
ـ بررسی شدت و دوره تناوب خشکسالی
ـ بررسی اثرات طولانی‌مدت و اقلیمی ریزگرد
ـ بررسی عوامل انسان‌ساز مؤثر در ایجاد ریزگرد
ـ ایجاد شبکه دیده‌بانی و دسترسی به داده‌های منطقهای و جهانی
ـ ایجاد سامانه مدل‌سازی عددی برای پیش‌بینی
پیشنهادهای کوتاه‌مدت
ـ شناسایی کانون‌های ایجاد ریزگردها در کشورهای منطقه با دو روش گام به گام و ردیاب‌ها
ـ تهیه طرح‌های مطالعاتی و اجرایی جهت مقابله با فرسایش بادی و کانون‌های ایجاد ریزگردها در کشورهای منطقه
ـ تنظیم تفاهم‌نامه دو و چندجانبه(منطقهای) بین کشورهای مبتلا، درخصوص چگونگی مقابله با آثار زیان‌بار ریزگردها و گنجاندن تعهدات الزام‌آور برای هر کشور با هماهنگی کنوانسیون مقابله با بیابان‌زدایی
پیشنهادهای میان‌مدت
ـ استقرار سیستم هشدار و پیش‌آگاهی در زمینه ریزگردها و خشکسالی در کشورهای مبتلا
ـ ایجاد مرکز منطقهای مقابله با بیابان‌زایی خاورمیانه با همکاری سازمان‌های بین‌المللی مرتبط
ـ انتقال تجربیات پنج دهه فعالیت‌های مقابله با بیابان‌زایی و مقابله با فرسایش بادی با کشورهای منطقه
پیشنهادهای بلندمدت
ـ انجام فعالیت‌های اجرایی مقابله با فرسایش و گردها با توسعه و تقویت پوشش گیاهی توسط کشورهای مبتلا
ـ پایش و ارزیابی اقدامات صورت گرفته در جهت مقابله با فرسایش بادی و طوفان‌های ماسه‌ای در منطقه، به منظور پیگیری بهتر و بیشتر فعالیت‌های اجرایی
ـ بهره‌گیری از نتایج پایش‌‌های صورت گرفته به منظور ارائه هشدار جهت کاهش خسارات ناشی از گرد و غبار و ریزگرد
ـ انتخاب بهترین روش‌ها براساس تجربیات آموخته شده در پروژه‌های قبلی
