ایران‌بوم

چندی پیش «زرگر» معاون آب و آبفا در وزارت نیرو، در گفت وگو با خبرنگار روزنامه اعتماد به بیان دیدگاه های مسوولان وزارت نیرو و طرح «حقایقی» درباره روند ساخت سد سیوند پرداخت، که موجب شگفتی همگان شد.

یکی از حقایق شگفتی آور که توسط ایشان به دقت و با ذکر جزئیات تشریح شد، طرح جنجالی «جابه جایی» صدها و یا شاید ده ها اصله درخت قدیمی و چند صدساله از منطقه تنگه بلاغی به محلی دیگر بود.

وی در این مورد اظهار داشت؛ «... در تمام خبرهایی که از سال گذشته در جراید به چاپ رسید، از نابودی 8 هزار اصله درخت قدیمی و چند صدساله با آبگیری تنگه بلاغی خبر داده بودند در حالی که بر اساس آماری که ما از سازمان منابع طبیعی استان داریم این تعداد، هشتصد اصله درخت ذکر شده است نه 8 هزار درخت. هر چند در سیلاب هایی که این اواخر اتفاق افتاده است بیشتر این درختان از بین رفتند و بخش کمتری را ما باید جابه جا کنیم...» شاید در سیلاب هایی که ایشان خبر وقوع آن را می دهند از شمار 8 هزار یا به تعبیر ایشان 800 اصله درخت، تعداد محدودی باقی مانده اند که آن چند عدد هم با مدد فناوری پیشرفته وزارت نیرو با همه خاک و ریشه از محل خود به سلامتی به یکی از پارک های عمومی شهر شیراز انتقال می یابند.

به هر روی در این فرصت کوتاه بر آن نیستیم که بیشتر درباره عظمت طرح جنجالی ایشان و دانش فنی بسیار پیچیده به کار رفته در آن سخن بگوییم، اما شایسته است که چند نکته را در مورد موضوع مورد بحث به ایشان و دیگر مسوولان آبفا یادآور شویم.

بحث آسیب پذیری 8 هزار اصله درخت از جنگل های ایرانی - تورانی منطقه نخستین بار نه از جانب مطبوعات بلکه از سوی دکتر پیمان یوسفی آذری مدیرکل دفتر جنگل های خارج از شمال سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور مطرح شد. آن هنگام دقیقاً ذکر شد که «با آبگیری سد سیوند حداقل 8 هزار اصله درخت 500 ساله، هزاران هکتار مرتع و زمین مرغوب کشاورزی نابود می شود.» کارشناسان نیز بارها تاکید کردند که این درختان به دلیل واقع شدن در ناحیه رویش ایرانی - تورانی از نظر تنوع و ذخیرگاه ژنتیکی منحصر به فرد و دارای اهمیت ویژه یی هستند و تخریب این جنگل ها به معنای فنا و نابودی کامل طبیعت منطقه است و حتی با صرف میلیاردها دلار هم امکان احیای این جنگل ها وجود ندارد، چرا که خاک منطقه آنقدر فقیر و خشک است که رویشگاه، توان بازسازی خود را ندارد. شکل گیری جنگل در حوزه های خشک ایران بر اثر یک فرآیند تکامل یافته چندین هزار ساله است و از آنجا که پدیده آلودگی هوا اقلیم های خشک را خشک تر می کند برای جایگزینی حداقل این درخت ها چند صد سال زمان نیاز است با این شرط که اقلیم تغییر نکند. بر این اساس حفظ و ارزش جنگل های ایرانی- تورانی این منطقه به مراتب مهم تر از حفظ جنگل های شمال است.

جنگل های ایران را می توان به پنج ناحیه رویشی همچون «ناحیه هیرکانی» (خزری)، «ناحیه ایرانی - تورانی»، «ناحیه زاگرسی»، «ناحیه خلیج فارس» و «ناحیه ارسبارانی» دسته بندی کرد که جنگل های ایرانی - تورانی به طور عمده در مرکز ایران پراکنده شده اند. بنا بر گزارش مدیرکل دفتر جنگل های خارج از شمال در حال حاضر حدود 4 میلیون و 200 هزار هکتار از جنگل های ناحیه رویشی ایرانی- تورانی در معرض تخریب جدی قرار دارند .

در حال حاضر سطح کل جنگل های ایران 4/12 میلیون هکتار است که حدود 5/7 درصد از سطــح کل کشور را می پوشـاند که با توجه به جمعیت کشــور در حال حاضر سهم هــر ایرانی 2 درصد هکتار است. این رقم با توجـه به سرانه جهــانی جنگــل که 8درصد هکتار است حاکی از فقر و کمبود شدید ایران در این زمینــــه است. ایـران در بین 56 کشور دارای جنگل در جهان مقــام چهــل و پنجم را دارا است. بر اساس گزارش بانک جهانی، میانگین سالانه نابودی «جنگل های خزری» در ایران سالانه 45 هزار هکتار معادل 4/2 درصد از کل مساحت جنگل های این ناحیه و 3 درصد از مساحت کل جنگل های کشور است. از سوی دیگر میانگین سالانه نابودی «جنگل های زاگرس» 54 هزار هکتار معادل 1/1 درصد از مساحت جنگل های این منطقه و 4 درصد از مساحت کل جنگل های کشور را تشکیل می دهد. همچنین سالانه 27 هزار هکتار از جنگل های «ایرانی - تورانی» معادل 8درصد از کل مساحت جنگل های این منطقه و 2 درصد از کل مساحت جنگل های کشور نابود می شوند که در مجموع بدون احتساب جنگل های «ارسباران» و «خلیج فارس» سالانه 125 هزار هکتار از جنگل های کشور نابود می شوند که این رقم معادل یک درصد از کل جنگل های کشور است.

اکنون در چنین وضعیت بحرانی مسوولیت حفظ 8 هزار اصله درخت یا بنا به برآورد آقای زرگر 800 اصله درخت کهن در منطقه تنگه بلاغی با کیست. سازمان جنگل ها و مراتع، سازمان حفاظت از محیط زیست، وزارت نیرو یا دولت. کدام یک پاسخگو هستند؟

به فرض صحت گفته های معاون آب و آبفا در وزارت نیرو، جابه جایی درختان منحصر به فرد و چند صد ساله براساس کدام معیار و به استناد کدام مجوز انجام شده یا خواهد شد. شاید اگر به جای پرداختن به طرح های عمرانی و کشاورزی کم بازده، ارزش واقعی منابع طبیعی این منطقه به درستی شناخته می شد و به تامین زیرساخت های مورد نیاز گردشگران می پرداختیم، میراث طبیعی و تاریخی دشت پاسارگاد و تنگه بلاغی بهترین وسیله برای بالا بردن رشد اقتصادی و به دنبال آن سطح زندگی مردم محروم در این بخش از کشور عزیزمان بود.

* دبیر کانون گسترش فرهنگ ایران بزرگ (اصفهان)