یادمان
پُل تاریخی چوم زیر بار سنگین خودروها
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- پنج شنبه, 27 خرداد 1389 07:37
- آخرین به روز رسانی در پنج شنبه, 27 خرداد 1389 07:37
- نمایش از پنج شنبه, 27 خرداد 1389 07:37
- بازدید: 2913
برگرفته از ایران‌نامه
شاهین سپنتا - معصومه شهباز
در شش کیلومترى شرق پُل شهرستان، در شرق اصفهان و در یک کیلومتری جاده اصفهان–دشتی، در ابتدای دشت «کرارج-براآن» در نزدیکی روستای «اشکاوند» و در کنار روستای «قلعه‌چوم»، پُلی تاریخی به نام «چوم» بر بستر زاینده رود آرمیده است. پل چوم که نمایی همانند پُل تاریخی شهرستان دارد، بر بنیانی کهن‌تر از دوره صفوی ساخته شده اما ساختار امروزی آن یادگار دوره صفوی است. برای شناخت بهتر موقعیت این پل تاریخی شایسته است که نگاهی کوتاه به ریشه‌یابی نام پُل چوم و روستای قلعه چوم داشته باشیم: استاد محمد مهریار، در «فرهنگ جامع نام‌ها و آبادی‌های کهن اصفهان»، واژه چوم را دگرش یافته «گوم» یا «کوم» به معنی قنات یا آبی که از قنات به دست می‌آید، می‌داند و یادآور می‌شود که نام روستاهای دیگر ایران همچون چومان (در بانه و پیران‌شهر) و چومه (در خرم‌شهر) نیز با این واژه هم‌ریشه است.
پل چوم- خرداد 89 / عکس از مهرداد سپهر
دهیاری روستای چوم بر این باور است: "واژه چوم به معنای «چشمه» است و در گذشته در میانه «قلعه چوم» چشمه قناتی بوده و نام روستا برگرفته از آن است."
البته در گویش مردم گیلان نیز چوم به معنی چشم است که در ترکیباتی مثل «سیه چومه» و «چومه کوره» نیز دیده می‌شود و می دانیم که چشم با چشمه هم ریشه است.
از دیدگاه نگارندگان، این احتمال نیز هست که نام چوم به معنی چشمه اشاره به دهانه‌ها یا چشمه‌های زاینده پُل در بستر خروشان زاینده رود باشد، چنان‌که در بسیاری دیگر از نواحی ایران، نام بسیاری از پل‌ها با واژه چشمه ساخته شده است که برای نمونه می توان از پل سیوسه چشمه (سیوسه پل) در اصفهان، پل دوازده چشمه آمل، پل هشت چشمه تنکابن، پل پنج چشمه بناب و ... نام برد.
امّا دکتر جلیل دوستخواه در « فرهنگ فارسی ِ اصفهانی »، چوم را به معنی «خرمن‌کوب» آورده است که فعل «چوم کردن» از آن ساخته می‌شود و این واژه و ترکیب «چوم کردن» در همه روستاهای اصفهان، کاربُرد دارد.
در همین راستا، دهخدا در لغت‌نامه، چوم را افزاری چوبی توصیف می‌کند که غلتک‌هایی در زیر محور اصلی یا بدنه دارد و بدنه نیمکت‌مانند آن (محل نشستن یک نفر برای سنگین‌تر شدن و ایجاد فشار بیشتر) به گاو و یا اسب بسته می‌شود و توسط چارپا به دور بخش مرکزی گردانده می‌شود، تا با حرکت آرام ولی سنگین بر روی خرمن، ساقه‌های گندم یا جو را خرد کند و کاه را از دانه جدا کند.
در گفت‌وگویی با کشاورزان روستای قلعه چوم، از آنها شنیده شد که در گذشته در محل قلعه چوم، یک «چوم‌کِش» وجود داشته است که برای جداکردن دانه از ساقه گندم استفاده می‌شد و نام قلعه و سپس نام پُل از همین افزار چوبی برگرفته شده است.
اکنون نیز کشاورزان روستای چوم، همچون پدران خود به کشت گندم، برنج و انواع صیفی‌جات مشغول‌اند اما شوربختانه، از «قلعه چوم» به‌جز چند ویرانه و نامی برجای مانده بر روستای چوم، چیزی باقی نمانده است.
پل چوم- خرداد 89 / عکس از مهرداد سپهر
اما پُل تاریخی چوم با 116متر طول و 6/5 تا 4/3 متر عرض و 11 دهانه (از شمال به جنوب به ترتیب با 8 دهانه 6 متری و دو دهانه 20/3 متری و یک دهانه 3 متری) هنوز برجاست. تاق‌های این پل به صورت ضربی و قوسی اجرا شده‌اند. مصالح به کار رفته در پل چوم، سنگ و ساروج در پایه‌ها و آجر و ملاط گچ در تاق‌ها و بدنه است. این پُل دارای 12 پایه به ارتفاع 68/1 متر و ضخامت 95/2 متر است که بجز دو مورد، همگی در جهت مخالف جریان رود دارای موج‌شکن‌های مدور هستند.
پُل چوم در گذشته به عنوان پیاده‌رو و گذرگاه کاروان‌ها و اکنون محل عبور انواع خودروهای سبک و سنگین است و از این رهگذر در گذر زمان آسیب‌های جبران‌ناپذیری به پل وارد خواهد آمد؛ چنان‌که پیش‌تر نیز آسیب‌هایی به پل وارد آمده است و بارها به روش‌های غیر اصولی مرمت شده است که برای نمونه می‌توان به این موارد اشاره نمود: بازسازی نامناسب دهانه‌های کوچک‌تر روی پایه‌ها با مصالح و شکل جدید، اجرای متفاوت قوس دهانه‌های اصلی، تفاوت طول دهانه‌های پل، ایجاد حفاظ‌های فلزی در روی پل به صورت ناهماهنگ با ساختار و قدمت پل.
پل چوم- خرداد 89 / عکس از مهرداد سپهر
گرچه، پل چوم پس از ویرانی گسترده در سال 1348 خورشیدی، توسط استاد حسین معماریان و به هزینه اداره باستان‌شناسی مورد مرمت اساسی قرار گرفت و سرانجام در تاریخ 23/6/1382 به شماره 10211 در فهرست آثار تاریخی ملی به ثبت رسید اما در صورت ادامه بی‌توجهی‌ها و استفاده نادرست، پل تاریخی چوم نیز با سرنوشت قلعه‌چوم رو‌به‌رو خواهد شد. از این روی پیشنهاد می‌شود که از این پس، رفت و آمد خودروهای سنگین روی پل ممنوع شود و پل تنها جهت دسترسی محلی مورد استفاده قرار گیرد.
- با سپاس از دوست هنرمند عکاس جناب آقای «مهرداد سپهر» که کار تهیه تعدادی از عکس‌های این گزارش را برعهده گرفتند.
خاستگاهان:
1- فرهنگ جامع نام‌ها و آبادی‌های کهن اصفهان، محمد مهریار، انتشارات فرهنگ مردم، اصفهان، 1382 خورشیدی.
2- فرهنگ فارسی ِ اصفهانی، دکتر جلیل دوستخواه، (منتشر نشده)، گفت‌آورد از دکتر دوستخواه.
3- زاینده رود از سرچشمه تا مُرداب، دکتر حسن حسینی ابری، انتشارات گل‌ها، اصفهان، 1379 خورشیدی.
4- زاینده رود اصفهان، محمد محمودیان، انتشارات دانشگاه اصفهان، اصفهان، 1348 خورشیدی.
5- پل‌های قدیمی ایران، محمد‌علی مخلصی، اداره کل آموزش و انتشارات و تولیدات فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور،تهران، 1379 خورشیدی.
6- پل‌های ایران، منوچهر احتشامی، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی،تهران،1386 خورشیدی.
