ایران‌بوم

بعید نیست امارات متحده عربی با توجه به منفعت حاصله از این ادعا، در سال‌های آینده بر اساس قاعده تعیین مرز آبی دو کشور از خط ساحلی که بر اساس آن «آب‌های تحت حاکمیت» 12 مایل و «آب‌های تحت صلاحیت» 200 مایل از مرز خاکی هر کشور فاصله دارد، نسبت به گسترش مرز آبی خود با دیگر کشور‌ها ادعا‌هایی را مطرح کند و برای کشور‌های همسایه از جمله ایران مشکل‌ساز شود.
ساخت جزایر مصنوعی امارات متحده عربی، هشداری است که در آینده می‌تواند توقعات این کشور را برای تغییر مرز‌های آبی با سایر کشور‌های حاشیه خلیج فارس دچار تردید کند. این موضوع با مدنظر قرار دادن منابع عظیم نفتی و گازی منطقه وسوسه‌ها را برای طرح این ادعای احتمالی از سوی این کشور همیشه مدعی نسبت به آب و خاک سایر کشور‌ها، دوچندان می‌کند.

به گزارش ایسنا،‌ مرتضی شکری کارشناس حقوق بین‌الملل در مطلبی با عنوان «ساخت جزایر مصنوعی امارات در خلیج فارس از منظر حقوق بین الملل» با نگاهی حقوقی به وضعیت ساخت این جزایر، یاد‌آور شده است که بعید نیست، امارات متحده عربی با توجه به منفعت حاصله از این ادعا، در سال‌های آینده بر اساس قاعده تعیین مرز آبی دو کشور از خط ساحلی که بر اساس آن «آب‌های تحت حاکمیت» 12 مایل و «آب‌های تحت صلاحیت» 200 مایل از مرز خاکی هر کشور فاصله دارد، نسبت به گسترش مرز آبی خود با سیار کشور‌ها ادعا‌هایی را مطرح و برای کشور‌های همسایه از جمله ایران مشکل‌ساز شود.

نحوه ساخت جزایر مصنوعی

شیوه ساخت جزایر به این صورت است که شن و ماسه از بستر خلیج‌فارس استخراج می‌شود و سپس برای ایجاد سطوح مورد نیاز توسط کشتی‌های مخصوص با فشار اسپری یا افشانده ‌می‌شود.

آغاز ساخت جزایر مصنوعی امارات

در ماه ژانویه سال 2002 میلادی بود که امیرنشین دبی، شروع به ساخت جزایر مصنوعی کرد. نام این طرح که نخل نام داشت، به سفارش شیخ محمد بن راشد آل مکتوم انجام گرفت و شامل سه جزیره مصنوعی به شکل نخل می‌باشد با نام «نخل‌های جمیرا»، «نخل جبل علی»، «نخل دیرا»، که پس از اتمام این سه پروژه 250 کیلومتر به سواحل امارت افزوده خواهد شد. کارشناسان زمان اتمام این پروژه‌ها را تا سال 2015 برآورد می کنند.

همچنین پروژه مصنوعی دیگری در حال اجراست که مجزی از سه جزیره فوق است و آن یک جزیره مصنوعی به شکل نقشه کره زمین (العالم) است که خود شامل سیصد جزیره است. این جزیره دارای ابعاد 6 کیلومتر عرض و 9 کیلومتر طول بوده که نام جزیره‌های درونی آن بر اساس نام کشورهای جهان است. جزیره جمیرا با یک تنه اصلی و هفده شاخه، در محدوده‌ای به ابعاد پنج کیلومتر در پنج کیلومتر گسترده است. جزیره دیرا به تنهایی در حدود چهل و شش میلیون متر مربع مساحت دارد و به شکل درخت نخلی با چهل و یک شاخه طراحی شده است. دیرا خود به تنهایی بزرگترین جزیره مصنوعی جهان خواهد بود و توانایی اسکان حدود یک میلیون نفر را خواهد داشت.

مواد حقوقی مربوط به ساخت جزایر مصنوعی

بر اساس ماده 87 عهدنامه حقوق دریاها، کلیه کشورها حق ساخت جزایر مصنوعی و سایر تأسیسات مجاز از نظر حقوق بین الملل را در دریای آزاد دارند، به شرط آنکه به حقوق کشورهای ساحلی در منطقه فلات قاره خدشه ای وارد نسازند. (حقوق بین الملل عمومی، دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی، چاپ بست ونهم ،1386).

بر اساس کنوانسیون حقوق بین الملل دریاها حاکمیت دولت‌ها در دریای سرزمینی به جز در حق عبور بی ضرر کشتی ها مطلق است؛ بنابراین، این حق به آنها داده شده است که به ساخت این جزایر یا سایر تأسیسات مصنوعی در این محدوده آبی مبادرت کنند و هیچ خدشه ای بر حقوق آنها وارد نیست. افزون بر این، در منطقه انحصاری ـ اقتصادی نیز دولت ها برای استفاده های تحقیقاتی یا استخراج منابع معدنی و غیرجاندار زیر بستر دریا از حق ساخت تأسیسات مصنوعی برخوردار شده‌اند. ماده 56 کنوانسیون 1982 حقوق دریاها حق ساخت جزایر مصنوعی را برای دولتها قائل شده است.

تأثیر ساخت جزایر مصنوعی بر تعیین مرز دریایی (خط مبدأ)

بر پایه ماده 5 کنوانسیون 1958، تأسیسات ویژه کشف و استخراج منابع طبیعی در فلات قاره، منزلت حقوق جزایر (طبیعی) را ندارند و در تعیین مرزهای دریایی هیچ امتیازی برای کشور مالک جزیره مصنوعی ایجاد نمی‌کند. پس بر پایه کنوانسیون 1958، جزایر مصنوعی نمی‌توانند پایه ای برای خط مبدا باشند.

هرچند در قوانین بین المللی جزیره های مصنوعی، ملاکی برای تعیین مرز محسوب نمی شوند، به طور حتم قضیه در مورد پیشروی ساحل فرق می‌کند، در حقیقت با پیشروی ساحل یکی از دو کشور، توانایی چانه زنی امارات برای تعیین مرزها افزایش می‌یابد.

طبق تعاریف سیسای، «آب‌های تحت حاکمیت» 12 مایل و «آب‌های تحت صلاحیت» 200 مایل از مرز خاکی هر کشور فاصله دارد. بدین ترتیب اگر کشورهای عربی با ساخت جزایر مصنوعی بر بخش خشکی کشور خود اضافه کنند، هیچ بعید نیست که در سال‌های آینده بیشتر از آنچه حق واقعی خودشان است، طلب کنند. هر چند از نظر حقوق بین‌الملل ساخت جزایر مصنوعی، باعث ایجاد تغییر در خط مبدا نمی شود، مسأله ای که ممکن است در آینده ما با آن مواجه شویم، توقعاتی است که از طرف امارات مطرح خواهد شد؛ مانند خط مبدا، منطقه انحصاری و...

ساخت جزایر و مشکلات زیست محیطی

در کنوانسیون 1982 حقوق دریاها، بر لزوم توجه به محیط زیست دریا در ساخت جزایر مصنوعی توجه ویژه ای شده است، به گونه‌ای که شرط لازم برای ساخت این جزایر عدم آسیب به محیط زیست و منابع زنده و غیرزنده موجود در بستر و زیربستر دریاها ذکر شده است، زیرا دولت‌ها بر اساس ماده 235 کنوانسیون 1982 در مورد حمایت و حفاظت از محیط زیست دریا مسئول هستند.

مشکلات زیست محیطی ناشی از ایجاد چنین جزایری، می تواند به گونه های گیاهی و جانوری آسیب وارد کرده و همچنین باعث ایجاد آلودگی در این منطقه شود. در مجموع می‌توان آثار زیانبار ساخت جزایر مصنوعی را بر محیط زیست خلیج فارس را به شرح زیر بیان کرد:

1ـ تهدید امنیت زیستی پرندگان مهاجر و جانداران جزایر غیر مسکونی خلیج فارس

2ـ تخلیه انواع پساب های صنعتی به درون خلیج فارس

3ـ تغییر مسیر جریان‌های طبیعی آب که در توان خودپالایی طبیعی خلیج فارس اختلال جدی ایجاد می‌کند.

4ـ نابودی پوشش زنده مرجانی به عنوان یکی از پتانسیل‌های مهم تجمع زیستی خلیج فارس.

از آنجا که خلیج فارس دریایی نیمه بسته است، آلودگی های زیست محیطی چند سال در این دریا باقی می‌مانند، برای همین، این مسأله باعث شده است که آلودگی زیست محیطی خلیج فارس از استانداردهای بین المللی فراتر رود. با این اوصاف ساخت جزایر مصنوعی بر این آلودگی خواهد افزود.

پیشنهادها

1ـ پیگیری مربوط به دولت: از آنجایی که پیمان‌نامه حفاظت محیط زیست منطقه‌ای از سوی همه کشور‌های ساحلی خلیج فارس از جمله امارات در سال 1978 به امضا رسیده که در آن تأکید شده که «آب‌های خلیج فارس، بین المللی هستند و همه کشورها باید به حریم آن احترام بگذارند و هر نوع توسعه‌ای که حریم آن را به خطر می‌اندازد، برای کشورهای همسایه آن ممنوع است»، می‌توان از بازرسان سازمان ملل خواست تا در این منطقه حضور یابند یا با ارایه گزارش به سازمان ملل موارد مربوط به تبعات زیست محیطی را پیگیری کرد.

2ـ پیگیری مربوط به سازمان های مردم نهاد و به ویژه طرفداران محیط زیست: سازمان‌های مردمی، طرفداران محیط زیست و... به راحتی می‌توانند با رسانه‌ای کردن این مسأله، جهان و حامیان بین‌المللی محیط زیست را از آسیب های زیست محیطی که در نتیجه ساخت چنین جزایری حاصل می شود، آگاه کنند.