جهان ایرانی
تاجیکستان، خویش و تبار - تاجیکستان: آشنای دور، اما نزدیک
- جهان ايراني
- نمایش از یکشنبه, 14 تیر 1394 07:07
برگرفته از تارنمای تابناک با تو
اشکان تقی‌پور
کارشناس ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، مدرس دانشگاه
وقتی در دوشنبه قدم می‌زنی یا قدم به درون تاکسی می‌نهی یا برحسب اتفاق و شاید اقتضای کار، با آموزگاری، کارمندی و کارگری، به قول خودشان گپ می‌زنی، نخستین سخنشان «خویش‌و‌تبار بودن ما»است.
تاجیکستان* آشنایی دور اما نزدیک است؛ هم از دید جغرافیایی هم از دید تاریخی. کشوری با حدود هشت میلیون نفر جمعیت، زیبا و پر آب و تکیه‌زده بر افتخار بزرگ ایرانی بودن در معنای کهن فرهنگی آن.
تاجیکستان از جمهوری‌های استقلال‌یافته شوروی سابق است که همچنان نزدیک به 70 سال زخم عدالت تک‌قامت و ایدئولوژیک کمونیستی شوروی سابق را بر چهره دارد.
هنگام ورود به فرودگاه شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، نخستین نشانه‌های فرهنگ و زبان فارسی را در این سرای دور می‌یابیم؛ آن هنگام که دلار را در صرافی فرودگاه می‌دهی و سامانی دریافت می‌کنی، تصویر فرانکلین و لینکلن و واشینگتن و جکسون را می‌دهی و تصاویری از میر همدانی، ابن سینا، رودکی و امیراسماعیل سامانی را نقش‌بسته بر اسکناس‌های سامانی به دست می‌گیری.
تاجیک‌ها پاسداران فرهنگ و زبان فارسی در طول حاکمیت مطلق شوروی بر آسیای میانه بودند. وقتی در دوشنبه قدم می‌زنی یا قدم به درون تاکسی می‌نهی یا برحسب اتفاق و شاید اقتضای کار، با آموزگاری، کارمندی و کارگری، به قول خودشان گپ می‌زنی، نخستین سخنشان «خویش‌و‌تبار بودن ما»ست. درهای گشاده خانه‌های تاجیک‌ها بر مهمانان، یادآور مهمان‌نوازی همیشگی ایرانیان و فارسی‌زبانان است.
پیکره سترگ شاه اسماعیل سامانی، بنیان‌گذار مسلمان نخستین سلسله مستقل ایرانی پس از ورود اعراب به فلات ایران، که در حقیقت حامیان و احیاکنندگان فرهنگ و زبان فارسی بودند، احساس نزدیکی میان دو مردم را دوچندان می‌کند. سلسله سامانیان، از تباری ایرانی و حامی اندیشمندانی چون ابن سینا، فردوسی بزرگ و رودکی، برای تاجیک‌ها آنقدر اهمیت داشتند که واحد پول ملی خود را سامانی نام نهادند.
خیابان اصلی شهر «رودکی» نام دارد و تاجیک‌ها همانند برادران و خواهران ایرانی خود، او را پدر معنوی زبان و ادب فارسی می‌دانند؛ هرچند نفوذ زبان روسی در تاجیکستان واقعیتی انکارناپذیر است، بسیارند تاجیک‌هایی که به زبان فارسی و مفاخر فارسی‌زبان خود، چه در جغرافیای کنونی تاجیکستان و چه در ایران پهناور، می‌نازند، اما بیشترشان هنوز زبان روسی را آسان‌تر از فارسی تاجیکی گپ می‌زنند.
جای بسی شادمانی است که اراده سیاسی و اجتماعی حاکم بر تاجیکستان پس از فروپاشی شوروی، عامل مهمی در مسیر نوزایی فرهنگ و تمدن فارسی بوده است.
کتابخانه ملی این شرقی‌ترین عضو از خانواده کهنسال ایران‌زمین، به راستی باشکوه است؛ بر ایوان بزرگ کتابخانه، سردیس بزرگان ادب و زبان فارسی، با وقار و افتخار به افق می‌نگرند. فردوسی، حافظ، سعدی، ابن سینا، رودکی و بسیاری دیگر، گویا همانند نگاهبانانی این مرکز ثبت‌و‌نگهداری هویت ملی تاجیک‌ها را پاسداری می‌کنند. پیکره بزرگ رودکی در بوستان بزرگی به نام وی، قدر و منزلت زبان و فرهنگ فارسی را نزد تاجیک‌ها نمایان می‌سازد.
در دیداری از کتابخانه ملی تاجیکستان، به بخش پژوهش‌های ایرانی کتابخانه ایران رفتم. تعداد پرشمار مشتاقان خط فارسی و فرهنگ ایرانی، آن هم در روزهای نخستین ماه مبارک رمضان، حیرت‌زده‌ام کرد.
کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، رایزنی فرهنگی سفارت ایران، انجمن دوستی ایران و تاجیکستان و سایر نهادها و مؤسسات فرهنگی و اقتصادی، اعم از دولتی و غیردولتی، در ارتقای زبان و فرهنگ فارسی در تاجیکستان نقشی انکارناپذیر دارند. نهادهای فرهنگی و سازمان‌های مردم‌نهاد با تهیه و ارسال کتاب‌های مرجع و مهم، به خط و زبان فارسی از ایران، نقشی جدی در به ثمر رسیدن نوزایی فرهنگی تاجیک‌ها بر عهده دارند.
مشکلات اقتصادی در این جمهوری بسیار است، ولی حضور کشورهای همسایه، ترکیه، اتحادیه اروپا و امریکا، در عرصه‌های اقتصادی و فرهنگی این سرزمین مشهود است. حال که مردم و دولت تاجیکستان، مردم و دولت ایران را خویش‌و‌تبار خود با نیاکانی مشترک می‌دانند، شایسته است ما ایرانیان نیز بیش از پیش، فاصله‌هایمان را با خانواده مهربان دور از مرزهایمان کم کنیم.
ایرانبوم: نخستین پادشاهان ایرانی تبار پس از استیلای تازیان بربخش هایی از ایران فرمان راندند، طاهریان بودند و سپس صفاریان که یعقوب لیث صفاری، نه تنها زبان فارسی را دو باره از جایگاه زبان محاوره‌ای به بزرگ‌ترین زبان ادبی جهان بدل کرد ؛ بل فرمان داد تا تاریخ فرهنگ و تمدن ایران از گاه کهن تا فروپاشی ساسانیان یا شاهنامه را که پس از یورش عربان پراکنده شده بود ، گرد آورند. برای آگاهی بیشتر نگاه کنید به دیباچه‌ی شاهنامه‌ی بایسنقری و نیز : تاریخ ایران کهن ـ هوشنگ طالع ـ انتشارات سمرقند ـ چاپ دوم ـ تهران ، بهار 1393
