زیست بوم
کوچ اجباری فلامینگوها
- زيست بوم
- نمایش از دوشنبه, 26 مهر 1389 13:54
- بازدید: 2161
برگرفته از همشهری آنلاین
سعید ارکان زاده یزدی
بسیاری از مسافرانی که از جاده بندرعباس به شیراز می‌آمدند، تا همین چند سال پیش کنار دریاچه مهارلو می‌ایستادند و با پتو یا ملحفه‌ای گوشه‌ای از زمین را فرش می‌کردند و به فلامینگوهای کنار دریاچه خیره می‌شدند.
ده‌ها هزار فلامینگو روی دریاچه، منظره‌ای دیدنی برای گردشگران درست می‌کردند. اهالی روستای مهارلو نیز میوه‌های گوناگون باغ‌های روستا را در سبدهای رنگ به رنگ می‌ریختند و به گردشگران می‌فروختند. هنوز خشکسالی نیامده بود و دریاچه موجب برکت روستا بود. اما به‌تدریج که باران کم شد، روزگار خوشی هم به پایان رسید. کمبود باران و آب رودخانه‌های منتهی به دریاچه، مهارلو را از کناره‌ها خشک کرد و حجم آب دریاچه کم و کمتر شد تا این‌که در شهریور سال پیش، به 10 درصد دوران رونق خود رسید. سال پیش که از شدت خشکسالی کاسته شد، اهالی روستای مهارلو شاد شدند که دریاچه به زندگی باز گشته است. آنها امیدوار به آینده نگاه می‌کردند، اما اتفاقی دیگر، دوباره نگرانی را به اهالی روستا باز گرداند. این بار، فاضلاب شیراز به مهارلو هدایت شده بود. ورود فاضلاب، هر روز آلودگی‌های زیست‌محیطی را افزایش می‌دهد، به‌طوری که شاید تا چند وقت دیگر نه فلامینگویی باقی بماند، نه میوه‌ای روی درختان مهارلو و نه گردشگری.
هنوز هم گردشگرانی برای دیدن دریاچه مهارلو به اطراف شیراز می‌آیند، اما انگیزه گرد آمدن آنان در کناره دریاچه تغییر کرده است. در دهه‌های گذشته، مردم برای دیدن منظره دریاچه پرآب به مهارلو می‌آمدند و این روزها، مسافرانی که از جاده بندر عباس به شیراز می‌آیند، کنار جاده می‌ایستند تا بستر سفید دریاچه را ببینند و روی نمک‌ها قدم بزنند. مهارلو میان مردم محلی به دریاچه نمک مشهور است و آب شوری دارد که به محض تبخیر، بلورهای نمک را بر جا می‌گذارد. به گفته علمدار علمداری، هماهنگ‌کننده استانی تالاب‌های فارس، این روزها اشخاص ناشناسی مخفیانه نمک دریاچه را می‌برند و با این کار به محیط‌زیست آن صدمه می‌زنند.
علمداری می‌گوید: «وجود نمک در دریاچه برای حیات آن مفید است، اما اخیرا سایت‌های برداشت غیرقانونی نمک در اطراف دریاچه ایجاد شده است.» با این حال، مشکل بزرگ‌تر مهارلو، ورود فاضلاب شیراز به دریاچه است. جمشید منصوری، زیست‌بوم‌شناس، به سایت ایرن می‌گوید: «با قرار گرفتن فرودگاه در 2 کیلومتری دریاچه، افزایش قابل توجه صیادان غیرمجاز و ورود گسترده فاضلاب به مهارلو، پیش‌بینی می‌شود که این دریاچه هرگز نتواند دوباره به زیستگاه مناسبی برای پرندگان بومی و کوچنده تبدیل شود.»شیراز حدود 2 میلیون نفر جمعیت دارد که تصفیه‌خانه فاضلاب موجود در شهر، تنها می‌تواند فاضلاب 100 هزار نفر را تصفیه کند.
چند سالی می‌شود که دولت طرحی برای تاسیس تصفیه‌خانه بزرگی در شیراز تصویب کرده و بناست که با کمک وام‌های بانک جهانی این تصفیه‌خانه ساخته شود. ساخت تصفیه‌خانه بزرگ شیراز هنوز به پایان نرسیده است و به گفته دهیار مهارلو به نقل از مدیران شهرداری شیراز تا زمان نامعلومی که این تصفیه‌خانه تکمیل شود، فاضلاب این شهر به دریاچه مهارلو خواهد ریخت. فاضلاب شیراز از 2 راه مهار می‌شود. یک بخش آن از رودخانه سلطان‌آباد شیراز به دریاچه می‌ریزد و قسمتی دیگر نیز به رودخانه خشک که درون شهر است وارد و به مهارلو هدایت می‌شود. شهرداری شیراز جلوی آب چشمه کوه‌های اطراف شیراز نیز آب‌بند زده است و با ساختن دریاچه‌های مصنوعی که به تفریح‌گاه و محل قایقر‌انی تبدیل شده، عملا مانع ورود آب به دریاچه مهارلو شده است.
سید قدرت‌الله سادات، دهیار مهارلو، در گفت‌وگو با «همشهری» می‌گوید: «برای خشک نشدن دریاچه و ورود آب به آن کمکی نشده است. خشکسالی از یک‌سو باعث شده است که دریاچه خشک شود و از سوی دیگر، جهاد کشاورزی برای افزایش ذخیره آب‌های زیرزمینی، گوراب‌هایی در کوه‌های مهارلو ایجاد کرده که همین کار دلیل خشک شدن بیشتر دریاچه است.» با این حال، علت اصلی کاهش آب دریاچه مهارلو، خشکسالی در 2 سال متوالی بود. در نخستین سال خشکسالی، بارندگی 60 درصد و در سال بعد نیز 40 درصد کاهش یافت. دهیار مهارلو می‌گوید: «سال‌های قبل بارندگی در مهارلو، 600 تا 800 میلی‌متر بود، اما در 2 سال اخیر به حدود 250 میلی‌متر در سال رسیده است. وسعت دریاچه مهارلو خیلی زیاد و عمقش کم است که باعث می‌شود آب دریاچه سریع تبخیر شود.
عمیق‌ترین قسمت‌های مهارلو بیشتر از 3متر عمق ندارد. در سال‌های اخیر که بارندگی کاهش یافته، آب دریاچه نیز خشک شده است.» سادات می‌افزاید: «مرکز دریاچه به‌دلیل این‌که دارای آب‌های خودجوش است، در اول تابستان کمی آب شیرین دارد که تعدادی از پرندگان مهاجر کنار آن جمع می‌شوند، اما اکنون که تابستان تمام شده، دریاچه خشک است.» او که مدام از کنار دریاچه می‌گذرد، می‌گوید: «تعداد پرندگان دریاچه مهارلو هم بسیار کم شده است. شاید جمعیت این پرنده‌ها به 5 درصد جمعیت سابق نرسد. وجود همین پرندگان سبب شده بود که گردشگران زیادی برای دیدن آنها به مهارلو بیایند، اما حالا گردشگران برای مسافرت به این منطقه رغبت کمتری دارند.» خشک شدن یا کاهش آب دریاچه مهارلو بر آب و هوای منطقه نیز تاثیر گذاشته است.
حمید ظهرابی، معاون سازمان محیط‌زیست استان فارس، در مرداد ماه سال گذشته اعلام کرد آب مهارلو به 10 درصد حجم اصلی خود رسیده است. او گفت: «با خشکی دریاچه مهارلو نمک موجود در بستر دریاچه وارد هوای شیراز شده است که این وضع در گرم شدن هوای این منطقه تاثیر خواهد گذاشت.» هوای منطقه مهارلو نیز خشک‌تر شده و باردهی درختان این روستا کاهش یافته است. دهیار مهارلو می‌گوید: «باغ‌های مهارلو میوه بسیار مرغوبی دارد و باردهی آنها در منطقه معروف است، اما خشکسالی و کم شدن آب دریاچه ، درختان را هم در آستانه خشک شدن قرار داده است. از 4 چشمه روستا، 2 چشمه خشک شده و آب 2 چشمه نیز بسیار کاهش یافته است. در چنین وضعی با خشک شدن دریاچه، هوا، خشک و آفتاب خیلی سوزان شده است، درصورتی که در زمان پرآبی تبخیر آب دریاچه موجب می‌شد که هوا مرطوب بماند و درختان آسیب نبینند.»در سال گذشته، درست در همان روزهایی که آب دوباره به دریاچه مهارلو بازگشت و مهاجرت پرندگان از سر گرفته شد، مهارلو در زمره یکی از 7 منطقه نمونه گردشگری انتخاب شد.
غلامرضا غلامی، فرماندار سروستان که دریاچه مهارلو در آن شهرستان واقع شده است، گفت که برنامه‌هایی برای این منطقه نمونه گردشگری در نظر گرفته شده و مهارلو پس از 2 سال اغما در خشکسالی، دوباره به زندگی باز گشته است. به گفته فرماندار، برای طرح مطالعاتی این منطقه نمونه گردشگری که وسعتی 150 هکتاری دارد، 150 میلیون تومان اختصاص
یافته است. با این حال آنچه این روزها در دریاچه مهارلو به چشم می‌آید، با سیاست‌های جذب گردشگر تناسبی ندارد، زیرا اگر فاضلاب شهری و صنعتی همچنان به دریاچه ریخته شود، ممکن است گردشگرانی که چند سال پیش برای تماشای فلامینگوها و این روزها برای دیدن سطح سفید دریاچه و پا گذاشتن بر نمک‌های بلورین به کنار آن می‌آیند، در آینده‌ای نه چندان دور با مردابی از فاضلاب روبه‌رو شوند.
