ایران‌بوم

انتقال خون فرآیندی است که همواره جان بیماران بسیاری را از مرگ نجات می‌دهد. خون سالم، نجات‌دهنده زندگی است و این در حالی است که براساس بررسی‌های انجام گرفته، از هر 3 نفر، یک نفر در طول زندگی به تزریق خون و فرآورده‌های آن نیاز پیدا می‌کند.

بر اساس بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان انتقال خون، ایرانیان سال گذشته 2میلیون و 100 هزار واحد خون اهدا کرده‌اند و این در حالی است که بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سال گذشته 107 میلیون واحد خون در 167 کشور دنیا اهدا شده که سهم کشور ما 2 درصد از خونهای اهدایی بوده است.‏

مرگ سالانه 150 هزار مادر در جهان

دکتر پور فتح‌الله ـ مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران در مصاحبه با خبر گزاری ایسنا اظهار داشته است: مادران از آسیب پذیرترین اقشار جامعه هستند و متاسفانه سالانه 150 هزار مادر به علت خونریزی در حین زایمان یا دوران حاملگی، در سراسر جهان جان خود را از دست می‌دهند که در صورت انتقال به‌موقع خون می‌توانند به زندگی ادامه دهند.

وی با بیان این مطلب که شعار جهانی انتقال خون در سال جاری، «اهدای خون سالم برای نجات جان مادران» است می‌گوید: برنامه‌های انتقال خون در سال 2014 میلادی در سراسر دنیا بر نجات جان مادران که متولیان امتداد حیات بشری هستند، متمرکز است.

مدیر عامل سازمان انتقال خون ایران می‌افزاید: امروز در ایران هیچ بیمارستان نیازمند به خون و فرآورده‌های خونی فاقد بانک خون نیست و خون موردنیاز بیماران در همه بیمارستان‌ها تامین می‌شود و از این حیث نسبت به کشورهای دیگر منطقه جلوتر هستیم.

وی با اشاره به آسیب پذیری بیشتر مادران دارای خون نادر در حین زایمان، یاد‌آوری می‌کند: ایران از معدود کشورهایی است که در مورد خون‌ها سرمایه گذاری کرده است و بانک خون‌ها و اهدا کنندگان خون‌های نادر مدیریت می‌شوند و مادرانی که در این گروه قرار می‌گیرند با تامین به موقع خون، می‌توانند از مرگ‌های ناشی از عدم دسترسی به خون، نجات یابند.

پور فتح الله می‌گوید: آمار 150هزار فوت مادران در حین زایمان و دوران بارداری به دلیل عدم دسترسی به خون و فرآورده‌های آن 150 هزار کودک یتیم شده را نیز در پی دارد و این کودکان بی سرپرست و محروم از مادر نیز در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند.

وی با بیان این مطلب که یکی از ثمرات 40 سال تلاش سازمان انتقال خون ایران این است که ما امروز در زمینه فوت مادران به دلیل نبود خون در ایران کمترین مشکل را داریم و کمتر کسی به این دلیل جانش را از دست می‌دهد، می‌افزاید: زنان، پیشگامان فعالیت‌های اجتماعی هستند و چه خوب است که در اهدای خون هم پیشگام باشند، اما آمار اهدای خون بانوان در کشورمان متاسفانه ناامید کننده است.

مدیر عامل سازمان انتقال خون، یاد‌آوری می‌کند: در گذشته زیرساخت‌های سازمان برای آماده سازی بانوان برای اهدای خون، مناسب نبوده است و شاخص اهدای خون ظرف 8 سال گذشته، متاسفانه از 10 درصد به 4 درصد کاهش یافته است. ‏

وی با اشاره به این مطلب که مادران می‌توانند الگوی عالی اهدای خون در خانواده‌ها باشند و این فرهنگ را به فرزندان خود منتقل کنند، می‌گوید: برنامه جامعی در سازمان انتقال خون ایران تدوین شده است که علل و موانع اهدای خون بانوان و زمینه‌های آن، مورد بررسی قرار گیرد و به طور کامل رفع شود.‏

چالش دسترسی به خون سالم

به گزارش روابط عمومی سازمان انتقال خون روزانه 800 زن در سراسر جهان به دلیل اختلالات ناشی از بارداری و یا زایمان جان می‌سپارند و تقریباً تمامی این مرگ و میرها در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهدکه بیش از نیمی از این آمار، مربوط به کشورهای آفریقایی و یک سوم آن مربوط به جنوب آسیا است و این در حالی است که در کشورهای در حال توسعه مرگ حین زایمان سومین علت منجر به مرگ در زنان 15 تا 44 ساله است و 25 درصد موارد مرگ نیز ناشی از خونریزی‌های حین زایمان است. ‏

بنا براین گزارش، خطر مرگ برای مادران زیر 15 سال بسیار بیشتر از سایر سنین است. همچنین عمده‌ترین علل مرگ و میر به هنگام زایمان، ناشی از خونریزی‌های شدید است. به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت شعار «خون سالم برای نجات مادران» را برای سال 2014 میلادی برگزیده است، به این امید که با تمرکز بر این موضوع، آگاهی‌ها در خصوص اهمیت تأمین خون و محصولات خونی سالم در راستای یک نگرش جامع به پیشگیری از مرگ و میرهای هنگام زایمان، افزایش یابد.

40 سال بعد از تصویب اولین قطع نامه سازمان جهانی بهداشت در خصوص سلامت خون، امروزه هنوز دسترسی به خون سالم و استفاده منطقی از آن، یک چالش عمده در بسیاری از کشورها محسوب می‌شود.‏

شرایط اهدا کنندگان خون

دکتر لیلا زاهدی ـ سرپرست معاونت اهدا کنندگان سازمان انتقال خون استان تهران در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: شعار امسال روز جهانی اهدا خون، «اهدای خون سالم برای نجات مادران» است چون تعداد زیادی از مصرف کنندگان خون در بیمارستان‌ها مادران هستند و پاسخگویی به نیاز آنان باید جزو اولویت‌های سازمان انتقال خون باشد.

وی یادآوری می‌کند: در حال حاضر تعداد مراجعین برای اهدای خون خوب است، البته افت آماری نسبت به سال‌های گذشته داریم، ولی به طور کلی در فصل بهار آمار اهدا کنندگان افزایش می‌یابد و با فرارسیدن تابستان و ماه مبارک رمضان تعداد اهدا کنندگان خون کم می‌شود که در این ایام سعی می‌کنیم با فراخوان مردم، خون مورد نیاز مراکز درمانی را تامین کنیم. ‏

سرپرست معاونت اهدا کنندگان سازمان انتقال خون استان تهران با بیان این مطلب که اهدا‌کننده باید درشرایط خوب و در وضعیت سلامت جسمانی باشدو وضعیت روحی داوطلب به هنگام اهدای خون نیز خیلی مهم است، می‌گوید: شرایط داوطلبان اهدای خون عبارتند از: سن: حداقل سن قابل قبول برای اهدای خون 18 سال تمام و حداکثر سن 60 سال تمام است. حداکثر سن برای اولین اهدای خون هم 60 و برای دفعات بعدی اهدا کنندگان مستمر حداکثر 65 سال است.در اهدا کنندگان مستمر بالای 65 سال فقط در صورت داشتن مجوز از مدیر پزشکی پایگاه،‌ خونگیری به عمل آید.

- هموگلوبین و هماتوکریت: میزان هموگلوبین قابل قبول، حداقل 5/12 گرم در دسی لیتر و هماتوکریت 38 درصد است. ‏

‏- تعداد دفعات و فواصل اهدای خون: فواصل اهدای خون کامل 8 هفته (56 روز) است. یعنی اهدا‌کننده با فاصله 8 هفته می‌تواند مجدداً خون اهدا کند، مشروط بر این که تعداد دفعات اهدای خون طی 12 ماه از 4 بار برای آقایان و 3 بار برای خانم‌ها تجاوز نکند. بهتر است آقایان با فواصل 3 ماهه و خانم‌ها با فواصل 4 ماهه نسبت به اهدای خون اقدام کنند. ‏

‏ـ وزن: از 50 کیلوگرم به بالا باشد‏

‏ـ درجه حرارت: درجه حرارت بدن نباید بیشتر از 5/ 37 درجه سانتی گراد باشد.‏

‏ـ نبض: پزشک مرکز اهدای خون، حداقل برای مدت 15 ثانیه نبض اهدا‌کننده را شمارش می‌کند و به‌طور معمول تعداد نبض بین 50 تا 100 عدد در دقیقه برای اهدای خون مورد قبول است. اهدا کنندگانی که تعداد نبض کمتر از 50 عدد در دقیقه دارند‏، فقط در صورتی پذیرفته می‌شوند که ورزشکار حرفه‌ای یا قهرمانی باشند.

ـ فشار خون: فشار خون بیشینه (سیستولیک) باید مابین 90-180 میلی متر جیوه و فشار خون کمینه (دیاستولیک) باید مابین 50 ـ100 میلی متر جیوه باشد. فشار خون بیشینه نباید بیشتر از 180 میلیمتر جیوه و فشار خون کمینه نباید بیشتر از 100 میلیمتر جیوه باشد. اهدا کنندگانی که فشار خون بیشینه بیش از 180 میلی متر جیوه و فشار خون کمینه بیش از 100 میلی متر جیوه دارند‏، فقط پس از ارزیابی پزشک مرکز اهدای خون، پذیرفته می‌شوند.‏

دکتر زاهدی یادآوری می‌کند: هر ساله با گرم شدن هوا، آغاز امتحانات و شروع سفرهای تابستانی از یک طرف و محدودیت‌های منابع نیروی انسانی و تعداد پایگاه‌های سازمان انتقال خون از طرف دیگر، آمار اهدا کنندگان خون در این ایام کاهش می‌یابد و این در حالی است که مراکز درمانی در تمامی مدت به اهدا خون نیاز دارند. ‏

زاهدی با بیان این مطلب که اهدا کنندگان مستمر حداقل در سال 2 بارخون اهدا می‌کنند، یادآوری می‌شود: این افراد سالم‌ترین خون را اهدا می‌کنند، چون این خون در 2 مرحله آزمایش می‌شود و با توجه به شرایط فرآوری شده، بسیار سالم است. ‏

وی در مورد اهدا کنندگان خون می‌گوید: ما از کسانی که بار اول خون اهدا می‌کنند و همینطور از اهدا کنندگان با سابقه، که بیش از یکبار در سال گذشته خون اهدا کرده‌اند، استقبال می‌کنیم و امید داریم این افراد به اهدا کنندگان مستمر تبدیل شوند. ‏

دکتر زاهدی با اشاره به اینکه حدود 40 تا 50 درصد از اهدا کنندگان ما به طور مستمر خون می‌دهند می‌افزاید: اهدا کنندگان مستمربراساس نیاز به گروه‌های خونی این افراد فراخوان می‌شوند و هر 3 ماه یکبار هم می‌توانند برای خون دادن به پایگاه‌های ما مراجعه کنند. ضمن اینکه سازمان انتقال خون برای اهدا کنندگان مستمر کارت شناسایی عکسدار صادر کرده است.

این کارشناس سازمان انتقال خون در مورد اهدای خون در کشور‌های پیشرفته می‌گوید: کشور ما در شاخص‌های انتقال خون در دنیا جایگاه خوبی دارد، چون اهدای خون در ایران صد درصد داو طلبانه انجام می‌شود، در حالی‌که در خیلی از کشورهای پیشرفته به‌دلیل عدم استقبال مردم از اهدای خون، هنوز نتوانسته‌اند خون جایگزین را حذف کنند و هنوز هم در این کشورها به ازای اهدا خون، پول پرداخت می‌شود، که این مساله کاهش شاخص‌های سلامت را به همراه می‌آورد. ‏

وی در مورد آزمایش خون‌های اهدایی یاد آوری می‌کند: تمامی خون‌های اهدا شده از نظر آلودگی به بیماری‌های منتقل شده از راه خون مانند ایدز،هپاتیت ب و هپاتیت سی بررسی می‌شوند.

این پزشک می‌افزاید: باوری در میان برخی از اهدا کنندگان خون وجود دارد و این که فکر می‌کنند با هر اهدا خونی معاینه کامل می‌شوند، حال آن که در انتقال خون آزمایش‌هایی ‌مانند چربی و قند انجام نمی‌گیرد و تنها خون از نظر بیماری‌های منتقله از راه آن، آزمایش می‌شود. ‏

وی در پاسخ به این پرسش که بیشترین گروه خونی مورد نیاز بیماران، کدام است می‌افزاید: معمولا ما درتهیه گروه‌های خونی منفی با کمبود روبرو هستیم، چون تعداد افرادی که دارای این گروه‌های خونی هستند، کمتر است و به همین نسبت هم اهدا کنندگان آن‌ها کمتر است. از این رو همیشه در مراکز درمانی به این گروه خونی نیاز دارند.‏

اهدای خون در ماه مبارک رمضان ‏

سرپرست معاونت اهدا کنندگان سازمان انتقال خون استان تهران درمورد اهدای خون در ماه مبارک رمضان یاد‌آوری می‌کند: هر سال در ماه مبارک رمضان با توجه به اینکه در طول روز ممکن است شرایط اهدای خون دشوار باشد، پایگاه‌های سازمان انتقال خون درساعاتی از شبانه روز پذیرای روزه داران عزیز برای اهدای خون است و روزه داران می‌توانند پس از خوردن سحری برای اهدا خون به پایگاه‌های ما مراجعه کنند.‏

وی در مورد شرایط اهدا خون روزه‌داران هم می‌گوید: روزه داران در صورتی که از خوردن سحری بیش از 8 ساعت نگذشته باشد و در زمان مراجعه وضعیت جسمی و فشار خون آنان مناسب باشد. برای اهدای خون منعی ندارند. ولی به طور کلی در ایام ماه رمضان بعد از افطار بهترین زمان برای اهدای خون در پایگاه‌های ثابت انتقال خون. اماکن مقدسه و امامزاده‌ها است. ‏

دکتر زاهدی درمورد مشکلاتی که اهدا کنندگان خون با آن روبرو هستند، می‌افزاید: در تهران مشکل دوری مسافت‌ها،ترافیک و نبود فضای لازم برای اهدا خون وجود دارد و سازمان انتقال خون درصدد بر طرف کردن این مشکلات است.‏

ساعات کار مراکز خونگیری ‏

مراکز و پایگاه‌های خونگیری استان تهران در ایام مبارک ماه رمضان آماده پذیرش هموطنان اهدا کننده خون در نشانی‌های زیر است: ‏

‏* وصال: خیابان انقلاب، خیابان وصال شیرازی، بالاتر از خیابان آیت‌الله طالقانی،همه روزه و جمعه 8 صبح تا 24

* نارمک: حد فاصل میدان رسالت و چهارراه سر سبز نبش خیابان 49،همه روزه بجز جمعه 9 صبح لغایت 14 و30 دقیقه و 19 و لغایت 24

* صادقیه: فلکه دوم صادقیه، ضلع شمال غربی میدان، ابتدای بزرگراه آیت الله اشرفی اصفهانی، جنب آموزشگاه دخترانه بعثت،همه روزه بجز جمعه9 صبح لغایت 14 و 30 دقیقه و 19 لغایت 24

* شهدای افسریه: بزرگراه بسیج، نرسیده به 20 متری افسریه، نبش کوچه 28 (شهید میراسماعیلی)، همه روزه بجز جمعه 9 صبح لغایت 14 و 30 دقیقه‏

‏* مترو امام‌خمینی: میدان امام‌خمینی، ابتدای باب همایون، همه روزه بجز جمعه 9 صبح تا 14 و 30 دقیقه ‏

میلاد: بزرگراه شهید همت، تقاطع بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری، بیمارستان میلاد، ورودی 3، طبقه همکف، جنب آزمایشگاه، همه روزه بجز جمعه9 صبح تا 14 و 30 دقیقه‏

*شهریار: شهرستان شهریار، خیابان انقلاب، روبروی امامزاده اسماعیل(ع)،همه روزه بجز جمعه 9 صبح لغایت 14

* رباط کریم: رباط کریم، بلوار مصلی، ضلع جنوب غربی میدان معلم، روبروی مرکز پیش دانشگاهی دارالعلم،همه روزه بجز جمعه،9 صبح لغایت 14 و 30 دقیقه ‏

*قرچک: قرچک خیابان اصلی جنب مخابرات درمانگاه خیریه دارالشفاء حضرت مهدی (عج)،همه روزه بجز جمعه، 9 صبح لغایت 14

*حرم حضرت عبدالعظیم(ع): ضلع شرقی حرم، پارکینگ حرم،همه روزه و جمعه 19 لغایت 24

* هیأت رزمندگان: خیابان آزادی، بعد از بزرگراه یادگارامام، همه روزه بجز جمعه 19 لغایت 24

*امام‌زاده صالح(ع): تجریش، درب اصلی ورودی حرم، همه روزه بجز جمعه 19 لغایت 24

*باغ موزه دفاع مقدس: میدان ونک، بزرگراه شهید حقانی، خیابان سرو، جنب مترو شهید حقانی، روبروی درب موزه دفاع مقدس،همه روزه بجزجمعه 19 لغایت 24

*ورامین: حسینیه گلزار شهدای ورامین (خیابان 15 خرداد، حسینیه گلزار شهدای سید فتح الله)، همه روزه و جمعه 19 لغایت 24

ارائه اصل کارت شناسایی (کارت ملی، شناسنامه و یا گواهی‌نامه) برای اهدای خون الزامی است.همچنین، پذیرش واحدها در زمان اذان مغرب به مدت 45 دقیقه جهت افطار و انجام فریضه نماز تعطیل است و برنامه و ساعت پذیرش شب‌های احیاء متعاقباً اعلام خواهد شد.

اهدای خون؛ شکرانه نعمت سلامت

اهدای خون یکی از بهترین عباداتی است که در ماه مبارک رمضان توسط اقشار گوناگون مردم انجام می‌شود. هر سال با فرا رسیدن این ماه مبارک، مراجعه افراد برای اهدای خون در نخستین روزهای رمضان تا حدی کاهش می‌یابد، اما به تدریج آمار آن بالا می‌رود.

کارشناسان معتقدند یکی از دلایل تأثیر اهدای خون بر سلامت فرد اهداکننده است. این که با سنجش میزان فشار خون، ضربان قلب و تعداد هماتو کریت‌ها و گلبول‌های قرمز بررسی و سپس اجازه اهدای خون به فرد داده می‌شود. به این ترتیب بسیاری از بیماری‌های فرد مانند فشار خون بالا، مشکلات خونی و ناراحتی‌های قلبی با همین آزمایش‌های به ظاهر ساده، اما مهم شناسایی می‌شود.

تاریخچه انتقال خون

اولین مورد ثبت شده انتقال خون در جهان، مربوط به قرن هفدهم میلادی است. در آن سال یک پزشک فرانسوی به نام «ژان باپتیست ونیس» خون یک بره را به انسان تزریق کرد، که متأسفانه این کار موفق نبود. ‏

درمان موفق بیماران به وسیله خون، از زمان تشخیص گروه‌های خونی شروع شد. گفتنی است که گلبول‌های قرمز برای اولین بار در دنیا به سال 1658 میلادی شناسایی و تعریف شد و نیز حدود 250 سال طول کشید تا گروه‌های خونی مورد شناسایی قرار گرفتند و بعد از آن، فاکتور ‏RH‏ کشف شد که براساس آن، افراد به دو گروه ‏RH‏ مثبت و منفی تقسیم می‌شوند. امروزه می‌توان انواع گروه‌های خونی و بیش از 100 نوع زیرگروه آن‌ها را دقیقاً تشخیص داد.

در جنگ اول جهانی برای اولین بار استفاده از خون ذخیره شده، شروع شد. اما اولین بانک بزرگ خون به عنوان بانک خون صلیب‌سرخ در سال 1930 میلادی تأسیس شد، از آن زمان بود که تلاش برای تأمین خون سالم مورد توجه قرار گرفت که تا به امروز ادامه یافته است و در رأس تمامی فعالیت‌های انتقال خون قرار دارد.

به گفته کارشناسان، از زمانی که تزریق خون به انسان با هدف درمان بیماران مطرح شد، سازمان‌های انتقال خون در سراسر دنیا اقدامات زیادی برای تأمین خون سالم انجام داده‌اند. با این حال و علیرغم تمامی اقدامات انجام شده، هنوز نمی‌توان 100 درصد از سالم بودن خون مطمئن بود. زیرا خون هم مانند یک دارو، دارای عوارض جانبی از قبیل واکنش‌های انتقال خون و یا انتقال عفونت‌ها است. بنابراین، به برنامه‌هایی نیاز است تا براساس آن‌ها، سطح سلامت افراد جامعه افزایش و شرایطی که نیاز به تزریق خون وجود دارد، کاهش یابد. ‏

انواع گروه‌های خونی

مهران عباسپور ـ پزشک عمومی در مورد گروه‌های خونی و انواع آن به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: گروه خونی یک نوع طبقه‌بندی خون است که براساس حضور یا عدم حضور یک سری مواد آنتی‌ژنی انجام می‌شود. این مواد در قسمت‌های خارجی گلبول‌های قرمز قرار دارند و از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند. ‏

‏ تاکنون انجمن جهانی انتقال خون، 29 سیستم گروه خونی را بر مبنای 600 آنتی‌ژن مختلف بر سطح گلبول‌های قرمز شناسایی کرده است که میان آنها، دو سیستم مهم و رایج‌اند که عبارتند از سیستم گروه خونی ‏ABO‏ (کشف شده در سال 1901 میلادی) و سیستم گروه خونی ‏RH‏ (کشف شده در سال 1937 میلادی) که بیشترین واکنش‌های منجر به عدم سازگاری خونی نیز به این دو سیستم مربوط می‌شود.

وی در مورد تعیین گروه‌های خونی می‌افزاید: ابتدا در آزمایشگاه تعیین می‌کنند که از میان سه آنتی‌ژن ‏A‏ و ‏B‏ و ‏RH، کدام یک بر روی سطح گلبول قرمز وجود دارد. اگر عامل ‏RH‏ وجود نداشته باشد، گروه خونی را با علامت منفی و در غیر این صورت با علامت مثبت نشان می‌دهند و اگر هیچ کدام از آنتی‌ژن‌های ‏A‏ و ‏B‏ در خون وجود نداشته باشند، گروه خونی شخص را با حرف ‏O‏ نشان می‌دهند.

این پزشک همچنین می‌گوید: فراوان‌ترین گروه خونی در جهان گروه خونی ‏O‏ است و گروه خونی ‏A‏ نیز در شرق و مرکز اروپا فراوان‌تر است. گروه خونی ‏B‏ بیشتر در جوامع آسیایی و به خصوص چین فراوان است و چین، در کنار ژاپن و پاکستان، بیشترین آمار گروه خونی ‏AB‏ را دارند.

دکتر عباسپوردر پاسخ به این پرسش که دارندگان کدام گروه‌ها می‌توانند از یکدیگر خون بگیرند، می‌افزاید: گروه خونی ‏AB‏ این افراد هم آنتی‌ژن ‏A‏ و هم ‏B‏ را دارد و از اینرو در سرم خون‌شان، پادتنی بر علیه این دو آنتی‌ژن ندارند و بنابراین می‌توانند از همه گروه‌ها خون بگیرند، اما به جز به گروه خونی ‏AB، به هیچ گروه دیگری نمی‌توانند خون اهدا کنند و از اینرو به درستی به این گروه «گیرندگان همگانی» می‌گویند.

* گروه خونی ‏O‏: این افراد نه آنتی‌ژن ‏A‏ را دارند و نه ‏B‏ را، و از اینرو در سرم خون‌هایشان هم بر علیه ‏A‏ آنتی‌ژن دارند و هم بر علیه ‏B‏. بنابراین، نمی‌توانند از هیچ گروه خونی به جز خودشان یعنی ‏O، خون بگیرند، اما می‌توانند به تمامی گروه‌ها، خون اهدا کنند. به این گروه «دهندگان همگانی» می‌گویند و در موارد خطرناک و اضطراری، از گروه خونی ‏O‏ منفی برای جبران سریع خون از دست رفته بیماران استفاده می‌کنند.

* گروه خونی ‏A‏: این افراد فقط آنتی‌ژن ‏A‏ را دارند و به همین دلیل در سرمِ خونی‌شان علیه آنتی‌ژن ‏B، پادتن دیده می‌شود و بنابراین، فقط می‌توانند از گروه‌های ‏A‏ و ‏O‏ خون بگیرند و نیز فقط به گروه‌های ‏A‏ و ‏AB‏ خون اهدا کنند.

* گروه خونی ‏B‏: این افراد فقط دارای آنتی‌ژن ‏B‏ هستند و به همین دلیل در سرم خونی‌شان علیه آنتی‌ژن ‏A‏ پادتن دارند و بنابراین فقط می‌توانند از گروه‌های ‏B‏ و ‏O‏ خون بگیرند و نیز صرفاً به گروه‌های ‏B‏ و ‏AB‏ خون اهدا کنند.

عوارض و منافع اهدای خون

دکتر عباسپور در ادامه سخنانش یادآوری می‌کند: اهدای خون عارضه مهمی ندارد و صرفاً حدود 23 درصد از اهداکنندگان دچار کبودی پوست در محل خون‌گیری می‌شوند، 10درصد دست درد پیدا می‌کنند، در 2درصد موارد در محل خون‌گیری هماتوم ایجاد می‌شود، 8 درصد اهداکنندگان دچار ضعف می‌شوند، 5 درصدشان علایم وازوواگال را تجربه می‌کنند و بالاخره، یک درصد از اهداکنندگان دچار تهوع و استفراغ می‌شوند که هیچ کدام از این عوارض احتمالی هم نیاز به مداخله پزشکی ندارد و طی مدت کوتاهی برطرف می‌شود.

وی همچنین می‌گوید: حجم پلاسمای از دست رفته خون ظرف 24 ساعت جبران می‌شود، اما 3 تا 5 هفته زمان لازم است تا مغز استخوان، گلبول‌های از دست رفته را جبران کند که این زمان برای جبران آهن بین 6 تا 8 هفته است و اگر غذایی سرشار از قند مرکب، آهن و دیگر مواد معدنی خورده شود، این فواصل کاهش می‌یابد. ضمن آن که بین 2 نوبت اهدای خون باید حداقل 8 تا 12 هفته فاصله وجود داشته باشد.

از سوی دیگر تحقیقات نشان داده است که اهدای خون می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را در مردان کاهش دهد و تولید گلبول قرمز را در مغز استخوان تحریک کند. میزان مواد شیمیایی سمی خون (نظیر جیوه و آفت‌کش‌ها) متعاقب اهدای خون، کاهش می‌یابد.

مطالعات نشان می‌دهد افراد مسن به دنبال اهدای مکرر خون، احساس سرزندگی و چابکی پیدا کرده‌اند و بیمارانی که در معرض ابتلا به بیماری‌های تراکم آهن قرار دارند، می‌توانند با اهدای خون از تشکیل آن پیشگیری کنند. البته در بسیاری از کشورهای جهان از افراد دچار بیماری تراکم آهن، خون نمی‌پذیرند.

فرآورده‌های خونی

دکتر عباسپور با بیان این مطلب، خونی که به شکل کامل از اهداکنندگان اخذ می‌شود، «خون کامل» است می‌افزاید: در بانک خون، بخشی از این خون‌ها تفکیک می‌شوند و از آنها فرآورده‌های مختلفی به دست می‌آید. این کار باعث می‌شود حداکثر استفاده از خون‌های اهدایی به عمل‌ آید و نیمه عمر آن هم افزایش یابد. البته در نوع خاصی از اهدای خون، «خون کامل» از دهنده گرفته می‌شود، اما در حضور او، خون سانتریفوژ می‌شود. به این معنا که اجزای خاصی را از خون جدا و سپس باقی‌مانده‌اش را دوباره به بدن اهداکننده تزریق می‌کنند که این کار، وقت‌گیر است و به لوازم و تجهیزات بیشتری نیاز دارد. در اهدای «دابل رد» به جای گرفتن یک واحد خون کامل، 2 واحد گلبول قرمز از اهداکننده گرفته می‌شود. در این روش اگرچه زمان بیشتری نسبت به یک اهدای معمولی صرف می‌شود، اما پلاسما در بدن اهداکننده باقی می‌ماند و شخص دچار کم‌آبی گذرا نمی‌شود.

وی یاد آوری می‌کند: رایج‌ترین فرآورده‌های خونی مورد استفاده عبارتند از گلبول قرمز فشرده، پلاسما، پلاکت، کرایو پریسیپیتات، آلبومین، فاکتورهای انعقادی کنسانتره، فیبرینوژن، ایمونو گلوبین و پلاسمای یخ‌زده تازه که حاوی فاکتورهای انعقادی 5 و 8 است و برای کنترل سریع خون‌ریزی‌های ناشی از مشکل انعقادی به کار می‌رود.

ناسازگاری‌های خونی

دکتر عباسپور در مورد ناسازگاری‌های خونی اظهار می‌دارد: اینکه آیا خون انتقالی با خون بدن شخص گیرنده سازگار است یا نه، عامل تعیین‌کننده‌ای است که موفقیت عمل انتقال خون به آن بستگی دارد. اگر دستگاه ایمنی شخص دریافت‌کننده، خون دریافتی را متضاد با خودش تلقی کند، به عنوان یک عامل خارجی به آن حمله‌ور می‌شود. این وضع وقتی اتفاق می‌افتد که گروه‌های خونی (‏O‏ و ‏AB‏ و ‏B‏ و ‏A‏) فرد دهنده و گیرنده با هم ناسازگار باشد.

عامل ‏RH‏ (مثبت و منفی) هم البته خیلی مهم است. به جز این دو، آنتی‌ژن‌های کم‌اهمیت‌تری هم روی سطح گلبول قرمز وجود دارند که می‌توانند در سازگاری یا عدم سازگاری نقش داشته باشند، به خصوص در افرادی که به طور مکرر و متناوب خون دریافت می‌کنند. ‏

اگر شخصی در معرض گروه خونی‌ای قرار بگیرد که آنتی‌ژنش را نداشته باشد، آن را خارجی تلقی می‌کند و علیه آن پادتن می‌سازد.

این پادتن به آنتی‌ژن خاص آن گروه خونی می‌چسبد و یک نوع حافظه ایمونولوژیک در برابر آنتی‌ژن ایجاد می‌شود و از این به بعد، شخص به این آنتی‌ژن حساس می‌شود.

ورود مجدد این آنتی‌ژن به بدن، بروز پاسخ شدید ایمنی را به همراه می‌آورد که می‌تواند گلبول‌های قرمز را تخریب کند، فشارخون را بسیار پایین بیاورد و حتی کشنده باشد. ‏

فواید انتقال خون

رضا علیزاده ـ کارشناس سازمان انتقال خون ایران در مورد فواید اهدای خون می‌گوید: یکی از دلایل تأثیر اهدای خون بر سلامت فرد اهداکننده، آن است که پیش از هر بار اهدای خون سلامت فرد اهداکننده با سنجش میزان فشار خون، ضربان قلب و میزان هماتوگریت‌های خون (گلبول‌های قرمز خون) بررسی و سپس اجازه اهدا به وی داده می‌شود به این ترتیب بسیاری از بیماری‌های فرد مانند فشار خون بالا، مشکلات خونی و ناراحتی‌های قلبی با همین آزمایش‌های به ظاهر ساده اما مهم، شناسایی می‌شود. بنابراین زمانی که با هدف اهدای خون به دیگران مورد آزمایش قرار می‌گیریم، ناخواسته وضعیت خود را نیز مورد بررسی قرار داده ایم.

پژوهش‌های انجام شده روی 6500 فرد بالای 50 سال که به طور مرتب خون اهدا می‌کرده‌اند نشان می‌دهد دلیل اصلی سلامت آنان بویژه مبتلا نشدن به بیماری‌های قلبی، عروقی و به ویژه سکته قلبی، متعادل بودن میزان آهن خون این افراد است.

وی می‌افزاید: کاهش سطح آهن خون (فریشن) با اهدای خون به اثبات رسیده است و از این قاعده با عنوان «فرضیه آهن» یاد می‌کنند، به این معنی که کاهش و تعادل میزان آهن خون یکی از شاخص‌های کنترل کننده بیماری‌های قلبی ـ عروقی به ویژه حمله‌های قلبی است.

به گفته این کارشناس با هر بار اهدای خون، غلظت خون کاهش می‌یابد، تعادل غلظت خون یکی دیگر از شاخص‌های کنترل بیماری‌های قلبی ـ عروقی است.

همچنین در زنان یائسه اهدای خون جایگزین عادت ماهیانه می‌شود و به این ترتیب غلظت خون، سطح آهن خون و هورمون‌ها در حد متعادل باقی می‌ماند. کنترل این شاخص‌ها، مانع از ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی به ویژه حملات قلبی می‌شود.

علیزاده یادآوری می‌کند: افرادی که اهدای خون را به ضرورتی در زندگی خود تبدیل کرده‌اند، سلامت‌شان را تضمین کرده‌اند. اگر به عادت اهدای خون، امتناع از کشیدن سیگار و مصرف غذاهای کم چرب و تسلط بر اعصاب را نیز بیفزاییم، به شرایط ایده آلی از سلامت دست پیدا می‌کنیم.

* آداب اهدای خون

علیزاده در مورد آداب اهدای خون می‌گوید: پیش از اهدای خون، فرد مسؤول باید با انجام آزمایش‌های لازم از سلامت اهداکننده مطمئن شود. نوشیدن آب و آب میوه پیش از اهدای خون ضروری است. نوشیدن مایعات کافی مانع از کاهش آب بدن می‌شود و گردش خون را تسهیل می‌کند. همچنین خوردن چند قطعه بیسکویت یا کمی نان و پنیر باعث جلوگیری از افت ناگهانی فشار خون فرد اهداکننده در حین اهدا می‌شود.

بعد از اهدای خون هم لازم است حجم مایعات بدن به حد طبیعی و مناسب‌‌اش بازگردد. بنابراین باید بعد از اهدای خون بلافاصله آب یا مایعات دیگر نوشید و تا 12 ساعت پس از اهدای خون نیز باید از انجام حرکات ورزشی یا هر نوع فعالیت سنگین دیگر مانند دویدن، بلند کردن اشیای سنگین و بالا رفتن از پله‌ها پرهیز کرد.

علاوه بر آن، از شستن ناحیه خون گیری شده یا تماس آن با اجسام یا حتی لباس، باید پرهیز کرد و حداقل تا 6 ساعت نیز نباید هر گونه ضربه یا فشار یا هر نوع استرس دیگری به محل خونگیری وارد شود و حتی تعویض لباس هم باید با احتیاط انجام گیرد. در صورت مشاهده هر گونه خون‌ریزی، تورم، خارش و سوزش یا تغییر رنگ محل خونگیری، مراجعه به پزشک یا مرکزی که خون داده اید، ضرورت دارد. وی با اشاره به این مطلب که در صورت بروز یکی از این مشکلات یاد شده اهدای خون ممنوع است، یادآوری می‌کند: اگر از هر نوع آنتی بیوتیک استفاده می‌کنید، حداقل تا 5 روز پس از آخرین روز مصرف دارو، نباید خون خود را اهدا کنید. افراد مبتلا به آبله مرغان تا التیام کامل جوش‌های صورت و بدن نباید خون بدهند، به این ترتیب تا یک ماه پس از التیام کامل بثورات (جوش‌های پوستی)، اهدای خون ممنوع است. ‏

سایر توصیه‌های مرتبط با اهدای خون، از این قرار است:

* ابتلا به عفونت‌ها به ویژه عفونت‌های گوش، گلو و بینی مانعی برای اهدای خون است.

* اگر به هر دلیل دندان‌ها یا لثه‌ها‌یتان بیمار است و یا در حال درمان آن‌ها هستید، نباید خون اهدا کنید.

* اگر دارو مصرف می‌کنید، تا پایان دوره درمان و مصرف دارو، اهدای خون ممنوع است.

* تب نشانه بروز بیماری یا مشکلی در بدن است، بنابراین تا شناسایی علت بروز تب و درمان کامل آن، اهدای خون ممنوع است.

* باید به خاطر داشت افرادی که قسمتی از بدن‌شان را تاتو کرده‌اند، نباید تا یک سال خون بدهند.