ایران‌بوم

استاد عطار در حال مرمت مسجد امام موسی کاظم(ع) خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ هنرمندان معمار در ایران کم نبودند اما امروز، بهترین‌های آن‌ها را نمی‌توان به تعداد 10 انگشت دست شمرد. در این میان درگذشت هر یک از بازماندگان، ضربه سنگینی بر پیکر معماری سنتی ایران است. ضربه‌ای که شوشتر را در سال جاری متحمل فقدان دو معماری سنتی برجسته این شهر یعنی حاج محمود معماریان و حاج حسنعلی عطار کرده است.

به گزارش CHN روزگاری زندگی ایرانیان آغشته با هنر معماری بود و هرکس به فراخور اندازه خود و محل سکونتش، دست به ساخت خانه و کاشانه می‌زد و از این رو معمارانی هم بودند که فوت و فن معماری سنتی ایران را می‌دانستند و هرچند با هرگام نوآوری تازه‌ای هم خلق می‌کردند اما هرگز اصالت ریشه‌های معماری ایرانی را فراموش نمی‌کردند.

با تغییر جهت معماری ایران به سمت ساختارهای امروزی، معماری سنتی به مانند فنی ماندگار از شیوه نقل سینه به سینه خارج شد و شکل تخصصی و دانشگاهی به خود گرفت؛ اما هستند هنوز بازماندگان معمارانی که معماری سنتی را از پدران خود آموخته‌اند و هنوز با همان شور و عشق به کار خشت و تزئینات سنتی ایرانی در معماری مشغولند.

در این میان درگذشت هریک از این بازماندگان، غم بزرگی برای معماری ایران است. همانطور که شوشتر هم طی سال جاری دوباره غم این فراغ را چشیده است و دو بازمانده نسل معماران عاشق پیشه خود را از دست داده است.

شهر کهن و تاریخی شوشتر از دیر باز مهد فرهنگ و هنر و تمدن بوده است. وجود آثار و ابنیه‌های تاریخی فراوان در این شهر که از دوره پارینه‌سنگی تا دوره قاجاریه و پهلوی را دربر می‌گیرد، زبان ستایش‌گر هر بیننده فرهنگ دوست را به تحسین باز می‌گشاید.

در این میان معماری، به دلیل ابعاد مختلف آن که بیان‌کننده فرهنگ و شیوه زندگی مردمان هر دوره تاریخی بوده از اهمیت خاصی برخوردار است. کهن دیار آب، فرهنگ و معماری یعنی شوشتر از دیر باز فرزندانی در خود پرورانده که هر چند گمنام مانده‌اند اما آثار آنان تا ابد زنده و آثارشان، ثبت است بر جریده عالم. کسانی که نامشان تا ابد روی کتیبه‌های مساجد و ابنیه وآثار تاریخی می‌درخشد.

از ابتدای سال 1389 تا کنون چند تن از معماران و هنرمندان این کهن شهر به دیار باقی شتافتند، که از آن‌جمله می‌توان به حاج "محمود معماریان" و حاج "حسنعلی عطار" اشاره کرد.

شاید امروز با رفتن به برخی بناهای تاریخی استان خوزستان از جمله مزار محمد ابن زید در گتوند، آرامگاه علامه شیخ شوشتری، و دیدن کاشی کاری‌های معقلی مسجد حاج نادی، بسیاری از مساجد و اماکن تاریخی در سطح خوزستان و استان کهگیلویه و بویر احمد کسی نامی از حاج محمود معماریان به عنوان مرمت‌گر این آثار به زبان نیاورد

و حتی با دیدن تزئینات خوون چینی بالای محراب تابستانی مسجد جامع شوشتر، باز سازی ورودی‌های بعضی مساجد تاریخی شوشتر نظیر مسجد شرف الدین، مسجد شاه صفی و مسجد مستوفی و کارهای دیگری که در خانه‌های تاریخی این شهر انجام گرفته نامی از حاج حسنعلی عطار برده نشود و حتی بازدیدکنندگان ندانند که این دو معماری سنتی همین امسال فوت کرده‌اند. آثاری که هریک گویای بخشی از توانمندی‌های معماران سنتی را به رخ می‌کشند.

حاج محمود معماریان صاحب سبک کاشی‌‌کاری معقلی
حاج محمود معماریان را می توان یکی از معماران سنتی شناخته شده در سطح کشور دانست که از وی کارهای زیادی در خوزستان و شوشتر، زادگاه خود و نیز در خارج از استان خوزستان به یادگار مانده است. شادروان استاد حاج محمود معماریان بی‌شک از معمارانی است که در زمینه کارهای تزئینات معماری مانند کاشی معقلی و خوون چینی جزء استادان صاحب سبک در این رشته در ایران است .

وی در سال 1305 در خانواده مذهبی و اهل فن معماری در شهر شوشتر به دنیا آمد و در ابتدا نزد پدرو عموی خود به نام‌های استاد علی و استاد مهدی معماریان کار خود را شروع و پس از ان به سفارش پدر نزد استاد مرحوم حاج حسین شادروان که در روزگار خود کارش زبان زد خاص وعام بود به آموختن معماری سنتی پرداخت.

مرحوم حاج محمود معماریان همواره نسبت به کارهای مذهبی علاقه زیادی داشت و تا پایان عمر خود فعالیت مرمتی در بناهای مذهبی را ادامه داد. گفته می‌شوی که وی در روزهای بیماری کار حسینیه مجاور مسجد خانوادگی خود را نظارت می‌کرد تا این‌که در ابتدای پائیز 89 درگذشت.

از جمله کارهای استاد حاج محمود معماریان می‌توان به بازسازی مقام صاحب الزمان شوشتر، بازسازی مزار محمدابن زید در گتوند، آرامگاه علامه شیخ شوشتری، مرمتهای انجام شده و کاشی کاری‌های معقلی مسجد حاج نادی (مسجد خانوادگی)، بخشی از مرمت های صورت گرفته و تزئینات کاشی کاری برابن مالک، اجرای بخشی از تاق‌ها و ساماندهی میدان گرگر، و بسیاری از مساجد و اماکن تاریخی در سطح خوزستان و استان کهگیلویه و بویر احمد و ... اشاره کرد.

حاج حسنعلی عطار؛ آواز خوان معماری
مرحوم حاج حسنعلی عطار متولد 1317 هجری شمسی در شوشتر و در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. وی کار خود را نزد معماران بازمانده دوره قاجاریه نظیر مرحوم حاج محمد علی عشرتی و حاج موسی رحمن که از معماران به نام اواخر دوره قاجاریه در شوشتر بودند شروع کرد و پس از مدتی به دلیل دارا بودن استعداد ذاتی به مقام استادی رسید.

وی تا اواخر عمر دست از کار نکشید و همواره راهنمایی برای معماران و هنرجویان این فن در شوشتر بود. استاد عطار بعد از عمری تلاش به دلیل بیماری در روز دوم فروردین 1389 درگذشت.

گفته می‌شود که استاد عطار تسلط به ردیف‌های موسیقی محلی و مقامی و آوازهای مختص معماران شوشتر بوده و نیز نقش مایه‌های آجری شوشتر که در اصطلاح به نام خوون چینی معروفند را به خوبی می‌شناخت.

از کارهای اجرایی وی می‌توان به مرمت تزئینات خوون چینی بالای محراب تابستانی مسجد جامع شوشتر در سال 1347، مرمت و بازسازی ورودی‌های بعضی مساجد تاریخی شوشتر نظیر مسجد شرف الدین، مسجد شاه صفی و مسجد مستوفی و نیز کارهای زیادی در خانه‌های تاریخی نظیر خانه "بنده خدا" در سال 1338 شمسی اشاره کرد.

علی محمد چهارمحالی