ایران‌بوم

دنا یکی از زیباترین مناطق کوهستانی ایران است. پوشش گیاهی، تنوع‌زیستی و نیز قابلیت‌های بالای گردشگری و تأثیر انکار‌ناپذیر آن در معیشت مردم بومی و شهروندان 4 استان مجاور آن، اهمیت این منطقه کوهستانی را دو چندان کرده است.

با این همه این طبیعت بکر طی چند سال اخیر دستخوش تخریب و تعرض قرار گرفته است؛ به‌ویژه عبور خط لوله گاز که در سال گذشته به قلع‌وقمع 14هزار اصله بلوط کهنسال انجامید، سبب نگرانی دوستداران طبیعت شد.

بهمن ایزدی، فعال محیط‌زیست و رئیس تشکل زیست‌محیطی کانون سبز فارس که پیش از این هم، گزارش‌هایی از وی درباره دنا در همشهری منتشر شد 15سال است که مشغول تحقیق درباره دناست. حاصل این تحقیق کتابی است که تدوین آن رو به اتمام است. گرچه ایزدی می‌گوید به‌دلیل تخریب‌های دنا دل و دماغی برای به اتمام رساندن کتاب ندارد، در عین حال با توجه به اینکه وی پس از قطع بلوط‌ها چندین بار از منطقه بازدید کرده و همچنان به رصد اوضاع دنا مشغول است از وی خواستیم تا گزارشی درباره وضعیت دنا به رشته تحریر درآورد که از نظرتان می‌گذرد.

از حدود 4سال پیش منطقه استحفاظی دنا دستخوش نابسامانی‌های زیست‌محیطی شد که چنانچه وضعیت موجود برای حفظ اکوسیستم دنا و حفاظت از ارزش‌های طبیعی و ملی دنا تغییر نکند، پوشش گیاهی، جنگل و مراتع، تنوع‌زیستی، خاک و یخچال‌های دنا در معرض نابودی کامل قرار می‌گیرند.

وقتی براساس مصوبه شماره 126 مورخ 7/12/1369 شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست اعلام شد که 93هزار و660هکتار از منطقه مرتفع دنا درحد فاصل گردنه بیژن در جنوب شرق، روستای خرسان در غرب، رودخانه بشار در جنوب غرب و رودخانه ماربر در شمال شرق ازجمله مناطق استحفاظی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار می‌گیرد، برای دوستداران طبیعت، کارشناسان اکوسیستم کوهستانی کشور، متخصصان و دانشگاهیان و همچنین جامعه کوهنوردی کشور، خبری نشاط‌برانگیز بود.

با وجود مرتفع بودن دنا و گستردگی آن در حد فاصل 4استان همجوار و کمبود پرسنل حفاظتی و عدم‌تناسب تجهیزات امور حفاظت متناسب با منطقه دنا، در دهه اول برنامه استحفاظی دنا، مدیریت حفاظت از این منطقه کارنامه درخشانی از خود به‌جای گذاشت.

به گل نشستن گیاهانی که بر اثر چرای دائم احشام دامداران، هرگز به زمان بذردهی نمی‌رسیدند، وفور گله‌های کل و بز در ارتفاعات، ایجاد آرامش در زیستگاه‌ها و مناطق امن به‌ویژه برای پرندگان ارتفاع زی دنا نظیر کبک دری و هما، تثبیت بیشتر یخچال‌ها در حوزه‌های آبخیز دنا و کاهش تخریب جنگل در مناطق جنوب‌غرب رشته کوه دنا از جمله دستاوردهای حفاظت از منطقه دنا بود. موفقیت‌های حاصل‌شده در امر حفاظت از منطقه دنا، نیز قابلیت‌های بالقوه طبیعی در رشته کوه شرقی دنا و همچنین ابراز علاقه و درخواست دوستداران محیط‌زیست موجب شد که سازمان حفاظت محیط‌زیست مجددا براساس مصوبه شماره 208 در مورخ 25/7/1380 منطقه مرتفع دنا شرقی به مساحت 28هزار و 202هکتار را نیز به حوزه استحفاظی دنا بیفزاید.

سیر قهقرا

متأسفانه از حدود 4سال پیش روند برنامه‌های حفاظتی دنا به‌دلیل سوءمدیریت دچار عقب‌ماندگی‌هایی شده که نه‌تنها دستاوردهای ارزشمند امر حفاظت از منطقه را دستخوش نابودی کرده است بلکه تعرضات عدیده سوداگران به عرصه‌ها و تنوع زیستی دنا، این منطقه استحفاظی را با تهدیدات جدی زیست‌محیطی مواجه ساخته است تا آنجا که گسترش تعرضات موجود و ادامه این روند مخرب، می‌تواند در آینده نزدیک منطقه دنا را به کانون بحران‌های زیست‌محیطی در جنوب غرب کشور تبدیل کند.

نگاهی گذرا به وضعیت حفاظتی دنا و بررسی وضع موجود این منطقه، ضرورت خروج دنا از وضعیت اسفناک موجود را خاطر نشان می‌سازد. در اینجا قصد ندارم که به شرح جزئیات مشکلات زیست‌محیطی دنا بپردازم اما به اختصار تعدادی از مشکلات و معضلات زیست‌محیطی موجود تشریح می‌شود؛ مواردی که مقابله با آن، هوشیاری متولیان مربوطه و ایستادگی در برابر متجاوزان و حمایت از منابع و تنوع زیستی دنا را بیش از پیش می‌طلبد.

1- ورود دامداران 15خانوار عشایر تیره مُرُل از طایفه فارسیمدان به ارتفاعات و مراتع بخش رشته غربی کوه دنا و استقرار آنان با چرای 5هزار رأس گوسفند در کوهستان‌های تنگ رودقُر، تنگ اتابکی، تنگ لای نخود، ارتفاعات شهلی‌آباد، ارتفاعات تاوه لعنتی و همچنین چرای دام در مناطق امن تنگ‌های خرسان کوچک و بزرگ، ارتفاعات آب اِسپید و چشمه‌های گل پر و حوض دال.

ورود این دامداران به مناطق مذکور از بهار سال 1386 شروع شد و هر روز به دامنه تخریب و چرای آنان اضافه می‌شود. بی‌تفاوتی و عدم‌جدیت سازمان حفاظت محیط‌زیست در جلوگیری بخردانه از هجوم این دامداران، موجب شد تا به ﺗﺄسی از ورود دامداران تیره مُرُل، چند تیره دیگر از طایفه فارسیمدان مانند تیره‌های دُغانلو و کرانلو و چند خانوار دیگر از تیره مُرُل با دام‌هایشان وارد مناطق مرتفع دنا مرکزی نظیر ارتفاعات گردنه بیژن، تل ماشکی، چشمه آب پاییزه، برد سفید و ارتفاعات پیچاپیچ کل و میش روی منطقه امن و گسترده دشت آسمانی شوند و پوشش گیاهی این مناطق را که به بانک ژنتیک گیاهی دنا معروف است، از بین ببرند.

مناطقی که مورد تعرض دامداران قرار گرفته از جمله زیستگاه وحوش دنا و بهترین رویشگاه‌های گیاهی منطقه است و شمار زیادی از هزار و 201گونه گیاه موجود در کوهستان‌های استان کهگیلویه‌وبویراحمد در این نقاط روییده‌اند. با وجود این، به‌دلیل عدم‌ممانعت از ورود احشام به منطقه استحفاظی دنا، دامداران مذکور از بهار امسال با دام‌های بیشتر، هجوم گسترده‌ای را به مراتع این مناطق آغاز کرده‌اند.

این درحالی است که چنانچه سازمان حفاظت محیط‌زیست به وعده‌های مالی و حقوقی دودهه خویش عمل می‌کرد و حداکثر براساس مصوبه مورخ 29/2/85 شورای تأمین شهرستان سمیرم که در جلسه فرمانداری شهرستان سمیرم با حضور مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کهگیلویه و بویراحمد برگزار شد عینیت می‌بخشید و براساس مفاد آن مصوبه، اداره کل محیط‌زیست استان تا تاریخ 30/1/86 مبلغ 6078435000 ریال حق علفچر دامداران شهلی آباد و عطا بیگ را می‌پرداخت هم‌اکنون مناطق مذکور که طی 20 سال گذشته میلیاردها تومان صرف حفاظت و نگهداری پوشش گیاهی و تنوع زیستی آنها شده بود، یکباره از بین نمی‌رفتند.

2- براساس کم توجهی به برنامه‌های حفاظتی دنا توسط متولی محلی ( اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان کهگیلویه‌وبویراحمد) شاهد هجوم شکارچیان بومی و غیربومی به ارتفاعات و مناطق امن منطقه استحفاظی دنا هستیم. کمتر روزی است که از کوهستان‌های این منطقه استحفاظی، صدای شلیک گلوله‌های سلاخان وحوش شنیده نشود و موجب بی‌امنی زیستگاه‌های کل و بز و پرندگان کمیاب نظیر کبک دری نشود. در این خصوص اگر نگاهی گذرا به آمار سرشماری وحوش منطقه استحفاظی دنا به‌ویژه گونه جانوری غالب آن‌که کل و بز است و آمار آن توسط سازمان متولی کسب شده بیندازیم، متوجه می‌شویم که مدیریت حفاظتی این منطقه مهم، تا‌کنون چگونه بوده است (لازم به ذکر است که براساس واقعیات موجود، آمار کمتری نسبت به سرشماری اخذ شده وجود دارد).

سال 1385، 2هزار و 736 رﺃس کل و بز، سال 1386، 2هزار و 654 رﺃس کل و بز، سال 1387، 2هزار و 924 رﺃس کل و بز، سال 1388، 2هزار و 417 رﺃس کل و بز.

3- بر اثر عدم‌کنترل صحیح محدوده‌های منطقه استحفاظی دنا و در پی ناامنی‌ای که بر اثر تعرضات گوناگون به این منطقه به‌وجود آمده، ده‌ها هکتار از اراضی کوهپایه‌ای دنا توسط سودجویان فرصت طلب تصاحب و تغییر کاربری داده شده است و هم‌اکنون روند مخرب تصاحب اراضی دنا ادامه دارد.

4- در حالی که برخی از پاسگاه‌های محیط‌بانی منطقه استحفاظی دنا مانند پاسگاه روستای نورآباد تا اواخر سال گذشته، بلا استفاده و بدون پرسنل حفاظتی مانده است، به چه دلیلی مدیریت اداره حفاظت زیست استان کهگیلویه و بویراحمد مبادرت به احداث ساختمان‌های متعدد و مهمانسرا و تأسیسات رفاهی و اجرای جاده‌کشی در مناطق غیرضروری کرده است؟

همانطور که قبلا گفته شد بر اثر هجوم دامداران از سال 86، منطقه رودقر و ارتفاعات شهلی‌آباد و آب اسپید و... مورد تعرض و تخریب قرار گرفته‌اند و دامداران برای دستیابی به این مناطق باید از راه مالرو باریک و سخت تنگ رودقُر عبور کنند تا در محل‌های مذکور استقرار یابند. چرا با وجود تهدید مذکور، مدیریت حفاظت محیط‌زیست استان در سال گذشته مبادرت به اجرای جاده ماشین رو به طول چندین کیلومتر به درون تنگ رودقر و تا ارتفاعات شهلی‌آباد کرد تا تسهیلات تردد برای متجاوزین به عرصه‌های دنا فراهم شود و دامداران مذکور، چادرهای ییلاقی و امکانات مورد نیاز را با خودرو و به‌راحتی به این منطقه مهم حمل کنند؟ دلیل جاده‌کشی در تنگ دی هاشم چیست؟ برای احداث جاده چند کیلومتری از روستای کره تا منطقه امن نومون که زیستگاه وحوش جبهه جنوب غرب است چه توجیه منطقی‌ای وجود دارد؟

احداث تأسیسات و جاده‌های مذکور تسهیلات بیشتری برای تردد شکارچیان غیرمجاز و حضور متجاوزان به منابع و عرصه‌های دنا و هجوم دامداران به رویشگاه‌های ارزشمند دنا را فراهم ساخته و زیستگاه امن تنوع زیستی دنا را به مخاطره افکنده است.
آنچه در بالا ذکر شد بخشی از مشکلات زیست‌محیطی منطقه دنا است؛ براین اساس، انتظار می‌رود در طریق حفاظت از اکوسیستم کوهستانی منطقه دنا، متولیان امر با مشارکت مردم و با سازوکار ویژه و متناسب با استعدادهای ملی و طبیعی زاگرس مرکزی تلاش کرده و درخصوص رفع بحران‌های زیست‌محیطی موجود در دنا همت گمارند.