محوطه تاریخی خورزنه و آینده‌ای مبهم
- ميراث معنوي
- نمایش از جمعه, 09 دی 1390 19:24
- حسین زندی
- بازدید: 7218
حسین زندی
ثبت میراث تاریخی و فرهنگی درفهرست آثار ملی ازجمله تدابیری است که در جهت حفظ و نگه داری این آثار در نظر گرفته شده است و در واقع اولین گام درجهت حفظ و پاسداری آن‌ها است.
محوطۀ باستانی کوه خورزنۀ همدان از جمله محوطه‌هایی است که علی‌رغم دارا بودن ویژگی‌های طبیعی، باستانی و فرهنگی هنوز به ثبت ملی نرسیده است.
نام خورزنه:
واژۀ خور از ریشۀ پهلوی و مشتق از«هور» به معنی خورشید؛ «آفتاب»، فرشتۀ موکل بر خورشید است و روز یازدهم از هر ماه خورشیدی را خورروز می‌گویند. خورزنه را محل طلوع خورشید دانسته‌اند نام‌های فراوانی با پسوند و پیشوند خور در جغرافیای ایران وجود دارد که برگرفته از ریشۀ این واژۀ کهن است و نشان از اهمیت این نام دارد خور، خورآسان (خراسان)، خور موسی، خورنق (خورنگ)، خور و بیابانک، خوره اردشیر، خورهه، هوراند، هوریان، امامزاده خورزنه، کوه خورزن ( در محلات استان مرکزی) و... صدها نام جای دیگر و واژه و اصطلاح از این دست می‌توان برشمرد که در ساختارش از خور و هور وام گرفته شده است، مانند خاور به معنی محل برآمدن خورشید، در زبان پهلوی و گویش کردی که ریشه در زبان پهلوی دارد بیشتر واژه‌هایی که با نور و خورشید درارتباط هستند با خور و هور هم ریشه‌اند.
نام جاهای اطراف این کوه به ویژه در جهت شرق و شمال به شعاع ده کیلومتر اغلب ریشۀ کهن و پهلوی دارند مانند: مزدقینه ( مزداگینه)، کشین، ورکانه، سنگستان، آبشینه، تپۀ شاه تهماسب و ... حتی نام های ساکنان روستاهای اطراف هم بیشتر نام‌هایی کهن هستند که ریشه در شاهنامه دارند اما نتیجه گیری در این زمینه نیاز به بررسی زبان شناسانه و مردم شناسانه دارد.
موقعیت جغرافیایی:
کوه خورزنه در سه کیلومتری شرق همدان، در میان سه روستای حصار آقا شمسعلی (در غرب)، مزدقینه (درشمال ) و کشین ( در جنوب ) واقع شده است.
ارتفاع این کوه از سطح دریا تقریبا2300 متر است و در فاصلۀ 500 متری کوه به طرف غرب تپه ی شاه تهماسب قرار دارد ( از آنجا که باستان شناسان بقایای سفال‌های اطراف تپه را به دورۀ سلجوقی نسبت می دهند به نظر می رسد نامگذاری تپه ارتباطی به دورۀ صفوی و شاه تهماسب ندارد و دلیل دیگری دارد) شایان ذکر است این تپۀ تاریخی و گورستان اطراف آن به دلیل بی توجهی مسئولین و حفاری های غیرمجاز در حال نابودی است.
ویژگی‌های تاریخی:
در قسمت فوقانی کوه (جبهۀ جنوبی) سه غار وجود دارد غار شمارۀ یک در اثر بمباران هوایی ارتش عراق تخریب شده و دهانۀ ورودی آن با ریزش چندلاشه سنگ پوشیده شده است غار دوم که از دو غار دیگر کوچکتر است هم سطح با غار اول، با فاصلۀ تقریبی دویست متری به طرف شرق است وعمق چندانی ندارد اما سومین و مهمترین غار پایین‌تر از آن دو قرار دارد، دهانۀ غار بیش از ده متر عرض و دو و نیم متر ارتفاع دارد و درون آن مانند تالار بزرگی است، سطح غار با ریزش صدها تن شن و خاک پوشیده شده است و دیوارها و سقف آن توسط ساکنانش در دوره‌های تاریخی مختلف بزرگتر و فراخ ترشده به طوری که بقایای زخم تیشه ها هنوز خودنمایی می کند.
از آنجا که سنگ کوه از جنس رسوبی نرم تشکیل شده است همواره در طول زمان درمعرض حکاکی و علامت گذاری قرار گرفته است ، بیشتر این علامت ها و نوشته ها متعلق به دوره های اخیر است جالب ترین ویژگی این است که در جای جای آن حکاکی و برآمدگی هایی به صورت دایره دیده می شود ( نگارنده بیش از صد و بیست مورد آن را شناسایی و از آن عکسبرداری کرده است) این خورشید واره‌ها در قطرهای مختلف از ده سانتی متر تا یک و نیم متر ، هم در داخل غارها و هم درسطح سنگ ها در نقاط مختلف کوه دیده می شود.
برخی معتقدند: این حکاکی ها آثار به جا مانده از استخراج سنگ برای پایه ستون ویا سنگ آسیاب بوده است اما در هیچ جای شهر همدان و اطراف آن پایه ستونی از این نوع سنگ دیده نشده است.
دیگر اینکه سنگ این کوه به دلیل نرمی برای پایه ستون مناسب نیست و برای سنگ آسیاب نیز از این نوع سنگ استفاده نمی‌شده است اما با توجه به نام کوه که محل برآمدن خورشید است و اینکه پژوهشگران این منطقه را محل سکونت مهرپرستان دانسته‌اند و باورهایی نیز از آیین مهر در میان بومیان این منطقه وجود دارد این سوال پیش می آید که آیا این دایره ها ارتباطی با نام کوه و آیین مهر دارد و یا اینکه نگاره‌ها کاربرد ستاره شناسی و سنجش زمان داشته اند و یا از نمادهای جادویی پیش از به وجود آمدن مذاهب و ادیان دردوره ی غار نشینی بوده است؟
ویژگی‌های فرهنگی :
مردمان بومی منطقه هر سال مناسک و مراسم آیینی گوناگونی مانند مراسم باران خواهی را در این کوه‌ها برگزار می‌کرده‌اند. مراسم هر روستا در یکی از کوه های منطقه اجرا می شد، مردم روستای آقا شمسعلی همه ساله در یکی از روزهای اردیبهشت ماه به کوه حصار (در یک کیلومتری غرب خورزنه) رفته و مراسم باران خواهی را در کنار ولد امامی (امامزاده ولد) به جا می‌آوردند که البته این مکان امروزه توسط بانیان مسکن مهر دستخوش تخریب شده است و ساخت و سازهای سازمان مسکن تا نزدیک خورزنه رسیده است.
مراسم آیینی شاه الوند همچنان در کوه الوند برگزار می‌شود، کوه خورزنه نیزمحل برگزاری یکی از این آیین‌ها بوده است.
از دیگر ویژگی‌های کوه خورزنه، دیواره‌های مناسب برای سنگ نوردی است و بهترین محل سنگ نوردی درهمدان به شمار می‌رود که ازجای جای ایران ورزشکاران بسیاری را به خود فرا می خواند.
ثبت این محوطه به صورت یکجا و یا مجزا در فهرست آثار ملی توسط سازمان میراث فرهنگی می تواند دست کم اهمیت آن را در نزد مردم منطقه آشکار کند و حس آنان را به نگهداری هر چه بهتر میراث خود برانگیزاند تا شاید در برابر حفاران غیرمجاز که این مکان را ملک شخصی خود به شمار آورده‌اند واکنش نشان دهند همچنین این مجموعه (کوه خورزنه و تپۀ شاه تهماسب) باتوجه به ویژگی های گوناگون یاد شده می‌تواند مکان مناسبی برای گردشگری پاک باشد.
دیدگاه‌ها
خوراک‌خوان (آراس‌اس) دیدگاه‌های این محتوا