ایران‌بوم

خبرگزاری مهر: اقلید که در گذشته ها به عنوان کلید استان فارس مطرح بوده اکنون برای متولیان امر در حوزه های میراثی چنین نقشی را ایفا نمی کند و مهمترین بناهای تاریخی این شهرستان اسیر گمنامی، نابودی و زوال است.
به گزارش خبرنگار مهر در شیراز، شهرستان اقلید در شمال استان فارس و در فاصله 250 کیلومتری شیراز قرار دارد. اقلید که ‌دارای هوایی معتدل بوده و چراگاه‌های فراوانی دارد در پنج ماه از بهار و تابستان منطقه سردسیر ایل‌های گوناگونی مانند قشقایی و عرب باصری ‌است.

اقلید کلمه‌ای عربی و به معنی کلید و احتمالا کلید یک کلمه یونانی ماست. این شهر به دروازه و کلید گشایش و فتح فارس مشهور بوده و درگذشته یکی از بلاد مهم به شمار می رفته‌، کلید به مرور زمان به کلیل و بعد به اقلید تغییر نام پیدا کرده و هنوزهم عده‌ای به آن کلیل می‌گویند و مفهوم مجازی آن، کلید گشایش سرزمین فارس است. به این معنی که هر کس می‌خواسته فارس را فتح کند، اول باید اقلید را فتح می کرد.

اقلید، شهر کهنسالی است و در دورانهای پیش از اسلام منطقه آبادی بوده ‌و در فارسنامه ابن بلخی درباره این شهرستان چنین نوشته شده است: "اقلید شهرکی کوچک است و حصاری دارد و جامع و منبر دارد و هوای آن در سردسیر معتدل است و درست، آب آن خوش است و روان، (و در آن) میوه باشد از هر نوعی...". همچنین در فارسنامه ناصری نیز درباره اقلید چنین آمده: "اقلید در دامنه کوهای زاگرس قرار دارد. رودخانه از میان آن جاری است در دو جانب این رودخانه باغ‌های پر از درختان سردسیری است مکانی با صفا و نزهت گاهی دلگشا است".

اقلید ششمین شهر مرتفع ایران و مرتفع‌ترین شهر استان فارس به شمار می‌رود تا جایی که این ارتفاعات به علت مشرف بودن و جایگاه فلاتی شکل آن بر سرزمین فارس در ادوار گذشته بوده، موقعیت و تسلط خاص دفاعی داشته و دارای پایگاه نظامی بوده به گونه‌ای که فتح آن به منزله تصرف تمام خاک فارس به شمار می‌آمده‌است و بدین ســبب آن را کلــید فارس گفته‌اند.

پیشینه منطقه با توجه به نشانه‌هایی که در دسترس است به پایان دوره نوسنگی یعنی یک هزار سال پیش از میلاد می‌رسد.

با این تفاسیر شهرستان اقلید را می توان به عنوان یکی از مناطق مهم و با ارزش استان فارس و حتی ایران دانست که از تمدنی کهن برخوردار بوده که در معدود مناطقی از فارس و ایران می توان چنین نقش و ویژگیهایی را یافت.

شهرستان اقلید بر اساس بررسیهای به عمل آمده دارای 45 اثر تاریخی ثبت شده است که قدمت هر کدام از آنها به دوران قبل از تاریخ، زندیه، صفویه، ساسانیه و قرن چهار هجری باز می گردد که برخی از آنها شامل امامزاده اسماعیل (ع)، امامزاده زبیده خاتون (ع)، امامزاده زینب خاتون (ع)، حوض دختر گبر، منبر و کتیبه مسجد جامع، قلعه آسپاس، چشمه دزدان، تپه مهرعلی فارسی، تپه فیلی، کتیبه و غار تنگ براق، تپه باستانی باقرآباد، قصر بهرام، قصر گل اندام، تل شاه نشین، تل خنجشت، تپه کوشک زر، تپه نقاره ‌خانه، باتلاق بهرام گور، کاروانسرای شاه عباس، شهر نکیسا اشاره کرد.

حوض دختر گبر شناسنامه تاریخی اقلید

یکی از مهمترین آثار تاریخی این شهرستان حوض یا حوضچه دختر گبر به شمار می رود که به سبب اهمیت تاریخی آن به شناسنامه اقلید نیز معروف است.

در مرکز شهر اقلید، بر دامنه تپه سنگی قلات، یادمانی از عهد ساسانی برجای مانده که به حوض دختر گبر معروف است. حوض دختر گبر با سه پله، یک حوض با عمق کم و کتیبه ای به خط پهلوی ساسانی به طول دو متر و عرض 88 سانتی متر در خود تاریخی از این شهرستان نهفته دارد.

کتیبه کنار اثر که در حال از بین رفتن است

این اثر در سال 1334 کشف شده و در سال 54 به شماره 936 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و بر اساس مدارک تاریخی این اثر مربوط به قبل از اسلام و جزئی از عبادتگاه زرتشتیان و متعلق به قلعه ای در بالای تپه بوده است.

در آن دوران خانه حاکم اقلید بالای این قلعه قرار داشته و در روزهای عید بویژه عید نوروز این حوضچه را پر از حنا می کرده اند و دختر حاکم مقداری از حنا را به عنوان تبرک به مردم می داده است. این اثر شامل یک حوض و کتیبه ای در 21 سطر خط پهلوی به طول دو متر و عرض 88 سانت است.

آشغال و زباله جای حنا را در حوض دختر گبر گرفته است

به گزارش مهر، اما آنچه اکنون از این اثر تاریخی که به گفته کارشناسان دارای ارزشهای زیادی است به چشم می خورد محلی برای دفع زباله و آشغال بوده و بر این اساس در حالیکه در گذشته های دور در این حوضچه حنا ریخته و به مردم هدیه داده می شد امروز در آن آشغال ریخته می شود.

مکانی که می توانست محلی برای جذب گردشگران و سندی برای افتخار تمدنی این شهرستان باشد امروز به محل آشغال ریزی مردم تبدیل شده که حتی با این وضعیت نمی توان انتظار داشت که گردشگران حتی به نزدیکی آن نیز بیایند.

یکی از جنبه های مهم این اثر تاریخی کتیبه ای 21 سطری در جوار آن بوده که در حال حاضر به حال خود رها شده بدون اینکه برای آن تدابیری جهت ایمن سازی آن در مقابل آب و هوا و تخریبهای انسانی اندیشیده شده باشد.

محدوده تاریخی که به محلی برای جمع شدن آشغال تبدیل شده لست

عدم نصب تابلوهایی مناسب در محدوده های اطراف برای رسیدن به حوض دختر گبر به جز تابلویی که میراث فرهنگی، حوضچه را با سال به ثبت رسیدن آن نمایش داده و فقدان راه مناسب برای دسترسی به این اثر تاریخی از مشکلاتی است که در این اثر ارزشمند تاریخی مانند بیشتر آثار میراثی استان فارس مشاهده می شود.

وجود مشکلات این چنینی در حوضچه دختر گبر به غیر از اینکه نوک پیکان نقد را به سوی مسئولان نشانه می برد برخی از انتقادات را نسبت به بومیان محل و ساکنین منطقه نیز مطرح می کند که هنوز ارزش واقعی چنین آثاری را درک نکرده و در حفظ و مراقبت از آن نمی کوشند.

در این خصوص فرهنگسازیهای مناسبی نیاز است تا در یک دوره زمانی، ساکنین اطراف این اثر تاریخی متوجه اهمیت حوضچه دختر گبر شده و خود آنها در اقدامی خودجوش مراقبت از این اثر را بر عهده بگیرند.

در کنار این امر نیز متصدیان و متولیان امر باید بیشتر مراقبت کرده تا چنین آثاری بیشتر از حد کنونی در معرض تخریب و نابودی قرار نگیرد.

راه ناهمواری که می توانست با تمهیداتی مناسب سازی شود

گردشگران برای بازدید این اثر تاریخی مجبور هستند که تخته سنگهای بزرگ تپه را بالا روند و این امر شاید برای افراد کهنسال تر مشکل باشد از این رو باید در این خصوص با ایجاد پله هایی که به محیط تاریخی آسیب نرساند و دسترسی به آن را میسر کند، اقدام کرد.

باید توجه داشت که داشته های میراثی استان فارس فقط به چند اثر بزرگ و جهانی ختم نمی شود بلکه مجموعه آثار میراثی و تاریخی استان فارس به این استان هویت تاریخی و تمدنی بخشیده از این رو باید با اختصاص اعتباراتی مناسب هم در جهت ترمیم آسیبها و هم در راستای حفاظت از آثار از سوی متولیان امر اقدام کرد.

در این راستا مردم نیز باید ضمن درک اهمیت و تاثیر وجود چنین آثاری در ابعاد مختلف زندگی خودشان، بیشتر مراقبت از این آثار را مورد توجه قرار دهند یا حداقل از حرکاتی که موجبات تخریب بیشتر آن را فراهم می کند، خودداری کنند.

آشغال ریزی در کنار اثر و اقداماتی از این قبیل به هیچ عنوان در شان فرهنگ استان فارس نیست و باید این روند را به طور جدی تغییر داد.