ایران‌بوم

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ محوطه‌های باستانی به عنوان گنجینه‌های میراث فرهنگی کشور در حالی هنوز طی برنامه مدونی مورد حفاظت قرار نمی‌گیرند که بخشی از این محوطه‌های به علل مختلف از جمله حفاری غیرمجاز و اجرای پروژه‌های عمرانی تخریب شده و یا در حال تخریب هستند. شاید روز جهانی موزه‌ها و میراث فرهنگی فرصت دوباره به بازنگری حفاظت از این محوطه‌ها باشد.

به گزارش CHN طی سال‌های گذشته به خصوص در 2 سال قبل تخریب محوطه‌های باستانی همچنان ادامه دارد. این تخریب‌های در استان‌هایی چون خوزستان، همدان، خراسان، کردستان، آذربایجان، اصفهان و ... دیده می‌شود و هنوز برنامه مدونی برای حفاظت از آن‌ها در نظر گرفته نشده است.

بر اساس گزارش‌های رسیده و منتشر شده بیشتر تخریب‌های محوطه‌های باستانی به استان خوزستان مربوط می‌شود. بخشی از این تخریب‌ها که در بخش رامهرمز قرار گرفته همچنان ادامه دارد و بیشتر آن‌ها به دوران مدیریت قبلی میراث فرهنگی استان مربوط می‌شود.

سخنگوی انجمن دوستدارن میراث فرهنگی خوزستان (تاریانا) دراین‌باره می‌گوید: «در رامهرمز علاوه بر گسترش تخریب در بافت تاریخی، میزان در معرض خطر بودن بسیاری تپه‌های تاریخی فراوان است. از ده‌ها تپه‌ای که بر اثر احداث کانال‌های سد زیره زرد و رامهرمز مورد تعرض قرار گرفته‌اند تا حفاری غیر مجاز در تپه‌های تل برمی، سید عزیز، شمعیط، جوبجی، ملاسوزی، مولوچه، و در نهایت ساخت و ساز و تسطیح در تپه‌های سرتلی، قراول، قبر سید، خزینات و... بخشی از این تپه‌های تاریخی هستند.»

به گفته وی قدر مسلم در رامهرمز محوطه باستانی دیمه که تعداد قابل توجهی تپه باستانی از دوره‌های مختلف تاریخی دارد هم مورد تعرض قرار گرفته‌اند که اداره میراث فرهنگی موفق گشته بخش اندکی از این تپه‌ها را به صورت موقت نجات دهد.

گهستونی می‌گوید: «به زیر آب رفتن سد ساسانی جره بعد از آب‌گیری سد رامهرمز موضوعی نیست که از ذهن دوستداران میراث فرهنگی حذف شود. یا در گتوند که به واسطه زیر مجموعه بودن شوشتر به توانمندی‌های تاریخی آن توجه نشده است، تپه چغا که متعلق به دوره ایلام است در حال نابودی به سر می برد. تپه‌ای که به واقع به دلیل شناخت باستان‌شناسان اروپایی شناسنامه گتوند محسوب می‌شود این روزها برای چندمین بار مورد طمع شهرداری گتوند قرار گرفته و بخشی از آن تسطیح شده است.»

از سوی دیگر در بهبهان، محوطه باستانی ارجان دچار مشکلات متعدد است. عدم تصویب تعیین حریم آن باعث شده تا مورد معارضه قرار گیرد. همچنین تلاش شرکت نفت برای لرزه نگاری در آن همچنان ادامه دارد.

گهستونی در ادامه می‌گوید: «ما در حالی از شهرهای مختلف تاریخی خوزستان یاد می‌کنیم که شهر لالی به عنوان یکی از تاریخی‌ترین شهرهای استان خوزستان با بی مهری‌های فراوان مواجه شده است. در نتیجه ساخت سد گتوند علیا که بخشی از آن در محدوده لالی قرار دارد شاهد به زیر آب رفتن بخشی از محوطه‌ها و بناهای تاریخی خواهیم بود که در تاریخی بودن آنها هیچ شکی نیست اما تا کنون ثبت و بررسی نشده‌اند. همچنین بعضی از محوطه‌ها نیز در پی ساخت تاسیسات جانبی مورد تعرض قرار می‌گیرند.»

وی در ادامه می‌گوید: «در حال حاضر اگر به سراغ شوشتر برویم نه تنها مشکلات پیش روی سازهای آبی شوشتر کم نیستند بلکه باید به تخریب‌ها و تعرضات در بافت تاریخی شوشتر به خصوص اتخاذ تصمیم برای آغاز تعریض چند خیابان شاخص در بافت تاریخی همچون خیابان عبدالله بانو اشاره کرد.»

دوستداران میراث فرهنگی این شهر تاریخی می‌گویند: «بی توجهی به تخریب دیوار حفاظتی شوشتر، تخریب چندین محوطه تاریخی به نیت ساخت حوضچه‌های پرورش ماهی به طور مثال در روستای نورعلی و.... ، ساخت شهرک‌های مسکونی و دیگر ساخت و سازها در محوطه‌های تاریخی مهمی همچون صحرای بلبل، دستوا، عسکر مکرم و... ظاهرا هیچگاه پایانی نخواهد داشت. این در حالی است که گفته می‌شود هم اکنون در دشت میان آب شوشتر 250 تپه باستانی به واسطه پرو‍ژه‌هایی مثل انتقال آب و راهسازی در حال تسطیح هستند که فقط بخش اندکی از آن تپه‌ها ثبت شد است و به همراه دیگر تپه ها در معرض خطر هستند.»

این تخریب‌ها در شهرهای دزفول، شوش، اندیمشک، اهواز و دیگر بخش‌های استان خوزستان نیز دیده می‌شود.

از سوی دیگر دکتر مهدی رهبر که از باستان‌شناسان پیشکسوت ایران است درباره تعرض به محوطه‌های باستانی شوشتر می‌گوید: «در جنوب شوشتر و در محلی به نام باغ خرم قلعه‌ای نظامی از دوره اشکانی را با وسعتی حدود 700 در 400 متر و دیوارهای قطور خشتی 15 متری کشف کردم. زمانی که بعداز چند سال به این محوطه باستانی سر زدم دیدم روی آن کارگاهی ساخته شده و آن را به یک شرکت ساخت آبلیمو داده‌اند. زمانی که از آن‌ها پرسیدم چه کسی به شما اجازه کار روی این تپه را داده است گفتند که رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی مجوز داده است.»

وی در ادامه می‌گوید: «همچنین در محوطه شغاب بوشهر فعالیت کردم و در آن‌جا اطلاعات بسیار خوبی از دوره ساسانی بدست‌آوردم. حتی این اطلاعات به صورت سخنرانی در ایران و انگلستان نیز ارائه شده است. اما امروز این محوطه توسط شهرداری به پارک تبدیل شده است.»

در استان همدان نیز برخی محوطه‌های باستانی در خطر هستند. از آن‌جمله می‌توان به محوطه باستانی گونسپان تپه یا همان "پاتپه" ملایر اشاره کرد که به دلیل آبگیری سد کلان در حال غرق شدن است.

بارش چندماه اخیر باعث شده تا با بسته شدن دریچه‌های سد کلان،‌ آب رودخانه تا 15 متر بالا آمده و امکان دسترسی به این تپه تاریخی را دشوار کند. در حال حاضر از ارتفاع حدود 29 متری این تپه تنها 8 متر آن بیرون مانده است.

بابک مغازه‌ای، روزنامه‌نگار و فعال حوزه میراث فرهنگی همدان در این‌باره می‌گوید: «این تپه باستانی از دوره اسلامی تا دوره ماد و نوسنگی را در برمی‌گیرد. آنچه امروز در حفاظت از این تپه اهمیت دارد سکونت‌گاه دوره ماد آن است که اطلاعات کمی از آن بدست‌آمده است. این درحالی است که همدان به عنوان یکی از مراکز قدرت مادها هنوز نیازمند کاوش‌های باستان‌شناسی بیشتر در این دوره است.»

به گفته وی دیوارهای بدست‌آمده از این تپه باستانی هنوز سالم هستند و به نظر می رسد پیش از غرق شدن تپه فرصت کاوش آن همچنان وجود داشته باشد.

مغازه‌ای می‌گوید: «گفته می‌شود که هنوز بخشی از بودجه نجات‌بخشی این تپه اختصاص داده نشده است و اگر یک تیم کاوش هرچه حفاری تپه را آغاز کند، قبل از آن که دیر شود این محوطه باستانی نجات‌بخشی می‌شود.»

مغازه‌ای درباره دیگر تخریب‌های صورت گرفته در استان همدان می‌گوید: «تپه پری متعلق به دوره اشکانی نیز یکی دیگر از تپه‌های در معرض خطر است. گفته می‌شود که روی این تپه قلعه خاندان زند قرار گرفته و کریم‌خان زند نیز در همین قلعه بدنیا آمده است. این تپه اکنون توسط کشاورزان برداشت می‌شود و از خاک آن برای زمین کشاورزی استفاده می‌کنند.»

به گفته وی تپه گوراب نیز به سرنوشتی مشابه تپه پری دچار شده و آن نیز در معرض کودبرادری است. البته دیده شده است که این اتفاق گریبان اکثر محوطه‌های باستانی را گرفته است.

استان خراسان و به خصوص مجموعه باستانی توس نیز از این قائده مستثنی نیست. به گزارش برخی کارشناسان میراث فرهنگی قره‌تپه و تپه دوین از جمله محوطه‌های باستانی اطراف توس است که توسط لودر برداشت شده و همچنین توپ درخت نیز یکی دیگر از محوطه‌های قربانی اطراف توس است. اکثر این محوطه‌ها به دوره‌های تاریخی تعلق دارند.

از سوی دیگر در روستای نوزاد، بنای عبدالرحمان گهواره‌گر نیز تخریب شد که البته به همت مسئولان پایگاه توس دوباره از نو ساخته شده است.

همچنین این تخریب‌های در استان‌های کردستان و آذربایجان نیز ادامه دارد. در استان کردستان دو تپه قلعه بالا و قلعه صاحب در شهرهای بیجار و صاحب نیز مورد تعرض اهالی شهر قرار گرفته‌اندو بخشی از آن‌ها تسطیح شده‌اند.

تخریب‌ها البته همچنان ادامه دارد و مدیران میراث فرهنگی نیز معتقدند که در صورت وجود نیروی بیشتر و افزایش توان یگان پاسداران، حفاظت از تپه‌های تاریخی با توان بیشتری ادامه خواهد داشت.

این در حالی است که این محوطه‌ها بیشتر توسط پروژه‌های عمرانی تخریب می‌شوند و اگر دستگا‌های متولی امر پیش از آغاز فعالیت خود از قبیل سد‌سازی، راه‌سازی و یا احداث کانال‌های گاز‌کشی و ... ، طرح‌ها و مسیر خود را به سازمان میراث فرهنگی ارائه کنند، شاید بخش زیادی از این تخریب‌ها متوقف شود.