ایران‌بوم

1. محبت براى انسان یک نیاز طبیعى است. چنان که انسان به آب و غذا نیاز دارد، به محبت نیز نیاز دارد. انسان نفس خویش را طبعاً دوست دارد و دلش مى خواهد که محبوب دیگران باشد. کودک بیش از بزرگترها به این امر نیاز دارد. کودک چندان توجهى ندارد که در کوخ زندگى مىکند یا در کاخ. به نوع لباس و غذاى خود نیز چندان توجهى ندارد؛ اما در این جهت که محبوب دیگران هست یا نه، کاملا توجه و حساسیت دارد.

2. از آنجا که محبت چون یک نیاز طبیعى است، وجود و عدم آن در تعادل و عدم تعادل روح تأثیر فراوانى دارد. کودکى که در محیط گرم محبت پرورش مىیابد، روانى شاد است و دلى آرام و با نشاط دارد. به زندگى امیدوار و دلگرم بوده و خود را در این جهان پرآشوب تنها و بىکس نمی‌داند، تا تعادل و آرامش نفسانى خویش را از دست بدهد. در پرتو محبت، صفات عالى انسانیت، عواطف و احساسات کودک نیز به خوبى پرورش مىیابد و نتیجه‌اش، پرورش انسانى متعادل خواهد بود.

3. سلامت جسم و احساس محبوبیت، در آرامش نفس مؤثر است. آرامش نفس نیز بدون شک در سلامت اعصاب وجسم تأثیر به سزایى خواهد داشت. جسم وجان کودکى که از محبت گرم پدر و مادر اشباع مىشود و از آرامش نفسانى و اعتماد برخوردار است، بهتر از کودکى که فاقد چنین نعمت بزرگى است، رشد و پرورش می‌یابد.

4. کودک در محیط گرم محبت، اظهار محبت را از پدر و مادر یاد مى‌گیرد، خوش‌قلب، خیرخواه و انسان‌دوست بار مىآید. چون طعم شیرین محبت را چشیده، در فرداى زندگى حاضر است این عمل را نسبت به دیگران انجام دهد. چنین انسانى وقتى بزرگ شد، همین اظهارمحبت را نسبت به همسر، فرزندان، دوستان و معاشران خود انجام خواهد داد. با محبت‌هاى گرم خود همه را شاداب مى گرداند و در مقابل، از محبت‌هاى متقابل دیگران نیز برخوردار خواهد شد.

5. به محبت‌کننده علاقه پیدا مى‌کند. چون انسان حب ذات دارد، علاقه‌مندان خود را نیز دوست دارد و نسبت به آنان خوش‌بین مى‌شود. وقتى کودک مورد محبت پدر و مادر قرار گرفت، متقابلا به آنان علاقه‌مند مىگردد. پدر و مادر را افرادى قدرشناس، خیرخواه و قابل اعتماد مىشناسد و به حرف آنان بهتر گوش مى دهد. چنین پدر و مادرى بدون شک بهتر مىتوانند در تربیت صحیح فرزندان خویش موفق باشند.

6. اظهار محبت، کودک را از ابتلا به عقده نفسانى و احساس کمبود حقارت مصون مىدارد. برعکس، کودکى که از محبت گرم پدر و مادر محروم بوده، یا نیازش درست اشباع نشده، در نفس خویش احساس محرومیت مىکند. نسبت به پدر و مادر و دیگران که او را دوست ندارند، عقده نفسانى پیدا مىکند. چنین انسانى در معرض هرگونه انحراف و فسادى خواهد بود.

اکثر تندخویى‌ها، خشونتها، لجبازى‌ها، زورگویى‌ها، بدبینى‌ها، اعتیادها، افسردگی‌ها، گوشه‌گیرى‌ها، نا امیدى‌ها و ناسازگارى‌هاى افراد، معلول عقده حقارتى است که بر اثر محرومیت از محبت به وجود آمده است. بر اثر این عقده ممکن است دست به دزدى، قتل نفس و یا طغیان بزند تا از پدر و مادر و مردمى که او را دوست ندارند انتقام بگیرد. حتى ممکن است خودکشى کند تا از وحشت دردناک محبوب نبودن نجات یابد. دزدى و جنایت و طغیانهایى که به وسیله کودکان و نوجوانان و جوانان به وجود مى‌آید، غالباً معلول همین عقده است. بسیارى از کودکان و نوجوانانى که از منزل و شهر و دیار خود گریخته‌اند، انگیزه فرار خود را کم مهرى پدر و مادر دانسته‌اند. بر اثر همین کمبود محبت و احساس بى پناهى است که دختر جوان، در مقابل چند جمله مودت‌آمیز یک جوان فریبکار، خود را مى‌بازد و تسلیم هوسبازیهاى او مىگردد و آینده خویش را تباه مى‌سازد. بنابراین اظهار محبت را مى‌توان به عنوان یکى از عوامل مهم جلوگیرى از مفاسد اخلاقى و اجتماعى معرفى نمود.

از این مجموع، چنین نتیجه مى‌گیریم که محبت‌هاى گرم پدر و مادر را مى‌توان به عنوان یکى از عوامل مهم و مؤثر در تربیت دانست. از این رو دین مقدس اسلام که به مسائل تربیتى کاملا عنایت دارد، درباره محبت به کودکان توصیه‌هاى فراوانى نموده است؛ براى نمونه:

امام صادق(ع) فرمود: «إنّ اللّه لیرحم الرجلُ لشدّه حبّه لولده: خدا بنده اش را به واسطه شدت محبتى که نسبت به فرزند خود دارد، مورد مرحمت قرار مى دهد.»1 و فرمود: حضرت موسى از خداى متعال سؤال کرد: «افضل اعمال چیست؟» فرمود: «حبّ الأطفال...: دوست داشتن کودکان؛ زیرا آفرینش آنان بر توحید است و اگر مرگشان فرا رسید، به رحمت من داخل بهشت خواهند شد.»2

پیغمبر اکرم(ص) فرمود: «أحبّوا الصبّیان و ارحموهم، فإذا وعدتُموهم ففوا لهم...: کودکان را دوست بدارید و با آنان مهربانى کنید و هرگاه که به آنان وعده دادید، به وعده خود عمل نمایید؛ زیرا آنان شما را روزى‌دهندة خود مىدانند.»3 همچنین فرمود: «أکثروا من قُبله أولادکم...: فرزندان خود را زیاد ببوسید؛ زیرا در برابر هر بوسه، درجه‌اى از شما در بهشت بالا مى‌رود که بین درجات آن به مقدار پانصد سال فاصله است.»4
روایت شده: مردى خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: «تا کنون هیچ کودکى را نبوسیده ام.» وقتى بیرون رفت، پیامبر به اصحاب فرمود: «به نظر من این مرد اهل دوزخ است.»5پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لیس منّا من لم یرحم صغیرنا و لم يُوقّر کبیرنا: کسى که به کودکان ترحم نکند و به بزرگسالان احترام نگذارد، از ما نیست.»6 امیرالمؤمنین(ع) در وصیت خود فرمود: «ارحم من أهلک الصغیر و وقّر منهم الکبیر: با کودکان مهربانى کن و بزرگان را گرامی بدار.»7

محبت به فرزند، سیره رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) بوده است. علاقه شدید پیامبر نسبت به امـام حسن و امام حسین، معروف و مشهور است؛ براى نمونه ابوهریره مىگوید: رسول خدا(ص) حسن را مى‌بوسید. یک روز اقرع عرض کرد: «من داراى ده فرزند هستم، ولى تاکنون هیچ یک را نبوسیده ام.» پیامبر فرمود: «کسى که به دیگران ترحم نکند، مورد رحمت خدا قرار نخواهد گرفت.»8

براء بن عازب مى‌گوید: رسول خدا را دیدم که حسین را در بغل گرفته بود و مى فرمود: «خدایا من دوستش مى‌دارم تو نیز او را دوست بدار.»9

ابن عباس مى گوید: نزد رسول خدا(ص) بودم، در حالى که ابراهیم، فرزندش، را روى زانوى چپ و حسین را روى زانوى راست نشانده بود. گاهى ابراهیم را مى‌بوسید و گاهى حسین را، در همین حال جبرئیل نازل شد و از جانب خدا وحى آورد.10

اظهار محبت

علاقه به فرزند یک امر طبیعى است. شاید کمتر پدر و مادرى پیدا شوند که قلباً فرزند خود را دوست نداشته باشند؛ اما محبت قلبىِ تنها، خواستة درونى کودک را تأمین نمى‌کند. کودک به محبتى نیازمند است که آثارش را در رفتار پدر و مادر مشاهده کند. محبت‌هاى قلبى پدر و مادر باید در نوازشها، در آغوش‌گرفتن‌ها، تبسم‌ها و حتى در آهنگ مهرآمیز سخنان پدر و مادر ظاهر شود. کودک دوست دارد با پدر و مادر سخن بگوید و اسرار دلش را با آنان در میان بگذارد. دوست دارد با آنان براى خرید به بازار و تفریح و مهمانى برود. دوست دارد به سخنانش خوب گوش دهند و پاسخگو باشند. حتى دوست دارد با پدر و مادرش بازى کند. کودک دوست دارد در خانه محترم باشد و در اداره امور منزل مسئولیتى را بر عهده بگیرد؛ لذا محبت قلبى پدر و مادر را از این طریق کشف مى‌کند.

نیاز به محبت اختصاص به دوران کودکى ندارد، بلکه در دوران نوجوانى و جوانى نیز به محبت هاى پدر و مادر شدیداً نیاز دارد. مخصوصاً در سنین جوانى که دوران بحرانى و متلاطم زندگى اوست، بیش از سایر اوقات به محبت، دلجویى و مهربانى پدر ومادر نیاز دارد. شاید باور نکنید که جوان حتى به نوازش و بوسه پدر و مادر خود علاقه دارد.

محبت پدر و مادر نسبت به فرزند، یک امر طبیعى است که باید همواره باقى بماند و هیچ گاه خدشه دار نگردد، چون فرزند همیشه بدان نیاز دارد. ممکن است پدر و مادر از بعضى کارهاى فرزند خود ناراضى باشند، لیکن محبت پدر و فرزندى را نمی‌توان نادیده گرفت، چون یک امر طبیعى است. فرزند باید همیشه احساس کند که بالذات محبوب پدر و مادر خود مىباشد، گرچه از جهت رفتار بدش، مورد تنبیه قرار گرفته است؛ بنابراین به پدران و مادران توصیه مىشود که محبت را هیچ گاه وجه‌المعامله قرار ندهند. این درست نیست که بعضى از پدران و مادران، محبت خود را وسیله نفوذ در فرزند قرار دهند؛ مثلا به او بگویند: «این کار را بکن تا مامان، تو را دوست بدارد»، یا «اگر فلان کار را انجام دادى، بابا تو را دوست ندارد»، یا «چون این عمل را انجام داده‌اى، تو را اصلا دوست نداریم».

*پایگاه اینترنتی آیت‌الله‌امینی

پی‌نوشت‌ها:

1ـ وسائل‌الشیعه، ج15، ص98.
2ـ مستدرک ‌الوسائل، ج2، ص615
3ـ بحارالأنوار، ج104، ص92.
4ـ همان.
5ـ همان، ص 99.
6ـ همان، ج75، ص137.
7ـ همان.
8ـ همان، ج43، ص295.
9ـ همان، ص264
10ـ همان، ص261