ایران‌بوم

خبرگزاری مهر، زهرا بهرامی: برج قابوس، بلندترین برج آجری جهان و یکی از بی‌نظیرترین یادمان‌های برجسته معماری ایران در دوره اسلامی است که در شمال شهر گنبدکابوس و در سه کیلومتری بازمانده شهر قدیم جرجان مرکز حکومت آل زیار قرار دارد.

برج قابوس یا میل گنبد که بلندترین برج تمام آجری جهان به شمار می آید بر فراز تپه ای خاکی که قریب ۱۵ متر از سطح زمین بلندتر است درسال (۳۹۷ هجری قمری برابر با ۳۷۵ هجری خورشیدی) و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس بن وشمگیر بنا شده است.

برج گنبد از زیباترین و باشکوه ترین بناهای اوایل دوره اسلامی است که به رغم استفاده بسیار کم از عناصر تزیینی در آن، دارای ساختاری متناسب، موزون، مستحکم و زیباست. این اثر تاریخی فاخر که در سال ۱۳۱۰ به ثبت ملی رسیده بود در سال ۱۳۹۱ و در اجلاس سی و ششم یونسکو در زمره میراث جهانی به ثبت رسید. اما ساعت ۱۴:۳۰ روز چهارشنبه به دلایل نامعلوم آتش به دامان تپه محوطه برج قابوس افتاد.

ابهام در علت آتش سوزی

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان درباره جزییات این آتش سوزی به خبرنگار مهر گفت: همه ساله شهرداری گنبدکاووس پوشش گیاهی و چمن های اطراف و محوطه برج قابوس را کوتاه کرده و نسبت به جمع آوری و خروج آن ها از محل اقدام می کرد.

محمد مهدی برهانی افزود: امسال بعد از چمن زنی بقایای علف های هرز اطراف محوطه برج از محل خارج نشد. بعداز ظهر پنج شنبه به دلایل نامعلوم علف های هرز خشک شده در داخل محوطه اطراف برج دچار حریق شد.

برهانی با بیان اینکه دلایل این آتش سوزی مشخص نیست اما حدس می زنیم ته مانده سیگار یک شهروند دلیل حریق بوده، اضافه کرد: این حریق فقط در پیرامون تپه و سمت خیابان اصلی رخ داده و خوشبختانه هیچ آسیبی به برج وارد نشده است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا می پذیرید در بهسازی، زیباسازی و همچنین حفاظت از برج قابوس از قصور شده است، خاطرنشان کرد: شاید با به کار بردن واژه قصور موافق نباشم اما می پذیرم میراث فرهنگی و شهرداری باید نسبت به جمع آوری به موقع علف های هرز اقدام می کردند.

البته این پاسخ برهانی در شرایطی است که علف های هرز طوری بر روی بلندترین برج آجری جهان و تنها اثر ثبت جهانی شده گلستان رویش کرده اند که از چندین کیلومتر دورتر هم دیده می شوند.

وی در عین حال تصریح کرد: این حادثه ریشه فرهنگی دارد اما باید بپذیریم که پایگاه جهانی برج قابوس که زیر مجموعه میراث فرهنگی است وظیفه پایش، حفاظت از حریم برج و همچنین حفاظت در مقابل عوامل آسیب رسان را بر عهده دارد.

به گفته برهانی هرچند مدیریت برج قابوس با میراث فرهنگی است اما این اثر تاریخی متعلق به یک سازمان نیست بلکه باید همه ارگان ها و به خصوص شهرداری و مردم در حفاظت از آن مشارکت کنند.

معاون میراث فرهنگی گلستان بر مشارکت دستگاه های خدمات رسان مانند شهرداری در بهسازی حریم برج و حفاظت از این اثر تاریخی با مشارکت مردم تاکید دارد اما معاون فنی و خدمات شهری شهردار گنبدکاووس معتقد است: اگرچه شهرداری تاکنون کمک کار میراث بوده اما هیچ دخل و تصرفی در مدیریت و حفاظت از برج و حریم آن ندارد.

هوشنگ ابراهیم بیگی به خبرنگار مهر اظهار کرد: مدیریت و حفاظت از برج قابوس با میراث فرهنگی است و همه اقدامات حفاظتی و انتظاماتی در اطراف آن توسط آن ها انجام می شود.

وی افزود: حجم آتش سوزی امروز زیاد نبوده و فقط علف های هرز اطراف برج سوخته و حریق هم به سرعت توسط سازمان آتش نشانی شهرداری گنبد مهار شده است.

خوشبختانه این حادثه خسارت مالی و جاری نداشته و به خود برج هم آسیبی نرسانده است و دلیلی برای نگرانی و حساسیت در این خصوص وجود ندارد

معاون فنی و خدمات شهری شهرداری گنبدکاووس ادامه داد: خوشبختانه این حادثه خسارت مالی و جاری نداشته و به خود برج هم آسیبی نرسانده است و دلیلی برای نگرانی و حساسیت در این خصوص وجود ندارد.

ابراهیم بیگی اضافه کرد: هرچند شهرداری دخل و تصرفی در مدیریت برج قابوس و فضای پیرامون آن ندارد اما اعلام کرده ایم شهرداری توانایی اجرای طرح محوطه سازی و بهسازی فضای پیرامون میل گنبد را دارد.

وی تصریح کرد: سال گذشته طرحی از سوی میراث فرهنگی به شهرداری ارائه شد اما به دلیل ایرادات فنی و عدم تخصیص اعتبارات لازم تاکنون اجرایی نشده است.

ابراهیم بیگی خاطرنشان کرد: همکاری شهرداری در جمع آوری علف های هرز و ... به معنای وظیفه مندی شهرداری نیست؛ شهرداری تاکنون تمام تلاش خود را برای آزادسازی و زیباسازی حریم برج انجام داده و خواهد داد.

انتقاد به ناهماهنگی های موجود در حفاظت از برج قابوس

اظهارات معاون شهرداری گرگان در طبیعی جلوه دادن آتش سوزی برج گنبد در شرایطی که این برج تنها اثر ثبت جهانی گلستان است و باید تدابیر خاص برای حفاظت از آن در نظر گرفت، کمی عجیب به نظر می رسد.

باید تاکید کرد میراث فرهنگی گرچه در ظاهر از آجر و خشت تشکیل شده اند، اما شناسنامه تاریخی و فرهنگی ما به شمار می روند و حفاظت از آن نه تها بر عهده تمام مسئولان بلکه مسئولیتی بر دوش تمام شهروندان است.

گرچه مدیریت مجموعه بردوش میراث فرهنگی است، اما تمام مسئولان و مدیران در درجه اول به عنوان یک شهروند وظیفه حفاظت از این مجموعه را دارند و در صورتی که خود این وظیفه را نپذیرند نمی توانند به سایر اقشار جامعه هم آن را بقبولانند.

در حالی که معاون فنی و خدمات شهری از آمادگی شهرداری گنبدکاووس برای اجرای طرح زیباسازی و محوطه سازی حریم برج خبر داد اما مدیر پایگاه جهانی برج قابوس به نبود هماهنگی ها در این حوزه انتقاد کرد و به خبرنگار مهر گفت: هر ساله با انجام نامه نگاری شهرداری نسبت به جمع آوری و انتقال علف های عرز اطراف برج اقدام می کند.

حمید عمرانی رکاوندی افزود: امسال با کم لطفی شهرداری در این زمینه مواجه شدیم و بی دقتی یک عابر و انداختن ته مانده سیگار باعث حریق در اطراف یرج قابوس شد.

وی اضافه کرد: این آتش سوزی نخستین آتش سوزی در حریم برج نبوده است و ما هر ساله چند مرتبه با چنین حوادثی مواجه می شویم.

وی تصریح کرد: مدیریت پایگاه جهانی برج قابوس فقط باید مدیریت این اثر تاریخی را انجام دهد اما با کم لطفی هایی مواجه است به عنوان مثال در حریق روز گذشته آتش نشانی بعد از حدود یکساعت و مهار کامل آتش در صحنه حاضر شد.

عمرانی رکاوندی خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۹۱ و پس از ثبت جهانی برج قابوس تاکنون پلان مدیریتی و طرح حفاظتی برج با انتخاب مشاور انجام شده است.

مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس در حالی که چهار سال تهیه نقشه مدیریت و حفاظتی برج گنبد طول کشیده است، اظهار کرد: تدوین سند راهبردی مدیریت برج قابوس بلندترین برج آجری جهان هفته گذشته به پایان رسیده است.

وی افزود: طرح پلان مدیریتی برج قابوس یک مدیریت سند راهبردی است که در این طرح، اهداف جهت‌دهی و متمرکز می‌شود.

به گفته وی در این طرح بخشی از فعالیت‌ها مانند نگهداری، مرمت، آموزش و سرویس‌دهی به گردشگران دیده شده است.

مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس تصریح کرد: اجرای این طرح یکی از تاکیدات کنوانسیون میراث جهانی است و همه پایگاه‌های میراث جهانی بر اساس این طرح گام برخواهند داشت.

عمرانی گفت: پایگاه برج قابوس هم یکی از این طرح‌هاست که پس از تحویل طرح نهایی از پیمانکار و تصویب آن در شورای راهبردی میراث جهانی اجرایی خواهد شد.

وی اظهار کرد: حفاظت و نگهداری و ساماندهی اطراف برج قابوس به عنوان بلندترین برج آجری جهان زمانی تحقق می‌پذیرد که به اقتصاد گردشگری و مدیریت و بهره‌برداری از برج توجه شود و طرح‌ها و منابعی برای آن اجرا شود تا برج پذیرای مسافران و گردشگران بیشتری باشد.

عمرانی تصریح کرد: این پروژه با هدف شناخت معرفی و حفاظت و نگهداری و حیات مجموعه تاریخی گنبد کاووس اجرایی می‌شود.

حریق روز گذشته در حریم برج قابوس هرچند به بنای تاریخی آن آسیب نرسانده اما از نبود هماهنگی در مدیریت و حفاظت از تنها اثر ثبتی جهانی استان گلستان حکایت دارد. در صحبت های مسئولان آنچه به جای نگرانی درباره اتفاقات برج باید دیده می شد، بیشتر فرار از بار مسئولیت و انداختن گناه بر دوش دیگران بود. لذا باید هم میراث فرهنگی گلستان به‌خصوص معاونت میراث و مدیریت پایگاه و هم شهرداری را در این حادثه مقصر دانست.

برج گنبدکاووس حدود پنج سال است که ثبت جهانی شده و باید با مقررات یونسکو حفاظت شود، اما برخورد همه دستگاه ها به جای یک اثر جهانی، بیشتر شبیه یک اثر در حال تخریب مزاحم است و مدیران به جای تعامل و برنامه ریزی برای حفاظت بیشتر از زیر بار مسئولیت فرار می کنند.