گردشگری
موزه آب یزد: نگاهی چند هزار ساله به آب
- گردشگری
- نمایش از یکشنبه, 20 شهریور 1390 17:23
- بازدید: 8557
برگرفته از فر ایران
مهناز خجسته نیا
در بر شمالی میدان امیر چقماق یزد، یکی از ارزشمندترین آثار معماری این شهر قرار دارد که از سال 1379 همزمان با برگزاری نخستین همایش بینالمللی کاریز «موزه آب» در آن جای گرفت.
این ساختمان، در سال 1266 خورشیدی احداث گردیده و در حال حاضر به بینظیرترین موزه آب دنیا تبدیل شده است. از ویژگیهای این موزه و بنای تاریخی، پنج طبقه بودن آن و گذشتن یک رشته کاریز صدها ساله از میان آن میباشد.
در پشت با م این خانه، چاه خانهای قرار دارد که وسیله چرخچاه از آن آب میکشیدند و آب انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت، پر میکردند.
در حال حاضر این موزه بیش از 200 شیء تاریخی از وسایل مرتبط با کندن کاریز گرفته تا اسناد و مدارک برخی از قناتهای اصلی یزد در معرض دید علاقهمندان قرار گرفته است.
هم‌چنین در این موزه، ابزار و دستگاههای اندازهگیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قناتها، اسناد و مدارک خرید و فروش آب، کتابچه میرابها و اسناد پخش آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری از لوازم و اشیای ارزشمند دیگر نگهداری میشود.
منحصر به فرد بودن این موزه، نه تنها در ایران بلکه در دنیا، مرا بر آن داشت تا گفتگوی کوتاهی با یکی از مدیران شرکت آب منطقهای استان یزد که بنیانگذار و اداره کننده این موزه است، داشته باشیم.
جناب آقای اکرمی، دلیل منحصر به فرد بودن ساختمان این موزه چیست؟
این ساختمان در زمینی به پهنهی 720 مترمربع و به درخواست مرحوم حاجسیدعلی اکبر کلاهدوز یکی از بازرگانان عصر قاجاریه در سال 1266 خورشیدی، ساخته شده است.
ساختمان این بنا یک هنر معماری شگفتآور است که از پنج اشکوب یا پنج سطح تشکل شده است. به گونهای که از سطح اول یا پایینترین طبقه آن، انشعاب کاریز دو رحیمآباد و زارچ میگذرد که یکی از این دو قنات، هنوز هم فعال میباشد.
سطح دوم را اگر پایاب در نظر بگیریم، در ژرفای 10 متری از زمین قرارداد و فضای آن هم حالت هشت ضلعی دارد که به خاطر برخورداری از دمای ثابت و فضای مطلوب، جای خوبی برای نگاهداری خوراکیهاست. در میان این اشکوب نیز، حوضی قراردارد که با گذرآب کاریز از آن همیشه دارای هوای خنک و مطبوع است. سطح سوم این بنا شامل طبقه زیرزمین است که دارای اتاق و دالانهای متعدد و مرتبط میباشد و بیشتر روزهای گرم تابستان اهالی خانه در آن سکونت داشتهاند.
سطح چهارم هم اشکوب همکف میباشد که آن هم دارای اتاقهای پنج دری، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی خدمتکاران خانه بوده است. طبقه پنجم، پشت بام خانه است. در آن، چاه خانهای بوده که از طریق آن و با استفاده از چرخ چاه، آب چاههای معروف به چهل گز برداشت و برای آشامیدن و موارد بهداشت اهل خانه استفاده میشده است.
لطف کرده، در خصوص ابزار و ادوات موجود در موزه و بینظیرترین اشیاء موجود در آن توضیح بفرمایید؟
افزاری که در این موزه است شامل کلنگهای ویژه کندن کاریز، چرخچاه، لباس مقنی، انواع شیرهای برداشت آب از آب انبارها، ظرفهای سفالی وشیشهای ویژه ترابری و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی و ماکت چگونگی گردش آب قناتها و اسناد و مدارک و وقفنامهها میباشد.
اما تعدادی از این اشیا به دلیل قدمت بالا، منحصر به فردند. برای نمونه، چند مشربه از هزار سال پیش در این موزه در معرض دید همگان قرار گرفته و از آن‌ها در کتابهای تاریخی کهن به عناوین مختلف یاد کردهاند. هم‌چنین ظرفی شیشهای با لولههای جانبی در این موزه وجود دارد که صدها سال پیش، آب را داخل آن میریختند و در محوطه بالایی آن برف قرار میدادند. این ظرف چون دوجداره است، برف به مرور آب شده و باعث میشده که این آب و همواره خنک، تازه و عاری از هر گونه آلودگی به دلیل عدم ورود حشرات به آن باشد.
کارشناسان بینالمللی دلیل منحصر به فرد بودن این موزه را چهگونه بیان کردهاند؟
نخستین دلیل آن، ویژگیهای معماری این ساختمان است. اما نمایش اشیایی که حاصل فکر و تلاش گذشتگان و نیاکان ما برای به دست آوردن، آب به ویژه کاریز، بیتاثیر نبوده است.
کاریزها، از جمله آثار به یاد ماندنی و به جای مانده از گذشتگان هستند که نشان از سختکوشی و تلاش مردمان کویر برای برداشت آب از دل زمین دارد.
بر پایهی آمارهای موجود، افزون برسه هزار رشته قنات در این استان وجود دارد و در هر ثانیه، 12 هزار لیتر آب از آن‌ها استحصال میشود که یک سوم آبهای زیرزمینی استان یزد را تشکیل میدهد.
دیرینگی تعدادی از قناتهای استان یزد، به سه هزار سال پیش میرسد و درازترین آن‌ها قنات سه هزار ساله « زارچ » با 50 کیلومتر طول است.
درازای کوره این قنات 71 کیلومتر بوده و تعداد چاههای آن دو هزار و 115 حلقه شمارش شده است، میزان آب دهی آن 25 لیتر در ثانیه میباشد و از آب این قنات، حدود 800 خانوار برای کشاورزی استفاده میکنند و 400 هکتار زمین زراعی از طریق آن سیراب میشوند.
تعداد بازدیدکنندگان از این موزه سالانه چند نفر است؟
متاسفانه میراث فرهنگی هیچ نقشی در راهاندازی این موزه نداشته و حتی این خانه توسط شرکت آب منطقهای استان ازمیراث فرهنگی خریداری شده است.
البته اخیرا مذاکراتی انجام شده که اداره، حفظ و بهرهبرداری از این موزه شاید به بخش خصوصی یا میراث فرهنگی و یا مرکز بینالمللی قنات کشور سپرده شود.
