ایران‌بوم

خوزستان نقالان و شاهنامه خوانان بی شماری دارد که برخی آوازه ملی دارند درعین حال مردمان خوزستان تاثیرپذیری زیادی از شاهنامه دارند. در این میان شاهنامه خوانان خوزستانی بر لزوم راه اندازی خانه نقالی در این استان تاکید دارند.

خبرگزاری میراث فرهنگی – گروه میراث فرهنگی - "نقالی" یکی از جلوه‌های مهم و اصیل در نمایش‌های سنتی ایران است، که بر پایه سنت قصه خوانی و روایتگری استوار است. نقالی از دیدگاه متخصصان تاریخ نمایش جهان، یکی از سه عامل عمده پیدایش تئاتر یعنی آیین، تقلید و نقل است.

نقالی در میان هنرهای نمایشی ایران بر پایه درون مایه و شکل اجرا به سه گونه نقل داستان‌های شاهنامه، نقل قصه‌ها و افسانه‌های تاریخی و نقل وقایع دینی تقسیم می‌شود.

خوزستان نقالان و شاهنامه خوانان بی شماری دارد که برخی آوازه ملی دارند که از آن جمله می توان به فاطمه حبیبی زاد معروف به گرد آفرید، خانواده نوربخش احمدزاده طماسبی اشاره کرد. همچنین می توان از اردوان ظاهری بیرگانی و مهرانگیز قلاوند به عنوان زوج نقال شاهنامه خوان ایران نام برد.

برگزاری همایش‌های متعدد با محوریت نکوداشت فردوسی، برگزاری نقالی در نوروز و ماه رمضان و میزبانی سیزده ساله شوشتر از همایش استانی و ملی شاهنامه خوانی از جمله فعالیت‌های نقالان در استان خوزستان است که در شهرهای مختلف استان از جمله اهواز، اندیمشک، ایذه، اندیکا، دزفول، شوشتر، بهبهان، مسجدسلیمان، هفتکل، لالی و باغملک اجرا می‌شود.

حال، هنرمندان نقال و شاهنامه خوان، راه اندازی خانه نقالی و شاهنامه خوانی در خوزستان که سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی به دنبال راه اندازی آن در پنج استان کشور است را خواستار هستند.

اردوان ظاهری بیرگانی و مهرانگیز قلاوند به عنوان اولین زوج نقال و شاهنامه‌خوان ایران انتخاب شده‌اند چنانچه با اجرای نمایش‌های "رزم گرد‌آفرید"، "عروسی رستم" و " منم آرش" حضور موفقی در همایش‌ها و جشنواره‌های متعدد داشتند.

روش نقالی این زوج نقال و شاهنامه خوان به صورت گروهی و دارای میزانسن، تم و ضرباهنگ بهتر و بیشتر و شامل حرف‌های دو نقال با یکدیگر است. عده ای از کارشناسان امر از شیوه نقالی و شاهنامه‌خوانی جدید و نوی آنها، به عنوان تحولی در نقالی و شاهنامه‌خوانی یاد می ‌کنند.

آنها معتقد هستند: «برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و هنری برگزار می‌شود. تمام شاهنامه خوانانی که در خوزستان به سبک و سیاق خود می خوانند نیز گرد هم می‌آیند. در این میان می‌توان پیشنهاد داد برای انسجام هرچه بیشتر این رویدادها و همچنین جلب گردشگران بیشتر، دبیرخانه دائمی جشنواره‌ها و همایش‌های شاهنامه خوانی شکل گیرد.»

این زوج نقال بر ضرورت راه اندازی خانه نقالی و شاهنامه خوانی در خوزستان تاکید دارند و بیرگانی در این باره می‌گوید: «آنچه که باعث می شود ضرورت راه اندازی خانه نقالی و شاهنامه خوانی در خوزستان پیگیری شود تاثیرپذیری بخش عمده مردمان خوزستان از شاهنامه است. اقبال و توجه به فردوسی و شاهنامه مربوط به سالیان اخیر نبوده و تقریباً در تمامی سالها و قرون پس از سرایش شاهنامه و البته با فراز و فرودی ناشی از شرایط جامعه وجود داشته است. روح حماسی موجود در شاهنامه به فراخور شرایط و زمانه در ایرانیان و پارسی زبانان ایجاد انگیزه و روحیه مثبت می نماید و به همین دلیل است که هرگاه ایرانیان بیشتر خود را در معرض تهدید یا تهاجم می بینند؛ بیشتر به حماسه سرایی های شاهنامه روی می آورند. امروز شاید بیش از هر زمان دیگری ما نیاز به بازگشت به خویشتن خویش داریم و تاکید بر هویت تاریخی مان داریم و شاید اقبالی که به تعبیر شما به فردوسی ایجاد شده به همین دلیل باشد .»

او ادامه می‌دهد: «شاهنامه؛ در حقیقت میوه زرین فرهنگ ایران و فرزند دوران آفرینش تاریخ کشور ما یعنی سده های سوم تا پنجم هجری است. زمانی که ایرانیان در تمام رشته های علمی و هنری، بزرگترین پزشکان و شیمی دانان، بزرگترین ریاضی دانان و اختر شناسان، بزرگترین تاریخ نویسان و جغرافی دانان و بزرگترین مفسران قرآن است. افتخار ما به شاهنامه؛ در حقیقت افتخار به این پیشینه ارزشمند فرهنگی نیز هست.»

در همین خصوص قلاوند یادآور می‌شود: «راه اندازی خانه نقالی و شاهنامه خوانی در خوزستان از آن جهت اهمیت دارد که باعث انسجام بخشیدن به فعالیت‌های مشابه و شناسایی نقالان و شاهنامه خوانان می‌شود.»

او با اشاره به آنکه فردوسی و شاهنامه فراتر از مرزهای فعلی ایران است و به نوعی میراث جهانی به شمار می آید می گوید: «شاهنامه؛ بزرگ ترین اثر حماسی ایران است. با فردوسی کوشش نسل‌های پیاپی ایرانی برای شناختن و زنده کردن فرهنگ و ادبیات و فلسفه ایران باستان به انجام می رسد. این کوشش برای آن است تا از فراموش شدن گنجینه ای شگرف جلوگیری شود و رنگ های اندیشه و هنر پیشین که در تاریکی از نظرها دور شده، روشن گردد. فردوسی؛ چکیده گرانبهاترین اندیشه ایران باستان را برای ایرانیان نگاه می دارد و آن را از نابودی نجات می دهد و دلیل توجه و گرایش نسل ها به فردوسی و شاهنامه هم ریشه در چنین اهمیتی دارد.»

اما آنچه در شاهنامه خوانی بیش از سایر بخش‌ها به چشم می‌آید با غم و اندوه خواندن آن است. این زوج درباره شکل صحیح شاهنامه خوانی می گویند: «بسیاری از شاهنامه خوانان در دستگاه ماهور شاهنامه اجرا می کنند. اگرچه در بخشی از داستان های شاهنامه همچون رستم و اسفندیار غم وجود دارد. در کار ما نمایش ملموس است. ما از کلام در کارهایمان فاصله می گیریم. ما داستان شاهنامه را به شکل تئاتر و حرکت ارایه می دهیم. ما سعی می کنیم شاهنامه خوانی را به صورت خسروانی ارایه عرضه کنیم.»

قلاوند ادامه می‌دهد: «ما به دنبال لایه‌ها و مفاهیم دیگر شاهنامه هم هستیم. در کارمان حماسه فردوسی را تجزیه و تحلیل می کنیم. ما سعی کرده ایم از کلیشه فاصله بگیریم.»

آنچه در اجرای این زوج به چشم می‌خورد استفاده از لباس بختیاری است. قلاوند در این باره می‌گوید: «بنا به بررسی‌های تاریخی مستند و شواهد موجود تا روزگار کنونی، لباس زنان بختیاری شبیه ترین و نزدیک ترین لباس و پوشش به لباس کهن ترین اقوام ایرانی است. داستانهای حماسی شاهنامه نیز از کهن ترین متون ریشه دارند و از این جهت مناسب ترین پوششی است که می توان با آن روایت بهتری از پرده های مختلف شاهنامه ارائه داد.»

وی در ادامه یادآور شد: «رنگ بندی زاینده و زندگی بخش لباس زنان بختیاری است که همچون لباس دیگر تیره های دیرپای ایرانی از نظر زیبایی شناختی نیز جایگاه ویژه ای دارند و قابل توجه می باشند.»

همچنین بیرگانی تاکید می‌کند: «شاید چنین بنظر برسد که انتخاب لباس اصیل بختیاری؛ چوقا، شلواردبیت و گیوه ملکی بدلیل افتخار ما به بختیاری بودنمان است. اما انتخاب این لباس علاوه بر این تعلق خاطر فرهنگی، با رویکردی تحقیقی و ناشی از یک بررسی فرهنگی هنری نیز بوده است. شاکله اصلی روایت های شاهنامه و اساس حماسه و تاریخ کهن پارسی بر پایه نبرد دایمی نور و تاریکی، خیر و شر و اهورا و اهریمن است و چنانچه به طرح لباس بختیاری، چوقا توجه نمایید هیچ لباس و پوششی را نمی توانید بیابید که به زیبایی چوقا، این نبرد دایمی خیر و شر را به تصویر بکشد.»

گزارش: مجتبی گهستونی