ایران‌بوم

این روز‌ها، انتشار اسناد محرمانه سازمان جاسوسی آمریکا از کودتای ۲۸ مرداد 1332، به موضوعی داغ و جنجالی در عرصه رسانه‌ای تبدیل شده است. در این میان، آنچه هنوز تا اندازه بسیاری از جنبه استنادی ناگفته مانده، میزان نقش انگلیس در کودتاست. جدید‌ترین گزارش‌ها از تلاش سازمان یافته دولت انگلیس برای انکار نقش خود در این واقعه حکایت دارد.

به گزارش «تابناک»، روزنامه انگلیسی «تلگراف» می‌نویسد: اسناد مربوط به ۳۵ سال گذشته، حاکی از تلاش‌های فراوان سفارت انگلیس در واشنگتن برای پنهان نگه داشتن نقش این کشور در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و براندازی دولت ملی مصدق است.

بنا بر این گزارش، پژوهشگر آمریکایی ـ که مسئول اصلی انتشار اسناد اخیر CIA درباره کودتا بوده ـ به تلگراف گفته، حتی امروز نیز با گذشت شصت سال، احتمالاً هنوز انگلیس در پشت صحنه تلاش دارد، جلوی انتشار جزئیات مربوط به کودتای ‌«عملیات چکمه» را بگیرد.

همچنین «مالکوم برن»، مدیر آرشیو امنیت ملی در دانشگاه جرج واشنگتن می‌افزاید، به باور وی، دیپلمات‌های انگلیسی همچنان در تلاشند تا فعالیت‌های سرویس اطلاعاتی این کشور (MI۶) در بیش از نیم قرن گذشته را پوشیده نگه دارند.

وی می‌گوید: «شصت سال پس از کودتا، ما هنوز نمی‌توانیم تصویر کاملی از نقش سرویس‌های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا را به دست بیاوریم؛ به نظر می‌رسد، دلیل این امر آن است که تاریخ و سیاست جاری به هم مرتبط هستند و انگلیسی‌ها هنوز مایل نیستند نقش خود را ‌مورد تصدیق قرار دهند.

روزنامه تلگراف اشاره می‌کند، در حقیقت، نگرانی انگلیسی‌ها‌ به سال ۱۹۷۸ و هنگامی بازمی‌گردد که انقلاب اسلامی ایران در آستانه پیروزی قرار گرفته بود. در آن زمان، انگلیسی‌ها به شدت نگران بودند که افشای نقش آن‌ها در بقای شاه در سال ۱۳۳۲، سبب تشدید احساسات ضدانگلیسی در میان مردم شود.

اما مهم‌ترین نگرانی آن‌ها، طرحی بود که تاریخ‌نگاران وزارت خارجه آمریکا در آن زمان در دست داشتند که بنا بر آن، قرار بود اسناد مربوط به کودتای ۲۸ مرداد منتشر شود.

در این باره، در ‌سند محرمانه مربوط به سال ۱۹۷۸، ‌دیپلماتی می‌نویسد: «اگر این اسناد منتشر شود، چیزهای بسیار شرم‌آوری درباره انگلیس در آن‌ها وجود دارد».

در ماه دسامبر‌‌ همان سال، یک دیپلمات دیگر در نامه‌ای به لندن می‌نویسد، یکی از «مقامات دوست» در وزارت خارجه آمریکا قول داده که اسناد منتشر نشود. این سند بیان می‌کند که سفارت انگلیس مستقیم‌ خود را به تاریخ‌دانان آمریکایی مذکور نزدیک کرده و در صدد تحقیق این امر برآمده که چگونه می‌توان جلوی انتشار عمومی اسناد را گرفت؛ به نظر می‌رسد این تلاش سفارت انگلیس موفقیت‌آمیز بوده، زیرا زیرا این اسناد‌ هیچ ‌گاه منتشر نشدند.

این گزارش در ادامه آورده است، در میانه دهه ۱۹۹۰ و پس از پایان جنگ سرد، هم وزارت خارجه آمریکا و هم CIA اعلام کردند که به سیاست جدیدی مبنی بر شفافیت درباره اقدامات مخفی گذشته آمریکا متعهد خواهند بود. در همین راستا، تاریخ‌نگاران وزارت خارجه آمریکا، کار ‌روی نسخه جدیدی از نشریه «روابط خارجی ایالات متحده» را آغاز کردند که به نقش سازمان‌های جاسوسی غربی در کودتای ۲۸ مرداد اختصاص داشت.

به این ترتیب، نسخه بازنگری شده این نشریه‌ در سال ۲۰۰۶ آماده شد، ولی ‌هنوز ‌‌عمومی منتشر نشده است.

برن اشاره می‌کند، این که حتی CIA نیز اکنون با انتشار اسناد مربوط به خود موافقت کرده، نشان می‌دهد که فشار برای منتشر نکردن اسناد مربوطه، از بیرون آمریکاست.

اسناد وزارت خارجه آمریکا نشان می‌دهد که تاریخ‌نگاران آمریکایی دست‌کم دو بار تلاش کردند، پروژه مشترکی را با انگلیسی‌ها درباره کودتای ۲۸ مرداد به انجام برسانند، اما هیچ کدام به نتیجه‌ای نرسید.

در سال ۲۰۰۹، «جک استرا»، وزیر خارجه وقت انگلیس در مقاله‌ای در روزنامه «تلگراف» به اقدامات MI۶ اشاره کرد و نوشت: «نقش ما، نقش زیبایی نبوده است»؛ این نخستین بار بود که یک مقام ارشد انگلیسی به عملیات جاسوسی انگلیس در واقعه مذکور اذعان کرد.

سخنگوی وزارت خارجه انگلیس گفته، سیاست این وزارتخانه آن است که نه نقش انگلیس در کودتا را بپذیرد و نه آن را انکار کند. با این حال، این وزارتخانه اعلام کرده، در صدد انتشار کتابی با نام «روابط پنهانی آمریکا با ایران از ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۴» است که در آن، اسنادی برای نخستین بار منتشر خواهد شد.

سخنگوی وزارت خارجه انگلیس گفته، فرایند انتشار این کتاب در جریان است؛ اما برخی روندهای پیچیده بر سر راه است و همین باعث می‌شود که تاریخ دقیق انتشار آن مشخص نباشد. وی از پاسخ به این ‌که آیا انگلیس برای ‌انتشار ندادن برخی اسناد لابی کرده یا خیر، خودداری کرده است.