ایران‌بوم

برای فرار از داغی آفتاب راهی نیست، صدای سنگریزه‌های پاشیده شده بر زمین همراهیت می‌کند تا از پله‌های چوبی گذر کنی و پا به شهری بگذاری که از برج و بارو و دروازه‌اش که جزئی از نمادهای یک شهر به حساب می‌آید، خبری نیست.

شهری که امروز فقط دیواره‌های کوتاه کاهگلی را بر تن تپه‌های کویر جا گذاشته است،شهری که با دیدن آن نمی‌توان به تصوری از یک شهر رسید زیرا بقایای آن نمی‌تواند به بازدید‌کننده یک تصور درست از یک شهر را بدهد.
اینجا شهر سوخته است جایی که از زاهدان 140 کیلومتر فاصله دارد و 60کیلومتر با زابل، اگر بخواهید به شهر سوخته بروید از زاهدان یک مسیر کوهستانی و کویری که فقط شترها هر روز با ساربانان‌شان از آن گذر می‌کنند را تجربه می‌کنید و ایست و بازرسی و برجک‌های نگهبانی که سفر امنی را برای رسیدن به شهر سوخته فراهم می‌کنند.
اگر به شهر سوخته بروید برای دیدن هر قسمت شهر در مسیری که کاوش‌های باستانی در آن صورت گرفته و مسیر رفت و آمد گردشگران است حداقل 10 دقیقه وقت باید بگذارید، اگر راهنمایی نباشد هم می‌توان از طریق تابلوها به کاربری سازه‌های به جا مانده دست پیدا کرد.
شهر سوخته از مناطق باستانی است که هر چقدر درباره آن بخوانید دیدنش با وجود رنج فراوان سفر و گرمای هوا بسیار ارزش دارد. رضا کیخواه آریا ، کارشناس پایگاه پژوهشی شهر سوخته درباره شهر سوخته می‌گوید:مرکزیت شهر سوخته همان شهری است که نزدیک شهر زابل است که قدمت آن به 3 هزار و 200 سال قبل از میلاد می‌رسد و 1000 سال سکونت در آن ثبت شده است. در اطراف شهر سوخته 400 تپه اقماری وجود دارد که تا افغانستان هم کشیده شده است. این تپه‌ها، دهکده‌ها و کارگاه‌های کلانشهر این منطقه بوده است که هم‌اکنون به صورت تپه‌های جدایی هستند که تا به حال 350 عدد از این تپه‌ها ثبت شده است.
این تپه‌ها کاربری شهرک‌های مسکونی را داشتند و تعدادی هم کارگاه‌ها بودند که عمده تولیدات آن‌ها سفال بوده. اگر به شهر سوخته بروید حتماً بقایای این سفال‌ها که بر سطح شهر ریخته شده را مشاهده می‌کنید. از این سفال‌ها در پی ساختمان‌ها برای استحکام استفاده می‌شده که به مرور زمان این سفال‌ها از هم پاشیده شده است. شهرسوخته با توجه به آثار به دست آمده یک شهر منحصر به فرد است که آثاری دارد که نمونه آن هیچ جای دنیا نیست. نخستین حرکت انیمیشن، تخته‌بازی، اولین جراحی جمجمه، خط‌کشی که اندازه‌گیری‌اش دوبرابر خط کش‌های امروزی است و یک فرم لیوان که باستان شناسان اسم آن را گذاشتند لیوان گلابی شکل که منحصربه شهر سوخته است.تا به حال 20فصل کاوش در شهر سوخته انجام شده است که 10فصل آن مربوط به قبل از انقلاب ،10فصل دیگر آن بعد از انقلاب صورت گرفته و آخرین کاوش باستان شناسان نیز به سه سال قبل بر می‌گردد.

قبرهایی با معماری خاص
این کارشناس میراث می افزاید: هر قبر با توجه به سطح اجتماعی آن فرد متفاوت بوده است و تمام اشیا با فرد دفن شده نیز در قبرهای جانمایی شده آورده شده است. ما فقط نتوانستیم گورهایی که افرادش سطح اجتماعی بالایی داشتند را به دلیل معماری خاصش که شکل سردابه‌ای داشته به موزه انتقال بدهیم.
در این شهر روزی زندگی جریان داشته و مردمش برای زنده نگه داشتن شهر فعالیت‌هایی را درحوزه‌های مختلف داشته‌اند اما دقیقاً نژاد مردم شهر سوخته مشخص نیست زیرا یک گپ هزار ساله بین شهر سوخته و تمدن بعدی سیستان وجود داشته اما درباره این‌که شهر سوخته چرا ازبین رفته است دو نظریه وجود دارد. نخستین علت آن را آتش سوزی اعلام کردند که مشخص نیست چرا شهر دچار حریق شده و فقط از طریق خاکسترهایی که در سطح 151 هکتاری شهر به جا مانده و در کاوش‌های باستان شناسان و بازدید مردم بومی با دیدن این لایه‌های خاکستری گفتند این شهردچار حریق بزرگی شده که اسم شهر سوخته روی این شهرماند.دومین دلیل آن نیز تغییر بستر رودخانه هیرمند است. تمدن‌های اولیه خیلی وابسته به آب بودند. رودخانه هیرمند کم کم به طرف شمال رفته و احتمال می‌دهند که اینجا خشک شده است و مردمش کوچ کردند به جای دیگر.

90 درصد شهر زیر خاک
وی ادامه داد: اطلاعاتی که ما از شهر سوخته داریم مربوط به 7 درصد شهر است. بیش از 90 درصد شهر زیر خاک است. طبق نظریه و حدس و پیش‌بینی
باستان شناسان 400 سال طول می‌کشد که شهر به‌طور اصولی از زیر خاک بیاید بیرون با کلیه امکانات.
برای رفاه حال گردشگران تقریباً 3هزار متر محوطه‌سازی در مسیر شهر سوخته صورت گرفته است. برای این سایت یک مجموعه فرهنگی اداری در کنار شهر سوخته ساخته شده است که در اینجا ما بحث اسکان نداریم و فقط رستوران و مکان استراحت و یک مرکز پژوهش که پژوهشگران حوزه مرمت و باستان‌شناسان می‌توانند از امکانات کارگاهی آن استفاده کنند مستقر شده است.دیدن بقایای شهر سوخته شاید یک ساعت به طول انجامد آن هم شاید به دلیل فاصله زیاد قسمت‌های مختلف شهر باشد اما می‌توان بعد از پایان بازدید زیر خنکای طاقی کاهگلی ساختمان‌های قدیمی که در کنار شهر واقع شده استراحت کوتاهی کرد و اطلاعات این شهر تاریخی را با دیدن موزه شهر سوخته که فاصله 10دقیقه‌ای با این شهر دارد کامل کرد.