ایران‌بوم

دست و پا زدن‌های چندش‌آور شیخ‌نشین‌های بی‌پیشینه و نوکیسه‌ی ساحل جنوبی خلیج‌فارس و پشتیبانان عربی و غربی آنان در زمینه‌ی تغییر نام تاریخی خلیج‌فارس ادامه دارد.
البته می‌دانیم در پس پشت این ادعا و ادعاهای مالکیت بر تنب‌ها و ابوموسی، هدف‌های سیاسی و اقتصادی گوناگونی نهفته است. به عنوان نمونه‏ اگر ادعای شیخ‌نشین در مورد جزایر سه‌گانه جا افتد (که بی‌هیچ گمانی چنین نخواهد شد) گستره‌ی حاکمیت آنان بر آب‌های ساحلی و منابع سرشار نفت و گاز نهفته در ژرفای خلیج‌فارس و غارت این منابع از سوی پشتیبانان غربی آنان‏ افزایش خواهد یافت. جز این، نظارت و حاکمیت ایران بر تنگه‌ی هرمز و آن بخش از آب‌های خلیج‌فارس، که ژرفای کافی برای آمد و شد کشتی‌های اقیانوس‌پیما و به‌ویژه نفت‌کش‌های سنگین را داراست، کاهش خواهد یافت.
در این میان، ایرانی‌ها بیش از اندازه‌های لازم اسناد و مدارک برای واهی‌بودن این ادعاها در اختیار دارند و ارایه کرده‌اند. البته بیش‌تر این اسناد و مدارک به دوران اسلامی و نیز دوران فرمان‌روایی هخامنشیان و پس از آن مربوط است و کم‌تر دیده شده که به پیشینه‌ی حاکمیت ایرانیان پیش از هخامنشیان و مادها بر خلیج‌‏فارس اشاره می‌شده باشد.
مهندس جعفر سپهری در نوشتاری کوتاه که در زیر می‌خوانید، این کاستی را تا حدی جبران کرده است.
وی می‌نویسد:
پیش از آغاز تشکیل رسمی کشور ایران در دوران کورش بزرگ فرمانروای هخامنشی، دو پادشاهی بزرگ در ایران وجود داشت: پادشاهی کیانیان در شرق ایران بزرگ و پادشاهی ماد در غرب و جنوب. البته در این زمان چند پادشاهی ایرانی کوچک‌تر مانند اورارتوها و مانانایی‌ها هم در بخش‌هایی از ایران‌زمین حکومت‌های مستقلی داشتند.
فرمانروایان ماد خلیج فارس را تحت فرمان داشتند و کشتی‌های ایشان بر آن دریاپویی می‌نموده است. اما از آنجا که در آن زمان کشور ایران درگیر جنگ‌های بزرگ با همسایگان متجاوز غربی، به ویژه آشوریان بود، بدیهی است که تاریخ نگاران کمتر به دریاپیمایی ایشان اشاره کرده باشند. البته در مقایسه با نیروی دریایی ایران در دوران هخامنشی، نیروی دریایی ایران در دوران ماد بسیار نوپا و ساده می‌نمایاند. اما همین نیروی دریایی کوچک هسته اصلی نیروی دریایی توانمند ایران در زمان هخامنشیان گردید که رزمناوهای آن لرزه بر اندام هر متجاوز خام‌اندیشی می‌انداخت. مورخان یونانی تا مدت‌ها هخامنشیان را به نام مادها (مَدیا) می‌نامیدند و به جنگ‌های ایران و یونان جنگ‌های مَدی می‌گفتند. به گفته برخی مورخان، واژه مدیترانه به معنای دریای مادهاست.

اسب در ایران همواره منزلت ویژه‌ای داشته است. بسیاری از نام‌های ایرانی واژه اسب را در خود نهان دارند. مادها، به‌ویژه در منطقه‌ی نسا و ارمنستان کوچک، بزرگ‌ترین پرورشگاه‌های اسب را در جهان باستان در اختیار داشتند و به سواره نظام نیرومندی مجهز بودند. تجارت اسب مادی و ارمنی در آسیای صغیر و جزیره‌های دریای مدیترانه، بطور غیر مستقیم رواج دریانوردی را در این دوران نشان می‌دهد.

در منابع یونانی از تابعیت ایرانی مردمان دریانورد سواحل کرمان و جزیره‌های خلیج فارس، ناحیه‌ی سکاها (سیستان) و منطقه‌ی پاریکانیان و دراویدیان (مکران و بلوچستان) زمان ایختو ویگو (آستیاگ شاهِ ماد) صحبت شده است. هم‌چنین مادها در معماری، چوب‌سدر، چوب‌سرو و قیر را که مواد پایه کشتی‌سازی هم هستند، به کار می‌بردند. هم‌زمان فنیقی‌ها، بابلی‌ها، هندیان، مصریان و یونانیان بازرگانی دریایی جهان را در دست داشتند. فعالیت‌های کاخ سازی اورارتوها در کنار دریاچه‌ی وان، با توجه به ارتباطات رودخانه‌ای آن‌جا با جهان پیرامون، نیز در اسطوره‌های ارمنی یاد شده است.

آگاثارخیدس مورخ یونانی می‌نویسد اریثراسپ، که حاکم بخشی از سواحل خلیج فارس بوده است، نخستین بار به دنباله گله اسبان خود که از شیری ترسیده و از تنگه‌‌ی هرمز گذشته و به جزیره‌ی قشم گریخته بودند، به آنجا قدم گذاشته است. این داستان با وجود اینکه واقعی به نظر نمی‌رسد، اما بیانگر این حقیقت است که ایرانیان دریای پارس را در حاکمیت داشتند و گله‌های خود را برای چرا به جزیره‌های آن می‌بردند.

تنی‌ چند از مورخان یونانی نوشته‌اند که آرامگاه اریثراسپ در جزیره‌ی اُراکتا oracta (یا اگوریس ogyris = جزیره قشم) قرار دارد. و از آن رو خلیج‌ فارس را دریای اریتره می‌نامیدند. اما آگاثارخیدس می‌گوید که اریثراسپ زمستان‌ها را در پاسارگاد می‌گذرانده است. (البته لازم به توضیح است که منظور وی از پاسارگاد منطقه تحت حاکمیت قبایل پاسارگاد و نه پاسارگاد کنونی بوده که در زمان کورش بزرگ ساخته شده است.)
به گفته مورخان یونانی، در آن زمان زندگی جامعه ایرانی در دریای پارس بر پایه ماهی‌گیری، صید مروارید، بازرگانی و دریانوردی بوده است. در بندرهای آن روز ایران هم کالا و خدماتی هم‌چون ساخت و تعمیر بادبان، تعمیر کشتی، طناب‌بافی و ... به کشتی‌های رهگذر ارایه می‌شده است.

در زمان آژی‌دهاک، یک کشتی ایرانی حامل مقادیر فراوانی طلا در خلیج فارس غرق شد. ماموریت بیرون آوردن طلاها بر عهده چند غواص خبره ایرانی خلیج فارس گذارده شد و آژی‌دهاک خود از عرشه کشتی بر این عملیات نظارت داشت.

بن‌نوشت:
برگرفته از کتاب‌های هرودوت، گزنفون، کتزیاس، استرابون
دریانوردی ایرانیان، اسماعیل رایین
تاریخ مهندسی در ایران، مهدی فرشاد
تاریخ علم در ایران، مهدی فرشاد
تاریخ علم، جورج سارتون
تاریخ صنعت و اختراعات، موریس داماس
متفکران اسلامی، کارون دوو
این نوشتار در بایگانی پایگاه اینترنتی chn.ir نیز قابل بازیابی است.