دیده‌بان خلیج فارس
صدای نیلگون نیرومند (دربارۀ قطعۀ سوئیت سمفونیک «خلیج همیشه فارس»، اثر شهرداد روحانی)
- ديده بان خليج فارس
- نمایش از جمعه, 29 آذر 1392 09:36
- بازدید: 6087
سیدعلیرضا میرعلی نقی
تصویر روی بسته بندی لوح فشردۀ «سوئیت سمفونی خلیج فارس»
سوئیت سمفونی خلیج فارس (لوح فشرده)
ساختۀ: شهرداد روحانی
نوازندگان: ارکستر سمفونی لندن
گروه کر: «صداهای لندن»
سنتور: نسیم شاملو کیا
آهنگساز و رهبر ارکستر: شهرداد روحانی
چاپ اول: ۱۳۹۲
کتاب «خلیج همیشه فارس»: ۱۶ + ۱۵۲ صفحه ( کتاب و نقشه های تاریخی ) + لوح فشرده – ۳۵۰۰۰ تومان
به سرمایۀ: بانک سامان
ناشر: موسسۀ فرهنگی و هنری آوای باربد
پخش انحصاری : باربد – تلفن : ۶۶۰۲۱۳۰۰ – ۰۲۱
سفارش ساخت آثاری برای اجرا با ارکسترهای بزرگ، برای تکریم آثار و یا حوادث تاریخی و شخصیت ها و یا نمادهای بارز جغرافیایی، از رشته‌کوه تا دریا، که در حکم نمادهایی برای فخر و غرور ملی هستند، سابقۀ زیادی در موسیقی ایران ندارد. بیشتر این آثار، سابقه‌ای در حدود سی‌سال و کمتر از آن دارند که در جریان رواج تدریجی «اغلاط مصطلح» در فضای گفتاری موسیقی ایران، «آثار مناسبتی» نام گرفته‌اند. در مجموعۀ قابل‌توجهی که این نوع سفارش‌های مثمر ثمر، از سوی مسئولان و موسیقی‌دانان، فراهم آمده، آثاری واجد عیار هنری والا و حاوی ارزش‌های موسیقیایی در حد قابل‌توجه وجود دارند که فراهم نشدن فرصت برای انتشار عمومی، حبس ابدی آنها در آرشیوهای دولتی و خصوصی (که هر دم در معرض انهدام هستند)، امکان شنیدن و ماندگارشدن آنها را از بین برده است.
«سوئیت سمفونی خلیج فارس» در تکریم ارزش و عظمت خلیج فارس ساخته شده است و از دیدگاهی کلاسیک عنوان «سوئیت سمفونیک» کاملاً مناسب این اثر است. می‌دانیم که سوئیت، از فرم‌هایی است که پیچیدگی کمتری دارد، و شامل قطعاتی به ظاهر پراکنده است که یک رشتۀ اصلی، عامل پیوند آنهاست. در اینجا، این رشتۀ پیوند‌دهنده، «فضای ایرانیِ» نغمه‌ها و ریتم‌ها، و محوریت موضوعیِ خلیج فارس به عنوان یکی از مهمترین نمادهای جغرافیای تاریخی – سیاسی ایران است. آهنگساز، با سابقه‌ای درخشان از تحصیلات آکادمیک، رشد در خانواده‌ای شهره به استعداد در موسیقی، سال‌ها نوازندگی پیانو و ویولون در سطحی حرفه‌ای، تجربۀ فراوان در آهنگسازی و اجرا و رهبری ارکستر، توانایی خود را در نمایان ساختنِ این ایده‌آلیسم هنری- ملی، ارائه کرده است. از نگاه نگارنده، مهمترین ارزش و امتیاز این قطعات، پای‌بندی آنها به زبان موسیقی است و بی‌نیازی از تکیه بر کلام و صدای تکخوان، که متأسفانه بسیاری از آهنگسازان دانش‌آموختۀ ما از آن گریزی ندارند و این شعر- شیفتگی که ختم به خواننده- سالاری می‌شود، باعث شده آثاری که در ابتدای اجرا به نظر می‌رسد سمفونی و یا قطعه بی‌کلام دیگری باشند، ناگاه و شاید ناچار، تبدیل به تصنیف و ترانه شوند و از «زبان موسیقی» ناب دور بیفتند. «خلیج همیشه فارس» اثر شهرداد روحانی، کاری است خوش صدا که با تکیۀ آشکار به زبان موسیقی بیان می‌شود و اگر به طور نامحسوس در ساخت آن از گروه کُر (همخوانان) استفاده‌ای شده، از محوریت کلام به دور است و در خدمت ارتقای زبان اصوات قرار گرفته است.
رشتۀ وحدت‌دهندۀ میان این مرواریدهای پراکنده، یعنی همان «فضای ایرانی» و تلاش موفق آهنگساز برای تداعی تصویری نیلگون و پهناور و غرورآفرین از خلیج فارس، با زبان ارکستر، مهمترین مایه‌های ایرانی را از صافی ذهن و دانش فنی- هنری، به آزمون گذاشته است: از دشتی تا ماهور، و از نوا تا چهارگاه. چهارگاه را در ذات خود، مایه‌ای حماسی می‌دانند. در این قطعه‌ها، ما صدایی «سنتی» و «عادت‌شده» را نمی‌شنویم و نباید هم می‌شنیدیم. فواصل سازندۀ این مایه‌های غنی و قدیمی، تغییر یافته‌اند تا بتوانند پذیرای فضای هارمونیک – کنترپوانیک موسیقی و قابل اجرا با سازهای ارکستر سمفونیک باشند. اینجا دیگر مایۀ دشتی، تداعی‌کنندۀ نی چوپانی نیست بلکه برعکس، فواصل دشتی تعدیل‌یافته (تامپر‌ه) به‌طور غیر‌مستقیم با زبان هارمونیک شاهکارهای کلاسیک اواخر قرن نوزدهم شنیده می‌شود و حاصل کار کاملاً ایرانی (و نه الزامآً سنتی) است؛ ما دشتی می‌شنویم و نه چیز دیگر. همین اتفاق به‌طور مشخص‌تری در چهارگاه نیز می‌افتد و به ذائقۀ شنیداری اکثریت، نزدیک‌تر است. گاهی اوقات نغمۀ هفت‌ضربی با وزن مُستَفعلن، قطعۀ معروف چهارگاه، اثر استاد حسین علیزاده را به یاد می‌آورد، و یا هنگامی‌که مایۀ چهارگاه به کمک سازهای بادی برنجی و استفاده از باس استیناتو، حالت حماسی و قدرت را در اوج توانایی تصویر می‌کند. موسیقی شهرداد روحانی در این لوح فشرده، دانسته و سنجیده، از قدرت تصویر‌سازی بهره‌ور است و گاه تداعی‌کنندۀ صحنه‌هایی از یادنرفتنی، از فیلم‌های ماندگار تاریخ سینماست، که با محوریت موضوعی عظیم و سترگ ساخته شده‌اند. فضای هارمونیک آنها بسیار زیبا و خیال‌انگیر است و با به‌کار‌گیری استادانه از سازهای بادی چوبی، سازهای بادی برنجی، زهی‌های بم و به خصوص کنترباس، و با نگاشتن خطوط پردامنه و کشیده و نیرومند برای آنها و طراحی ظریف در کل بافت ارکستر، یادآور پهنا و ژرفای عظیم و آرامش آسمانی خلیجی نیلگون است که از آغاز، عنوان پاک و سربلند «فارس» را بر پیشانی داشته و خواهد داشت. توصیف موسیقی‌ای که بی‌تکیه بر کلام، صدای تکخوان، ملودی‌های مشهور عامه‌پسند، صدای سازهای سنتی، و تنها با تکیه بر نیروی زبان اصوات، به صدا درمی‌آید و تصویر‌سازی می‌کند، کاری است دشوار و شاید غیر‌ممکن؛ و بهتر آن است که با دقت و دلدادگی، بارها شنیده شود.
*****
روی جلد کتاب «خلیج همیشه فارس»
موسسۀ آوای باربد، «سوئیت سمفونی خلیج فارس»، ساختۀ شهرداد روحانی را در قالب یک لوح فشرده ( CD ) و یک کتاب منتشر کرده است. این سوئیت سمفونی در ۱۲ قطعه موسیقی تدوین و بر روی یک لوح فشرده منتشر شده است. این اثر که با سرمایۀ بانک سامان تولید شده است نویدبخش حرکتی است که سرمایه‌داران ایرانی، قسمتی از سرمایۀ خود را در بخش فر و فرهنگ ایران و در جهت منافع ملی، ارتقاء هنر ایرانی، تمامیت ارضی (مانند سوئیت سمفونی خلیج فارس) هزینه کنند. این سوئیت سمفونی از بخشهای زیر تشکیل شده است:
۱. خلیج همیشه فارس
۲. درۀ ستارگان
۳. حیات آبی
۴. جنگل حرا
۵. طلوع خورشید
۶. آبشار
۷. خاک سرخ
۸. تنب
۹. مهاجرت
۱۰. کیش
۱۱. شترسواری
۱۲. جشن
این اثر نخستین بار در انگلستان و با همکاری ارکستر سمفونی لندن اجرا شد. پس از آن در روزهای ۲۴ و ۲۵ شهریور این اثر در تالار همایش های برج میلاد در تهران، در حضور ۱۶۹۰ نفر از علاقه مندان با همکاری ارکستر سمفونی تهران اجرا و ضبط شد. در آذرماه ۱۳۹۲ شهرداد روحانی این اثر را در پراگ، پایتخت کشور چک به صحنه برد.
به همراه این لوح فشرده، کتابی به نام « خلیج همیشه فارس »، پژوهش علی عبداللهی و علیرضا میرعلی نقی نیز منتشر شده که دربرگیرندۀ دو بخش اصلی است:
بخش نخست : آشنایی با خلیج فارس / به کوشش : علی عبداللهی
نگاهی به تاریخ و سرگذشت خلیج فارس
اقتصاد خلیج فارس
جزیره های خلیج فارس
بندرهای خلیج فارس
دریانوردی در خلیج فارس
گردشگری در خلیج فارس
آبزیان و دیگر جانداران خلیج فارس
سرداران و شخصیت های خلیج فارس
بخش دوم : موسیقی بر پهنۀ خلیج فارس / به کوشش : علیرضا میرعلی نقی
نگاهی گذرا به فرهنگ های صوتی کرانه های خلیج فارس
صدای نیلگون نیرومند
منابع
تصویرها
نقشه های تاریخی خلیج فارس
تصویر شهرداد روحانی بر روی بستۀ کتاب و لوح فشردۀ «سوئیت سمفونی خلیج فارس»
شهرداد روحانی نخستین درس های موسیقی را با تشویق پدر خود – رضا روحانی – در هنرستان ملی موسیقی گذراند : آموزش نواختن ویولون نزد ابراهیم روحی و آهنگسازی نزد استاد دکتر محمدتقی مسعودیه. پس از آن برای ادامۀ تحصیل به اتریش رفت و در آکادمی موسیقی وین در رشتۀ آهنگسازی و رهبری ارکستر فارغ التحصیل شد و در رشتۀ سازهای ضربی نیز درجۀ لیسانس را دریافت کرد. روحانی در کنسرواتوار وین آهنگسازی و آرانژمان موسیقی جاز را آموخت. در زمان دانشجویی او، بسیاری از آثارش با رهبری خود او اجرا شد و از رادیو وین پخش گردید. دورۀ دیگر در زندگی هنری روحانی تحصیل در رشتۀ آهنگسازی فیلم و رهبری ارکستر در دانشگاه « یو. سی. ال. ای » است. از کارهای معروف شهرداد روحانی ساخت موسیقی مراسم گشایش و نشانۀ بازی های آسیایی ۱۹۹۸ به سفارش دولت تایلند و کمیتۀ آسیایی المپیک است که به همراه گروه کر دویست نفرۀ و ارکستر سمفونیک بانکوک اجرا شد و میلیون ها نفر از رسانه ها پخش مستقیم آن را دیدند. شهرداد روحانی به عنوان رهبر میهمان با ارکسترهایی چون ارکستر سمفونی و گروه کر لندن، ارکستر رویال فیلارمونیک لندن، ارکستر سمفونی رادیو اسلواک، کلرادو، نیوجرسی، سان دیاگو، ایندیاناپولیس سمفونی، و ارکستر مجلسی وین همکاری داشته است. در کارنامۀ هنری شهرداد روحانی اجراهایی موفق با ارکستر سمفونی تهران دیده می شود.
