ایران‌بوم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، پوست و برگ درخت بلوط دارای تانن، قند، اسید گالیک، اسید مالیک، کوئرسین Quercine، موسیلاژ، پکتین،‌ رزین و روغن است. بلوط از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.

خواص میوه بلوط از قدیم ‎الایام مورد مصرف بوده و از آن به عنوان غذا استفاده می‎کرده‎اند. حتی آنرا خشک و دم کرده و با گندم مخلوط و از آن نان تهیه می‎کردند. می‎توان بلوط را بو داده و سپس آنرا دم کرده و از آن چای تهیه کرد.

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی لرستان بیان کرد: بلوط‌ها درختانی بزرگ یا درختچه‎ای با برگ‎های خزان کننده تا همیشه سبز به صورت دندانه ‎دار، لوب‎دار یا کامل هستند. گل‎های نر در گرزن‎های دو سویه به صورت منفرد تا سه تایی در گل آذین دم گربه‎ای انبوه قرار دارند و دارای گلپوش 4- 8 پاره و پرچم‎ها 4- 12 تایی با میله‎های کوتاه هستند.

مجید توکلی اضافه کرد: گل‎های ماده، منفرد تا چند تایی با محور گل آذین کوتاه بوده که از محور برگ فوقانی بیرون می‎زنند. تخمدان از نوع تحتانی و 3- 6 حجره‎ای و تخمک‎ها در هر حجره به صورت دو تایی قرار می‎گیرند. سطح بیرونی پیاله پوشیده از فلس‎های جدا، لوله‎ای و در بخش فوقانی با شیار یا شکاف یک طرفه طولی است.

وی ادامه داد: میوه به صورت فندقه یک دانه‎ای یک حجره‎ای با تخمک عقیم که در بخش بالایی یا پایینی قرار گرفته و درون‎بر آن بدون کرک یا کرکدار است.

دکتر توکلی یادآور شد: فائو (FAO) مساحت جنگل‎های ایران را 12 میلیون هکتار رقم زده است که 55 درصد آن را گونه‎های مختلف بلوط تشکیل می‎دهد. جنگل‎های ایران با 12.4 میلیون هکتار وسعت، 7.4 درصد از سطح کشور را اشغال کرده‌اند. لذا کشور ایران در مقایسه با سایر نقاط دنیا به لحاظ پوشش جنگلی کشوری فقیر محسوب می‌شود؛ ولی از نظر تنوع گونه‌ای، گیاهی و ذخایر ژنتیکی در جهان کم نظیر است.

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی استان با بیان اینکه بر اساس اقلیم حداقل چندین رویشگاه جنگلی در ایران دیده می‌شود، خاطرنشان کرد: نواحی رویشی خزری، ارسبارانی، زاگرس و ایران و تورانی، از رویشگاه‎های مهم ایران به شمار می‌روند.

توکلی اظهار کرد: تیره راش(Fagaceae) هشت جنس و بیش از هزار گونه دارد که جنس بلوط (Quercus) با بیش از 600 گونه بزرگترین جنس این تیره است؛ جنس بلوط دارای رویشگاه وسیعی در قاره اروپا (انگلستان، ایرلند، فرانسه، اسپانیا، آلمان، لهستان، رومانی و...) آسیا (ایران، ترکیه، قسمتی از افغانستان، پاکستان، هندوچین و...) و آمریکا (ایالات متحده، مکزیک، گواتمالاو...) است.

این پژوهشگر منابع طبیعی بیان کرد: بلوط دارای گونه‎های زیاد و متعددی است و در ایران نیز گونه‎ها و زیرگونه‎هایی از آن وجود دارد. هتروفیلی و اختلاف شکل برگ و میوه در گونه‎های مختلف و دورگ‎های احتمالی و عدم امکان جمع‎آوری نمونه‎های کامل از یک درخت،‌ تشخیص و شناسایی گونه‎های آن‎را مشکل ساخته است.

وی ادامه داد: از بین دانشمندانی که بلوط‎ها را مورد مطالعه قرار داده‎اند خانم Camus گیاه‎شناس فرانسوی در سال‎های 38- 1936 به تهیه مونوگرافی گونه‎ها و واریته‎های بلوط جهان و از جمله ایران پرداخت. در سال 1967 جوانشیر در رساله خود گونه‎های بلوط موجود در ایران را مورد مطالعه قرارداد. Menitsky وBrowicz دو گیاه‎شناس شوروی آخرین مطالعات خود را در فلور ایرانیکا منتشر ساخته و تغییرات زیادی در گونه‎های قبلی داده‎اند.

توکلی با بیان اینکه جنس بلوط در ایران دارای هشت گونه است که در جنگل‎های شمال، غرب و شمال غرب ایران پراکنده‎اند، گفت: گونه‎های موجود در کشور و پراکنش جغرافیایی آن را می‎توان به برودار یا بلوط ایرانی، بلند مازو، یوول یا بلوط لبنانی، اوری، سفید مازو، مازوج، دارمازو و بلوط حلبی تقسیم کرد.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان افزود: گونه بَرودار یا بلوط ایرانی(Quercus brantii ) در نواحی کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، استان مرکزی و همدان دیده می‎شود.

وی با بیان اینکه بلند مازو ( Quercus castaneifoli ) در نواحی گرگان، مازندران، گیلان، اردبیل وجود دارد، اضافه کرد: پراکنش گونه یوول، ویول یا بلوط لبنانی( Quercus libani) فقط در نواحی آذربایجان غربی و کردستان است.

این پژوهشگر تصریح کرد: گونه اوری(Quercus macranthera) در نواحی گرگان، مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی(ارسباران) و قزوین (امام زاده یحیی)، زنجان (طارم) وجود دارد.

توکلی بیان کرد: سفید مازو( Quercus petraea ) در نواحی گرگان، مازندران و گیلان و آذربایجان شرقی(ارسباران) دیده می‎شود.

وی افزود: مازوج، دارمازو یا بلوط حلبی( Quercus infectoria ) که پراکنش این گونه در نواحی آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و لرستان است.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات یادآور شد: گونه Quercus longipes طی چند سال اخیر معرفی شده و به صورت محدود در مسیر جاده بانه به مریوان بعد از گردنه قره دایان در حاشیه جاده دیده می‎شود.

توکلی خاطرنشان کرد: در لرستان دو گونه Q.infectoria و Q.branti را با زیر گونه‎های متعدد و یا هیبریدهای آنها می‎بینیم؛ فراوانی گونه Q.infectoria در استان نسبت به استان‎های کرمانشاه، کردستان بسیار کمتر بوده و فقط محدود به دو منطقه زشت و قلائی، فیروزآباد و دیگری در یک محدوده بسیار کوچک منطقه کاکاشرف حومه جنوب شرقی خرم‎آباد است.

وی با بیان اینکه گونه غالب در لرستان Q.branti است، افزود: محققان گونه Q.infectoria, را گونه‎های رطوبت‎پسند می‎دانند و معتقدند اغلب در مناطق با اقلیم مدیترانه‎ای مرطوب با حداقل 650- 550 میلی‎متر بارندگی سالیانه واقع شده‎اند. بلوط گونه Q.branti و سایر هیبریدهای آن که بیشترین جامعه درختی را در عرصه‎های جنگلی استان تشکیل می‎دهد، اغلب در مناطق مدیترانه نیمه خشک با نزولات جوی 550- 350 میلی‎متر دیده می‎شوند.

این پژوهشگر اظهارکرد: در مجموع درختان بلوط به دو فرم دانه‎زاد و شاخه‎زاد دیده می‎شدند و تخریب این جنگل‎ها و ایجاد فرم شاخه‎زاد درختان در اکثر مناطق یکی از ویژگی‎های این جنگل‎ها است. از نظر دامنه ارتفاعی، درختان بلوط با حداقل ارتفاع 650 متر بالاتر از سطح دریا و حداکثر 2150 متر بالاتر از سطح دریا مستقر هستند.

توکلی گفت: تنوع زیاد توپوگرافی، شرایط اکولوژیکی، اقلیمی و... منجر به تغییراتی در انبوهی درختان بلوط شده است. بلوط گونه Q.branti نسبت به شرایط سخت و نامساعد محیطی سازگار بوده، درختی نورپسند و به سایه متحمل است. این درخت از درختان کم نیاز و کم توقع به شمار می‎آید از این رو به صورت جوامع بلوط درختان غالب و چیره جنگل‎های منطقه را تشکیل میدهد. متأسفانه طی چند دهه اخیر در منطقه حیات و تجدید حیات این درختان با مشکلات عدیده‎ای همراه شده‎اند.

وی بیان کرد: جنگل‎های بلوط ایران مخصوصاً در استان‎های غربی و شمال غرب به صورت یک منبع غنی از نظر مجموعه‎های متنوع گیاهی و جانوری است و دارای جنبه‎های زیست‎محیطی، اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی براساس تولیدات مختلف از جمله چوب و محصولات فرعی متنوعی هستند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گفت: نظر به اینکه جنگل‎های بلوط سطح قابل توجهی از مساحت کل جنگل‎های ایران را تشکیل می‎دهد لذا حفظ این درختان از گزند آفات و شناخت عوامل خسارت‎زای آنها از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است.

توکلی اضافه کرد: از جمله عوامل اصلی تخریب جنگل‎های بلوط در ناحیه زاگرس می‎توان به افزایش تعداد دام جنگل نشینان و چرای بی‌رویه دام، قطع درخت برای تأمین سوخت و زغال، شاخه‌زنی(گلازنی) درختان بلوط به منظور تهیه علوفه، استفاده سنتی از درختان بلوط جهت مصالح ساختمانی و ابزار کشاورزی، کشت زیر اشکوب درختان جنگلی و توسعه اراضی زراعی احداث جاده و راه خطوط انتقال برق، نفت و گاز، مخابرات و ...، توسعه شهرها معادن فعالیت‌های صنعتی و...، آفات و بیماری‎ها اشاره کرد.