ایران‌بوم

نزدیک ظهر بود و مسجد جامع قزوین خالی‌ از همهمه و انبوه مردم، بزرگتر از وسعت همیشگی‌اش به نظر می‌رسد. با اینکه گنبد فیروزه‌اش شفاف‌ به نظر می‌آید اما رد زخم‌ها و آسیب‌هایی که در طول زمان بر پیکر طاق‌ها و دیواره‌ها جا خوش کرده شبیه چین‌ و چروک‌هایی بر پیشانی پیکر مسجد جامع فزوین است.

nike-air-force-1-shadow-lucky-charms-dj5197-100-date-sortie | WS327KA - Buy now New Balance 327 SEASONAL CLASSIC - adidas edge lux 120111741 black edition release

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ بزرگترین ایوان در مرکزیت مسجد جامع قزوین محل نمازگزارانی است که بعدازظهر تبدیل به مکان خواب مسافران خسته از راه و شاید درماندگان روزگار می‌شود. با این‌حال ایوان‌های کوچکتر اختصاص به پیرمردان و بازنشستگانی دارد که هریک روایت‌گر تاریخی هستند که با تمام جذابیت‌های شنیداری گاهی بعید و دور از ذهن به‌نظر می‌رسد.

به گزارش CHN براساس مستندات موجود، مسجد جامع در هسته اولیه شهر قزوین واقع شده‌است. مرکزیت و آمد و شد در این منطقه باعث شده بسیاری از مردم تبلیغات خود را بر ورودی اصلی مسجد جامع نصب کنند؛ چنانچه در آستانه ورودی مسجد، در کنار معماری باشکوه سردر، دیوارهای ورودی اصلی مملو از تبلیغاتی است که با سیرش‌ چسبانده شده، این‌درحالی است که تاثیر فرسایش جوی و مشکلات سازه‌ای سردر و نبود عایق‌بندی در بام تخریب‌های سردر را تشدید کرده‌است.

وارد حیاط مسجد می‌شویم، خالی و خلوت با چند درخت و یک آب‌سردکن قدیمی که از فرط کهنگی و رنگ و رو رفتگی حالا دیگر دارای قدمت‌ شده است!

نیمی از مربع رنگین کاشی دیوارها فرو ریخته و مرمت داخل طاق‌ها به‌شکل آزاردهنده‌ای منظر بصری اثر را به‌هم ریخته چشم را نه نوازش که آزار می‌دهد.

کارشناسان میراث‌فرهنگی در رابطه با مرمت ناهمگون مسجد جامع قزوین می‌گویند: «دیدگاه اوقاف با دیدگاه میراث‌فرهنگی تفاوت دارد و بازسازی‌هایی که انجام شده بیشتر از سوی اوقاف بوده و سازمان میراث‌فرهنگی جز در موارد معدود از جمله ‌ساماندهی‌های و احداث سرویس بهداشتی فعالیتی انجام نداده‌است.»

این‌درحالی است که مسجد جامع قزوین یکی از کهن‌ترین مساجد ایران به‌شمار می‌رود و با شماره 121 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفته است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند، مسجد جامع قزوین به‌دلیل حجم بالای مرمتی نیاز به پروژه‌ای کلان دارد؛ چراکه گنبدخانه و ترک‌های مربوط به‌ آن جدی است و باید به‌لحاظ ساختاری تقویت شود. پیگیری‌های که تاکنون صورت گرفته نشان از تعریف و تصویب چنین پروژه‌ای به‌دنبال نداشته‌است.

ناگفته‌های مردان سالخورده از مسجدجامع

«حاج محمد ‌علی کبیری»، یکی از آن مردان سالخورده‌ای است که بیش از 80 سال‌ از عمرش را در مسجد جامع قزوین سپری کرده، کمتر حرف می‌زند، تسبیح می‌اندازد و بیشتر به گنبد چشم می‌دوزد. از مسجد جامع می‌گوید و از خودش که کودکی‌اش را در مسجد گذرانده: « 1400 سال پیش وقتی ایرانیان زرتشتی بودند اینجا هم آتشکده بوده و زمانی‌که ایرانیان به اسلام روی‌ می‌آورند کم کم آتشکده برچیده و تبدیل به عبادتگاه می‌شود».

پس از نقل حکایت‌ طاق جعفری و آمد و شد ائمه و بزرگان و وجود سوخته چناری مقدس که حالا از بین رفته به اتفاقات و تخریب‌ها اشاره می‌کند: «مکان‌های بسیار مهمی در قزوین وجود داشت که در حال ‌حاضر اثری از آن‌ها دیده نمی‌شود و از بین‌رفته‌اند. حتی آجرهای مسجد جامع بیش از 10 بار عوض شدند و با اینکه سازمان اوقاف مرتب دیوارها را بازسازی می‌کند اما طاق‌‌‌ها وضعیت مناسبی ندارند و کاشی‌ها بیش از یک متر فرو ریخته‌اند.

او که اصرار دارد عکسی از زیر مسجد گرفته شود ادامه می‌دهد: «زمان پهلوی زیر دیوار اصلی مسجد به‌بهانه گنج 3 متر کنده شد. 37 سال از آن موضوع می‌گذرد اما هنوز زیر دیوارها نیمه‌کاره باقی مانده‌است. حتی حاج رحیم هم یادش است که یک منبر از سنگ سیاه در آن‌جا وجود داشت که حالا نیست وقتی نگاه می‌کنی دلت می‌رود و این خرابی‌ها بزرگترین فساد برای این همه عظمت است.»

هر چند که این پیر سالخورده‌ای سال‌های متمادی را در مسجد جامع قزوین سپری کرده اما "سمیه مراغی"، یکی از فعالان میراث‌فرهنگی و کارشناس مرمت درباره مسجد می‌گوید: «از آنجایی‌که مسجد جامع قزوین هسته اولیه شهر را تشکیل می‌دهد و به دوره ساسانیان می‌رسد گمانه‌ها و کاوش‌هایی درخصوص بنای آتشکده انجام شد که با برخورد به لایه‌های معماری رها و خالی ماند. نبود اطلاع‌رسانی مناسب در واقع چنین فرضیاتی را میان مردم بوجود آورده‌است.

در منابع مکتوب مسجد جامع قزوین و مستندات موجود آورده شده: «مسجد جامع قزوین یا مسجد جامع کبیر از بزرگ‌ترین و کهن‌ترین مساجد جامع ایران محسوب می‌شود. بنای نخست آن بر آتشکده‌ای ازدوران ساسانیان ساخته شده است (آتشکده دربخش ایوان جنوبی بوده است). این بنا به فرمان "هارون الرشیدوبه" سال 192 هجری ساخته شده و از آنجایی‌که مهمترین مسجد شهر بوده در یورش مغولان به قزوین بخشی از ایوان جنوبی آن تخریب شد.»

همچنین آثار معماری چند دوره مختلف در این بنا مشاهده می‌شود که قدیمی‌ترین بخش آن متعلق به سده‌ی دوم اسلامی است. لازم به یادآوری است ایوان‌ها در دوره صفوی بازسازی اما ایوان شرقی در دوره قاجار مرمت شده‌است.

مسجد جامع قزوین تا قبل از دوره صفویه عبارت از طاق هارونی، مقصوره و شبستان خمارتاشی و شبستان ملک مظفرالدین آلب ارغو بود. ضلع جنوبی مسجد در سال 617 توسط سپاه مغول به آتش کشیده شد. اما باوجود حمله خانمان‌سوز مغول و وارد شدن آسیب‌های جدی به جامع عتیق قزوین، این بنای پرشکوه همچنان استوار باقی مانده‌است.

در دوره صفویه ساخت و سازهای بسیاری در بخش‌های مختلف آن انجام شد که به صورت بنای کنونی درآمد.

البته از بنای اولیه ایوان شرقی در جنب طاق هارونی اطلاعی در دست نیست و همین قدر معلوم است که در سال 1312 هجری سعدالسلطنه حاکم وقت قزوین از طرف میرزا علی اصغر اتابک آن را از نو ساخته است.

از ویژگی های ممتاز این مسجد علاوه بر داشتن هشت شبستان بزرگ در چهار طرف حیاط، یک شبستان زیرزمینی در ضلع جنوب غربی مسجد است که بنای آن توسط سعدالسلطنه در روزگار قاجار پایان یافته است.

گزارش از مریم جلیلوند

عکس از رضا عزیزی