ایران‌بوم

اکنون تنها خاطره ای از شهر باستانی «جندی شاپور» در ذهن ها باقی مانده است. این سرزمین 360 هکتاری، که تپه‌های باستانی فراوانی را در خود جای داده بود، اکنون به زمین هایی مسطح تبدیل شده است که کشاورزان قلع و قمع اش می کنند و حفاران غیرمجاز اشیای باستانی اش را به غارت می‌برند. با شخم زدن و مسطح کردن این زمین ها، اشیا و ظروف شهر ساسانی جندی شاپور روی زمین های کشاورزی رها شده و هنگام راه رفتن صدای خرد شدن این اشیا زیر پاهای عابران شنیده می شود. از دانشگاه این شهر اکنون دیگر حتی آثاری اندک به جای نمانده است.

پاشنه گردهای سنگی ساسانی که دروازه های شهر جندی شاپور روی آن‌ها می چرخیدند،‌ به حال خود رها شده و کشاورزان، اجزای این پاشنه گردهای سنگی زیبا را به یغما برده اند.

از نظر این کشاورزان که تعداد آنها بی شمار است، هرگونه سفال، شی، ابزار و آثاری از دوره ساسانی مضر و خطرناک است و می تواند به جلوگیری از کشت و زرع آنان منجر شود.

در سراسر محوطه جندی شاپور، گودال هایی عمیق دیده می شود که حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان اشیای عتیقه،‌ آنها را حفر کرده و اشیای یافت شده را به یغما برده اند.

هیچ کس برای نجات این محوطه باستانی که به شهر فرزانگان معروف است، کاری نمی کند و شهری که قرن ها باعث افتخار ایرانیان بوده و شهرت پزشکی‌اش، چه مکتوب یا آکادمیک، در سایر نقاط جهان زبانزد خاص و عام بوده، اکنون کاملا به دست فراموشی سپرده شده است.

بیش از 20 تپه باستانی که سازه های معماری شهر جندی شاپور از جمله، دانشگاه، حمام،‌ بازار، منازل مسکونی و بیمارستان را در خود جای داده بود، اکنون تخریب شده و تنها 5 تپه باستانی، آن هم دور از نقطه متمرکز تپه های اصلی باقی مانده و دیگر باستان شناسان نخواهند توانست بیمارستان و یا دانشگاه جندی شاپور را که زمانی مهم‌ترین مرکز صادر کننده دستاوردهای پزشکی و مهم ترین مرکز دانشگاهی علم طب در عهد باستان بوده،‌ کشف و تخلیه اطلاعاتی نمایند.

اداره میراث فرهنگی شهر دزفول تنها یک مراقب آثار برای همه آثار باستانی و تاریخی در دزفول دارد که این مراقب، تنها هر چند روز تنها یک بار فرصت می کند به منطقه‌ی وسیع جندی شاپور سر زده و وضعیت آن را بررسی کند. اما برخی کشاورزان این منطقه که با حفاران غیرمجاز نیز در ارتباط هستند، با شناسایی این مراقب آثار از ورود وی به شهر ساسانی جلوگیری می کنند.

«علی حداد»،‌ مراقب آثار باستانی و تاریخی شهر دزفول در این باره می گوید: «این کشاورزان هیچ اطلاعاتی را در اختیار میراث فرهنگی قرار نمی دهند و حتی خود نیز به قاچاقچیان در بیرون کشیدن اشیای باستانی کمک می نمایند. یک روز برای سرکشی به جندی شاپور رفتم، 12 کشاورز و حفار غیرمجاز مشغول کندن و حفر گودال بودند و به محض اعتراض من، آنان به ضرب و شتم من پرداختند. اگر هر چه زودتر از آن محوطه خارج نمی شدم، جانم را به راحتی از دست می دادم.»

اداره امور اراضی شهر دزفول هم کمر به نابودی این شهر ساسانی بسته و با بستن چشم های خود به روی قوانین و حقوق میراث فرهنگی، آن هم برای محوطه ای به اهمیت شهر جندی شاپور، این شهر را به سوی مرگ کامل هدایت می کند.

آنان از چند سال پیش و زمانی که اعتراضات میراث فرهنگی به خاطر کارشکنی ها و تعرض اداره امور اراضی به این محوطه آغاز شد، تنها به مذاکرات و قول های لفظی بسنده کرده و از راه های گوناگون و حمایت گرفتن از شهرداری، استانداری و سایر نهادهای قدرتمند در استان خوزستان تنها به معطل کردن مسئولان میراث فرهنگی روزگار می گذرانند، در حالی که نامه های مکتوب این اداره به میراث فرهنگی خبر از قول ها و وعده و وعیدهایی می دهد که به هیچ عنوان به آن عمل نشده و هر روز بخش های جدیدی از سرزمین جندی شاپور تخریب می شود. این اداره نه تنها خود هیچ نظارتی بر کار کشاورزان ندارد، بلکه به آنان امکانات برای شخم زدن و آبیاری زمین ها را می دهد. در حالی که در قراردادی رسما آمده است که این کشاورزان باید در سرزمین های جندی شاپور به کشت دیمی بپردازند و حق آبیاری زمین ها را ندارند و همچنین در قراردادی که بین کشاورزان و اداره امور اراضی بسته شده، آمده است: «کشاورزان باید در محدوده ای کشاورزی کنند که تپه های باستانی آن‌جا قرار ندارد و برای مسطح کردن زمین ها نباید از لودرها و ماشین آلات سنگین استفاده کرد.»

اما این اداره دور از چشم مسئولان، خود امکانات لازم را برای تخریب در اختیار کشاورزان قرار می دهد.

به عقیده «سعید محمدپور»، مسئول امور حقوقی اداره کل میراث فرهنگی خوزستان: «قرارداد این کشاورزان با اداره امور اراضی در سال های مختلفی بسته شده است. یک ساله، 5 ساله و حتی 10 ساله. فکر کنید که این کشاورزان که زمین ها به صورت هیاتی در اختیار آنان گذاشته شده، حق دارند که 10 سال روی شهر ساسانی جندی شاپور که هنوز بخش هایی از آن در زیرزمین خفته است، کشت و زرع کنند و هر آنچه در این شهر موجود است و هنوز امیدواری باستان شناسان را تحریک می کند، کاملا از بین ببرند.»

وی اظهار می کند: «از سوی سازمان میراث فرهنگی به تازگی تقاضایی به استاندار فرستاده شده و اداره امور اراضی پس از خواندن متن مکتوب «‌حسین مرعشی» رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کل کشور، قبول کرده که دیگر حق واگذاری زمین های جندی شاپور را به کشاورزان ندارد. اگر چه هم اکنون متوجه شده ایم که کشاورزان قصد خرید این زمین ها را دارند و به زودی قطعه هایی از این زمین ها به آنها فروخته خواهد شد.»

«مسعود آذرنوش»، رییس پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز که قصد داشت به همراه یک باستان شناس آمریکایی، برنامه ای جامع برای کاوش و حفاری روی شهر ساسانی جندی شاپور را تدوین کند، با بازدید از این منطقه از ادامه کار منصرف شد و در بیان دلایل توقف انگیزه ها و فعالیت های نجات بخش، آذرنوش می گوید: «با دیدن جندی شاپور از وضعیت اسف بار این شهر، بسیار حیرت زده شدم و واقعا گمان نمی کردم که در فاصله چند سال اخیر این شهر با این شدت تخریب شده باشد. تخریب جندی شاپور یکی از فجایع تاریخی و باستان شناسی در ایران است و آیندگان به خاطر تخریب بزرگترین ثروت باستانی ایران هرگز ما را نخواهند بخشید.»

«محمد عسگری»، مسئول حراست کل میراث فرهنگی استان خوزستان نیز درباره وضعیت کشاورزان که روی زمین های جندی شاپور کار می کنند، چنین اظهار عقیده می کند: «کشاورزانی که روی این زمین ها کار می کنند، از نظر مالی در وضعیت بسیار خوبی هستند و گاهی حتی کشاورزی برای آنان شغلی صوری و ظاهری است. من کشاورزی را می شناسم که با اجاره زمین کشاورزی در جندی شاپور ظرف 2 سال، اکنون یکی از ثروتمندترین مردان خوزستان است. یک کشاورز ساده چگونه می تواند چنین ثروتی را ظرف 2 سال به دست بیاورد؟»

اما هنوز، شاید اگر مسئولان سازمان میراث فرهنگی و سایر نهادهای مرتبط با این محوطه باستانی، نگاه مسئولانه تری به شهر ساسانی جندی شاپور داشته باشند، حفاران غیرمجاز و سودجویان هنگفت ترین سرمایه های سرزمین ایران در همین جا متوقف شده و بیش از این شهر خفته در دل خاک را تخریب خواهند کرد.

از نگاه «محمدی‌زاده»، مدیر اداره میراث فرهنگی شهر دزفول، ناتوانی دستگاه های اجرایی اداره میراث دزفول مشکل اصلی تخریب شهر جندی شاپور است. او می گوید: «با توجه به نبود اعتبارات کافی و عدم توجه مسئولان سازمان به محوطه جندی شاپور توانستیم آن طور که لازم است از این محوطه حفاظت کنیم. ما تنها یک محافظ داریم که آن هم چند روز پیش به دلیل مشکلات مالی اداره کل اخراج شده بود، اما ظاهرا مسایل مرتفع و قرار شد این مراقب دوباره به سر کار خود برگردد.»

تمامی کارشناسان و باستان شناسانی که روی محوطه جندی شاپور کار و فعالیت کرده اند،‌ اکنون به این عقیده اند که هر چند بیش از 80 درصد از شهر ساسانی جندی شاپور، اکنون تخریب شده است. اما مسئولان سازمان باید این ثروت عظیم باستان شناسی را حتی اگر تنها 20 درصد از آن باقی مانده باشد، نجات دهند. زیرا حتی دو شیئی باستانی کامل به دست آمده از این محوطه می تواند به اندازه بسیاری از محوطه های تاریخی و باستانی در ایران ارزش داشته باشد. در صورت عدم همکاری مسئولان برای نجات جندی شاپور، این محوطه کاملا تخریب شده و کشاورزان با خریدن این زمین ها شهر ساسانی را نابود خواهند کرد. جندی شاپور اکنون نیاز به توجه و همکاری مسئولان داشته تا از نگاه غیرمسئولانه اداره امور اراضی و کشاورزان برای همیشه رها شود.

(خبرگزاری میراث خبر 26/7/1383)