ایران‌بوم

شناخت گذشته، راه را برای ساختن آینده هموار می‌سازد
مرا این روزگار آموزگار است / کز این به نیست‌مان آموزگاری (ناصرخسرو)
     آلوین تافلر، نظریه‌پرداز برجسته‌ی معاصر می‌گوید: تاریخ، حیات دیگری از حیات ملموس انسان است. تاریخ، تنها از جنگ‌ها و شکست‌ها و پیروزی‌ها رقم نخورده است. در تاریخ، حقیقت‌هایی وجود دارد که اگر به آنها توجه نشود زندگی آتی انسان، تاریخی در تاریخ خواهد بود.
     به نوشته‌ی یکی از منتقدان، اهمیت علم تاریخ هیچ‌گاه و در هیچ عصری مورد تردید قرار نگرفته است. بخش عظیمی از متن‌های مقدس همه‌ی دین‌ها به تاریخ و سرگذشت‌نامه‌های قدیسان یا جنگ‌ها و تقابل‌های آیینی اختصاص دارد و حتّا قرآن کریم نیز به تأکید بر این نکته درنگ می‌کند که: «فانظر کیف کان عاقبته الذین من قبلکم» و محمد تبری، فرزند جریر باور دارد که تاریخ «ام العلوم» محسوب می شود و این سخن را هزار سال بعد کارل مارکس عینا تکرار کرد که: «تاریخ، مادر دانش‌هاست».
     از همین روست که رودکی سمرقندی، شاعر نامدارمان فرمودند:
     هر که نامخت از گذشت روزگار / نیز نامورد ز هیچ آموزگار.
دوماس میلون، تاریخ‌نویس پرتکاپوی روزگار ما، در ژرفای کندوکاوهای تاریخی خود به نکته‌ای بس واقع‌نگرانه اشاره می‌کند: «بازخوانی تاریخ به من آموخت، پیروزی نهایی همیشه از آنِ صداقت و حقیقت بوده است». و آیا این به ما انگیزه نمی‌دهد؟
     والتر بنیامین، به غمِ بزرگ انسان معاصر اشاره می کند: «اطمینان‌بخش‌ترین چیزی که با ما بوده از ما گرفته شد: توانایی مبادله‌ی تجربه‌ها» و مگر غیر از این است که اگر گذشته را فرا موش کنیم، مجبور به تکرار آن هستیم؟ پس تلاش خواهیم کرد تا با درک تجربه‌های هزاران ساله، آینده را بهتر بسازیم.
این موضوع، انگیزه‌ی شکل‌گیری انجمن افراز بود.
     بیستم شهریور ماه 1380، ساعتی پیش از برخورد هدایت‌شده‌ی دو هواپیمای غول‌پیکر مسافربری با برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی که به نقطه‌ی عطفی در تاریخ معاصر تبدیل شد، بنیادگذاران افراز (سیما مشعوف، شروین مشتری‌خواه، علی‌رضا افشاری، ... که پس‌تر محمد فتحیه نیز به این گروه افزوده شد) در این سوی جهان برای نخستین بار گرد هم آمدند تا پیرامون تشکیل انجمنی مردمی (نادولتی) به داد‌و‌گرفت نظر بپردازند. سازمان‌های مردمی که به کوتاهی ان‌جی‌او Non Governmental Organization)) (شناخته می‌شوند، سازمان‌هایی هستند با شخصیت حقوقی خودگردان و نا‌‌‌سود‌‌بر (غیرانتقایی) که برای انجام کوشش‌های خودخواسته و بر پایه‌ی قانون‌مندی و اساس‌نامه‌ی مدون و رعایت مفاد آیین‌نامه‌های اجرایی آن فعالیت می کنند. پس مشخصات آنها را می‌توان این‌گونه برشمرد: 1- دارا بودن اساس‌نامه‌ی مدون (که بر دست بنیادگذاران تهیه شده و مورد تأیید مجمع عمومی سازمان قرار گرفته باشد و بعد‌ها نیز تنها با تصویب همین مجمع، دگرگون‌پذیر باشد)؛ 2- نادولتی بودن (دارای استقلال در سه مرحله‌ی بنیاد، مدیریت و بودجه)؛ 3– ناسودبر بودن (این به آن معنا نیست که سازمان‌های نادولتی فعالیت‌های درآمدی انجام نمی‌دهند بل‌که به آن معناست که هم‌وندان تشکل از برای فعالیت‌های آن، سود دریافت نمی‌کنند و درآمد‌های سازمان دوباره صرف دست‌یابی به هدف‌ها و اجرای برنامه‌های آن می شود).

پس از هم‌رأیی بر سر نام انجمن، گام‌های نخست برای بنیاد آن برداشته شد. «افراز» کوتاه‌شده‌ی «انجمن فرهنگی ایران‌زمین» است و خود هم به معنای فراز، بلندی و افراشتن.

زمینه‌ی کاری انجمن نیز با توجه به پیش‌گفته‌ها بر دو محور زیر قرار گرفت: 1- آشناسازی نسل جوان (به ویژه هم‌وندان انجمن) با تاریخ - فرهنگ ایران‌زمین ( مراد از ایران‌زمین، گستره‌ی فرهنگی ایران است و محدوده به مرزهای سیاسی ایران کنونی نمی‌شود، به عبارت دیگر می توان آن را حوزه های برپایی جشن نوروز دانست) و 2- پژوهش برای روشن‌سازی گوشه‌های تاریک تاریخ ایران با تأکید بر استوارسازی وحدت ملی.
     تاریخ ایران حرف‌های بسیاری یرای گفتن و تجربه‌های بسیاری برای آموختن دارد. اگر نگاهی به تاریخ کشور های جهان بیندازیم متوجه می‌شویم که بیش از 130 کشور، کشورهایی فقط «دهه‌ای» هستند زیرا تاریخ موجودیت‌شان به عنوان کشورهایی مستقل، از سال‌های پس از جنگ جهانی دوم و پایان عصر استعمار آغاز شده است. 60 کشور «سده‌ای» هستند یعنی آغاز موجودیت آنها به دگردیسی تاریخی پایان هزاره‌ی یکم و آغاز هزاره‌ی دوم و به اکتشاف‌های بزرگ جغرافیایی نیمه‌ی دوم این هزاره مربوط می‌شود و تنها چند کشور انگشت‌شمار هستند که در حساب تاریخ «هزاره‌ای» به شمار می‌آیند و ایران ما بنا به دلیل‌هایی، یکی از پرافتخارترین آنان است.
     شورای مرکزی کنونی انجمن عبارت هستند از: سارا عزیزی (دبیر)، محبوبه مظاهری، مسعود لقمان، علی غفاری و ارشیا لشگری. کار روابط عمومی نیز بر دوش نسترن احدیان است. نام کارگروه‌های فعال انجمن و دبیرهایشان به قرار زیر است:
کارگروه گردشی – محمدرضا اباذری
کارگروه پژوهشی – سیاوش یوسفی
کارگروه ادبی – نازنین نادری
کارگروه تاریخ – محمد میرسجادی
کارگروه پیشاهنگی – محمود ایلخانی
کارنامه‌ی انجمن افراز در سه سال ( 83-1381) به قرار زیر است:
     الف – نشست‌های ماهانه :
انجمن افراز از زمان بنیاد (تأسیس)، هر ماه استادی را دعوت کرده است تا درباره‌ی گوشه‌ای از فرهنگ- تاریخ ایران‌زمین به سخنرانی بپردازد. مخاطبان این نشست‌ها که در آغاز در فرهنگ‌سرای بانو و سپس در فرهنگ‌سرای نظامی گنجوی برگزار شدند، بیش‌تر هم‌وندان انجمن و دوستان و خویشاوندان آنان بودند چون به‌خاطر محدودیت جا از تبلیغات خودداری شد. این برنامه‌ها تا پایان سال 1383 عبارت بودند از:
دکتر هوشنگ طالع / تاریخ تجزیه‌ی ایران / 2 خرداد 1381
دکتر ناصر تکمیل‌همایون / ایران فرهنگی / 28 تیر 1381
دکتر داوود هرمیداس باوند / لزوم تشکیل اتحادیه‌ی ایران / 25 امرداد 1381
شادروان نوربخش رحیم‌زاده / آیین مهر (آموزش و پرورش در ایران باستان) / 22 شهریور 1381
دکتر پرویز ورجاوند / وحدت ملی / 29 آذر 1381
دکتر سرفراز غزنی / دانش در ادبیات فارسی / 27 دی 1381
دکتر حسین وحیدی / توانایی‌های زبان فارسی / 18 بهمن 1381
دکتر انور خامه‌ای / نگاهی به تاریخ معاصر / 2 اسفند 1381
توران شهریاری / جشن‌های ایرانی / 29 فروردین 1382
استاد فریدون جنیدی / چگونگی تدوین شاهنامه / 26 اردی‌بهشت 1382
دکتر عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی / خلع‌ید از شرکت نفت انگلستان / 30 خرداد 1382
دکتر علیقلی محمودی بختیاری / عرفان در شاهنامه / 27 تیر 1382
دکتر هوشنگ طالع / جنبش مشروطیت / 31 امرداد 1382
مهندس رضا کرمانی / اشغال ایران در شهریور 1320 / 28 شهریور 1382
دکتر ابوطالب میرعابدینی / تاریخ فرهنگ ایران / 25 آبان 1382
رحیم زهتاب‌فرد / آزادی آذربایجان / 21 آذر 1382
مهندس هوشنگ گودرزی / هویت ملی / 30 آبان 1382
مرتضا ثاقب‌فر / منابع تاریخ ایران / 26 دی 1382
دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن / ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟ / 17 بهمن 1382
دکتر محمد بقایی (ماکان) / اقبال لاهوری / 20 فرودین 1383دکتر اصغر دادبه / سعدی‏, فردوسی ثانی / 25 ادریبهشت 1383
دکتر محمدرضا جلالی نائینی / دادگستری در ایران / 29 خرداد 1383دکتر تورج دریایی / دشواری‌های مطالعه‌ی تاریخ ایران / 16 امرداد 1383
دکتر محمدعلی سجادیه / انتقال فرهنگ ایرانی از راه زبان فارسی / 27 شهریور 1383
دکتر خورشیدیان / جشن مهرگان / 24 مهر 1383
دکتر حسین وحیدی / عرفان از دیدگاه مولانا /12 آذر 1383
دکتر پرویز امامزاده‌فر / تأثیر جهانی شدن بر فلات ایران / 25 دی 1383

ب- برنامه‌های ورزشی
در سه سال گذشته، انجمن با برپایی تورهای یک‌روزه‌ی ورزشی اقدام به رفتن به دره‌های باصفا و زیبای هملوتنگه، شکرآب، لالان، دیزین، دشت هویج،… در شمال تهران و هم‌چنین تنگه‌ی واشی و روستای دماوند در فیروزکوه نمود.

پ- برنامه‌های پژوهشی و ایران‌گردی
انجمن با اجرای دو سفر یک‌روزه‌ی رفتن به تپه‌های باستانی صَرم (گورستان عصر آهن) و قُم‌رود و هم‌چنین برپایی سفرهای چهارروزه به استان‌های کرمانشاه (مهرماه 1382)، فارس (اردی‌بهشت 1383) و آذربایجان (شهریور 1383) سال‌های پرباری را از سر گذراند کما این‌که بازدید از مکان‌های تاریخی شهر ری – با یاری انجمن سپندارمدان – و گنجینه‌سراهای ملی (ایران باستان)، رضا عباسی و استاد حسابی را نیز باید به این فهرست افزود.

ت- جشن‌ها و آیین‌ها
انجمن افراز توانست در کارهایی گروهی، هشتم اسفندماه 1382، جشن باستانی اسفندگان (روز زن در ایران باستان)، تیرماه 1383، جشن تیرگان (روز آب در ایران باستان) و نخستین شب زمستان همان سال، جشن شب چله (یلدا) را برپا کند. در بزرگ‌داشت نخست، خانم توران شهریاری، آقای دکتر علی‌قلی محمودی بختیاری و خانم گیتی پورفاضل به ترتیب درباره‌ی جشن‌های ایرانی، فرهنگ ایرانی و حقوق زنان به ایراد سخن‌ پرداختند و آقایان شمس خلخالی و ادیب برومند نیز قطعه‌شعرهایی را که به همین مناسبت سروده بودند، تقدیم حاضران در همایش کردند. در بزرگ‌داشت دوم استاد فریدون جنیدی درباره‌ی «دانش نیاکان ما» و دکتر پرویز ورجاوند درباره‌ی «بابک خرم‌دین، قهرمان راه سرافرازی ایران» سخن گفتند و خانم هما ارژنگی قطعه‌شعری درباره‌ی آرش کمان‌گیر خواند. در جشن شب چله نیز مهندس هوشنگ گودرزی به ایراد سخن پرداخت. گفتنی است، در برنامه‌های یادشده ویژگی‌های هر جشن نیز رعایت شد کما این‌که باشندگان از اجرای زنده‌ی موسیقی هم بهره بردند.
درباره‌ی آشنایی با آیین‌ها هم‌چنین لازم به ذکر است گروهی از هم‌وندان، روز عاشورا سال 1382 را در ابیانه گذراندند.

ث- برنامه‌ی ویژه
نهم فرودین‌ماه 1382، انجمن افراز از خانم پرفسور هایدماری کخ، ایران‌شناس برجسته‌ی آلمانی که به همراه گروهی از دوستان خود برای بازدید از شهر پارسه، پایتخت هخامنشیان در شیراز، به ایران آمده بود و پیش از بازگشت به آلمان، توقف کوتاهی در تهران داشت، درخواست کرد تا ساعتی از وقت‌شان را در اختیار انجمن قرار دهند؛ و به گفت‌وگو و پاسخ به پرسش‌های خوانندگان کتاب‌شان، «از زبان داریوش» بگذرانند. گفتنی است کتاب «از زبان داریوش» که بر پایه‌ی لوح‌های به‌دست آمده از بایگانی دیوان شاهی تنظیم شده، به نظام اجتماعی دوران هخامنشی به‌ویژه پس از اصلاحات حکومتی و بنیادسازی‌های درخشان اداری داریوش بزرگ، پرداخته است؛ دیوان‌سالاری‌ای که به استناد پژوهش‌های پرفسور کخ، اساس دیوان‌سالاری امروز جهان متمدن است. پژوهش خانم کخ، روح تازه‌ای را در کالبد ایران‌شناسی آلمان (بزرگ‌ترین پایگاه ایران‌شناسی) دمیده است. برابری حقوق زن و مرد، پرداخت دست‌مزد کارگران بر اساس نظام منضبط مهارت و سن، و این همه «تأمین اجتماعی» که لوح‌های اداری هخامنشی گواه آن است، نشان‌‌دهنده‌ی آن است که – با وجود پیش‌رفت‌های مادی و معنوی بسیار – هنوز ایران‌ باستان حرف‌هایی برای گفتن دارد.
این برنامه در دفتر کار یکی از هم‌وندان انجمن برگزار شد.

ج- دوره‌های ویژه

1 - کنکاشی در شاهنامه: انجمن افراز در نیمه‌ی دوم سال 1382 نشست‌های «کنکاشی در شاهنامه» را با هم‌کاری «سرای مهر؛ دانش‌پژوهان «استاد محمودی بختیاری» به شرح زیر در فرهنگ سرای بانو بر پا کرد:
دکتر علیقلی محمودی بختیاری / عرفان در شاهنامه ( 6 نشست)
خانم گیتی پورفاضل / زنان شاهنامه ( 1 نشست)
دکتر میرجلال‌الدین کزازی / نمادها در شاهنامه ( 1 نشست)
دکتر قدمعلی سرامی / بخش پهلوانی شاهنامه ( 2 نشست)
خانم گردآفرید امانی / شاهنامه‌خوانی ( 2 نشست)
گفتنی است که در شماری از نشست‌ها استاد امیر صادقی به روایت (نقالی) شاهنامه پرداخت. هم‌چنین به خاطر استقبال خوبی که از این برنامه‌ها شد، جستار «عرفان در شاهنامه» در سال 1383 نیز به طور ماهانه پی گرفته شد.
2 - نگاهی به تاریخ معاصر: انجمن افراز برای هم‌وندان انجمن و جوانان و دانشجویان علاقه‌مند نشست‌های «نگاهی به تاریخ معاصر» را در نیمه‌ی دوم سال 1382 در فرهنگ‌سرای نظامی‌ گنجوی به شرح زیر برگزار کرد که: تا پایان سال ادامه یافت (در چند نشست نخست این برنامه‌ها از یاری انجمن پرستوهای آزاد بهره برده شد)دکتر ناصر تکمیل همایون / نهضت مشروطیت
دکتر هوشنگ طالع / ملت‌گرایی
استاد ادیب برومند / نهضت ملی‌شدن صنعت نفت
آقای علی‌رضا دولتشاهی / نقش شخصیت‌های برجسته در مشروطه
دکتر فریبرز رییس‌دانا / زمینه‌های اقتصادی مشروطیت / 10 آذر
آقای حسن اصغری / حزب‌ها و گروه‌ها در دوران مشروطه / 23 آذر
دکتر رضا رییسی‌طوسی / نقش اقتصاد جهانی و دولت‌های بزرگ بر اقتصاد روستایی ایران / 7 دی
پرفسور حسن امین / مجلس‌های یکم، دوم و سوم / 21 دی
دکتر پرویز ورجاوند / آرمان‌های مشروطه / 12 بهمن
دکتر انور خامه‌ای / اقتصاد ایران در دوران مشروطه / 26 بهمن
دکتر داوود هرمیداس‌باوند / تأثیر روس و انگلیس بر مشروطیت / 13 اسفند
آقای منوچهر یزدی / تحولات اجتماعی در دوران رضاشاه / 17اسفند