ایران‌بوم

نابینایی مانند سایر معلولیت‌ها، عارضه و پدیده‌ای نا خواسته است که برای هر فرد در هر زمان و در هر مکان، ممکن است به وجود آید. ولی آنچه مهم است، این است که با پیشگیری به موقع و معاینات دوره‌ای می‌توان از این معلولیت پیشگیری کرد. ‏

بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، در سال 2010 میلادی حدود 314 میلیون نابینا و کم بینا در سراسر دنیا زندگی می‏کرده‌اند که 45 میلیون نفر آنان نابینا و 200 میلیون نفر دچار اختلالات متوسط تا شدید بوده‌اند.

همچنین 153 میلیون نفر یعنی 75درصد این افراد به علت ابتلا به عیوب انکساری، دچار اختلال بینایی بوده‌اند که با تجویز عینک توسط اپتومتریست‌ها، مشکل این افراد قابل حل است. آمارها نشان می‌دهد که 8/0 تا 2/1 از جمعیت کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته از اختلالات بینایی رنج می‌برند که می‌توان گفت حدود 750 هزار نفر در کشورمان دچــار اختلالات بینایی هستند که همه افراد نابینا و کم بینا را در بر می‌گیرد.

گفتنی است که اخیراً اولین همایش اپتومتری بیمارستان چشم پزشکی فارابی در مرکز همایش‌های رازی با هدف پیشگیری از نابینایی برگزار شده است که در این رابطه طیبه دوابی ـ دبیر علمی سمینار یاد شده با اشاره به روز جهانی بینایی به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: «روز جهانی بینایی» یک رویداد بین‌المللی است که از سال 2000، میلادی دوم اکتبر برگزار می‌شود. روز جهانی بینایی، روز آگاهی بخشی در مورد نابینایی‌های قابل پیشگیری و معلولیت‌های بینایی است که در کشورهای مختلف و به روش‌های گوناگون برگزار می‌شود. ‏

وی می‌افزاید: در سال 1990میلادی پیش بینی می‌شد تعداد افراد دچار اختلالات بینایی قابل پیشگیری تا سال 2020 در جهان 2 برابر شوند. این موضوع سازمان بهداشت جهانی را بر آن داشت تا با همکاری آژانس بین المللی پیشگیری ازنابینایی‎ (IAPB) ‎در پی چاره‌جویی عملی برای این مساله باشد و درنتیجه «طرح‎ ‎بینایی 2020» با هدف از بین بردن علل اصلی نابینایی‌های قابل پیشگیری تا سال 2020 میلادی پی ریزی شد. ‏

تعریف نابینایی‌های قابل پیشگیری ‏

این اپتو متریست بیمارستان فارابی با اشاره به این مطلب که منظور از نابینایی‌های قابل پیشگیری، نابینایی‌هایی‌ است که می‌توان با روش‌های کم هزینه آن‌ها را شناخت و به درمان یا پیشگیری از آن‌ها اقدام کرد، در مورد «طرح 20 20» یادآوری می‌کند: طرح بینایی 2020 یک تلاش جهانی برای محو نابینایی‌های قابل پیشگیری است که با همکاری سازمان بهداشت جهانی و آژانس بین المللی پیشگیری از نابینایی‎ ‎و اعضای بین المللی آن شامل انجمن‌های تخصصی و موسسات و مراقبت‌های چشمی در حال اجرا است و سازمان‌های عضو ‏IAPB ‎‏ درکنار هم برای محو نابینایی‌های قابل پیشگیری تا سال 2020 میلادی تلاش می‌کنند تا حق بینایی را برای همه فراهم آورند‎. ‎

محورها و توصیه‌های «طرح 20 20 بینایی» عبارتند از: ‏

‏ـ دولت‌ها باید اراده و منابع سیاسی را برای حمایت از طرح بینایی 2020 در کشورشان، در کشورهای در حال توسعه و در گوشه کنار دنیا بسیج کنند ‎‏. ‏

‏ ـ آژانس‌های توسعه‌ای باید برای اجرای برنامه‌های پیشگیری از نابینایی پیشقدم شوند‎.

ـ متخصصان مراقبت‌های چشمی باید نقش خود را در همکاری با ارائه خدمات مراقبت‌های چشمی جامع و پایا به همگان، ایفا کنند‎ ‎و رسانه‌ها نیز باید به مردم در خصوص این طرح آگاهی دهند.

دوابی همچنین می‌گوید: طی سال‌های گذشته مراکزی مانند مرکز مطالعات چشم نور و بیمارستان‌های فارابی و لبافی نژاد با برگزاری سمینارها و نشست‌های تخصصی با پوشش رسانه‌ای ‌آن‌ها و انجام مطالعه روی علل ایجاد نابینایی، در راستای اهداف طرح اقدام نموده‌اند. ‏

فعالیت‌های روز جهانی بینایی‏

دبیر علمی سمینار اپتومتریست بیمارستان فارابی می‌افزاید: فعالیت‌های روز جهانی نابینایی عبارتند از تشکیل کمیته مرکزی طرح ویژن 2020 برای هدایت این طرح در سطح ملی و همچنین ایفای نقش رابط با کمیته جهانی طرح ویژن 2020. ‏

‏ـ انجام معاینات رایگان چشمی

‏ـ توزیع رایگان عینک و لنز ‏

‏ـ جراحی رایگان کاتاراکت (آب مروارید)‏

‏ـ برپایی نشست‌ها و سمینارهای تخصصی برای توجیه سایر متخصصین پزشکی.

ـ اهدای درآمد یک روز مطب پزشکان داوطلب به طرح ویژن 2020‏

عوامل مهم نابینایی

دوابی با بیان این مطلب که سازمان بهداشت جهانی و کنفرانس سلامت چشم سازمان ملل بر اهمیت عیوب انکساری به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل نابینایی تاکید می‌کنند، می‌گوید: از نظر مسئولان و متولیان جهانی بهداشت، عیوب انکساری تا زمانی که به وسیله عینک یا روش‌های دیگر جبران نشده باشد از عوامل نابینایی است. در حالی که با کمترین هزینه می توان عوارض آن‌ها را درمان کرد.

لازم به ذکر است که از 45 میلیون نابینای مطلق و 135 میلیون نیمه نابینای فعلی در جهان، بیش از 90 درصد در کشورهایی زندگی می‌کنند که دسترسی به مراقبت‌های چشمی، محدود است که در صورت عدم انجام اقدامات پیشگیرانه تا سال 2020 میلادی 100 میلیون نفر دیگر به دلایل نه چندان مهم، دچار نابینایی یا کم بینایی خواهند شد که عمده‌ترین علل آن، کاتاراکت (آب مروارید) است. ‏

‏80درصد نابینایی‌ها قابل پیشگیری است‏

این اپتو متریست با اشاره به این مطلب که اکثر افراد نابینا در کشورهایی زندگی می‌کنند که دسترسی به مراقبت‌های چشمی در آن‌ها محدود شده است، می‌افزاید: 80 درصد از 45 میلیون نابینای سراسر جهان بالای 50 سال سن دارند‎ و زنان و دختران در مجموع بیش از 3/2 درصد جمعیت نابینایان جهان را تشکیل می‌دهند.

همچنین از کل خدمات مراقبت چشمی در جهان، مشخص شده است که 35 درصد زنان و دختران به سختی خدمات دریافت می‌کنند و این درحالی است که مردان بیش از 64درصد خدمات چشمی را به خوبی دریافت می‌دارند‎. ‎وی در پاسخ به این پرسش که چه بیماری‌هایی در «روز جهانی بینایی» مورد توجه قرار می‌گیرند، اظهار می‌دارد: این بیماری‌ها عبارتند از کاتاراکت (آب مروارید) ؛ تراخم ؛ عیوب انکساری ؛ کم بینایی‎ ‎گلوکوم (آب سیاه) و رتینوپاتی دیابتی (خونریزی ته شبکیه)‏.

شعار امسال روز بینایی

دوابی با بیان این مطلب که شعار امسال روز جهانی بینایی، «همه ما باید حداقل سالی یکبار برای معاینه چشمانمان اقدام کنیم»، است، یاد آوری می‌کند: این طرح به وسیله سازمان بهداشت جهانی و آژانس بین‏المللی پیشگیری از نابینایی با همکاری سازمان‌هایی که در سطح جهان در آن عضویت دارند، انجمن‌های تخصصی چشمی و مؤسسات و سازمان‌های مراقبت‌های چشمی اجرا می‌شود و این سازمان‌ها با همکاری هم تلاش می‏کنند تا سال 2020 میلادی نابینایی‏های قابل پیشگیری را از بین ببرند و به همه مردم جهان حق دیدن را اعطاء کنند. ‏

وی می‌گوید: پیام‌های سازمان بهداشت جهانی برای روز جهانی بینایی 2008 تمرکز و توجه بیشتر در مورد حفظ بینایی افراد مسن جامعه بوده است، زیرا که مهم‌ترین عامل نابینایی در سطح جهانی، آب مروارید است و از این رو انجام برنامه‌های‏‎ ‎بینایی 2020باعث می‌شود که عده افرادی که در آینده به این بیماری مبتلا می‌شوند، کاهش یابد. به غیرازکشورهای پیشرفته و ثروتمند، آب مروارید هنوز علت اصلی ایجاد‌کننده نابینایی در سطح جهانی است.

عمل جراحی آب مروارید درمان ساده، مقرون به صرفه و بسیار رایج است که انجام آن در کشور‌های در حال توسعه توصیه می‌شود.

انجام معاینات چشم

دوابی با اشاره به این مطلب که بسیاری از مشکلات و بیماری‌های چشمی ممکن است هیچ گونه علامت یا شکایت خاصی را به وجود نیاورند، می‌افزاید: گاهی ما متوجه وجود مشکل می‌شویم که دیگر درمانی وجود ندارد، از این رو با انجام معاینات دوره‌ای می‌توانیم از بروز بسیاری از مشکلات تهدید کننده سلامت چشم و سیستم بینایی، پیشگیری کنیم. وی با بیان این مطلب که عیوب انکساری (شامل انواع ضعیفی چشم ) از علل شایع کم بینایی است، یاد آوری می‌کند: آستیگماتیسم یکی از عیوب انکساری شایع چشم است که حتی مقادیر کم آن می‌تواند منجر به کاهش دید و ایجاد مشکلاتی مانند سردرد ؛چشم درد و سوزش چشم شود.

لذا گروه اپتومتری بیمارستان فارابی اقدام به برگزاری این کنگره یک روزه با عنوان آستیگماتیسم کرده است تا راه‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری را بررسی کند. ‏

دوابی همچنین می‌گوید: امیدواریم روزی برسدکه مجبور نباشیم بگوئیم 4درصد جمعیت جهان نابینا و یا معلول بینایی هستند، در حالی که 80 درصد این مشکلات قابل پیشگیری است. ‏

اپتومتریست‌ها، مراقبین اولیه بینایی

فرشاد عسگری زاده ـ طراح و تدوین گر برنامه‌های سمینار اپتومتری بیمارستان فارابی هم به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: رشته اپتومتری یا «بینایی سنجی» با بیش از 3 دهه فعالیت در حیطه علوم پزشکی کشورمان، با بیش از 2 هزار نفر اپتومتریست فارغ‌التحصیل، به عنوان مراقبین اولیه بینایی، به مناسبت روز جهانی بینایی اقدام به برگزاری سمینار علمی اپتومتری با عنوان «آستیگماتیسم» کرده که با حمایت اپتو متریست‌های بیمارستان چشم پزشکی فارابی با تمرکز اختصاصی بر روی موضوع آستیگماتیسم همزمان با روز جهانی بینایی، برپا شده است.

عضو مرکز تحقیقات چشم دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این مطلب که در روز جهانی بینایی بزرگترین طرح پیشگیری از کاهش بینایی در سرتاسر جهان، تحت عنوان «بینایی 2020» با جدیت پیگیری می‌شود، یاد آوری می‌کند: در ایران نیز با توجه به نقش بسزای رشته اپتومتری در انجام طرح «بینایی 2020» و نیز گستردگی جغرافیایی فراوان، اپتومتریست‌ها به خصوص در مناطق محروم کشور و نیز جایگاه علمی و بالینی آنان در نظام سلامت بینایی، اپتومتریست‌ها نقش ارزنده خود را در حفظ و تأمین سلامت بینایی آحاد ملت ایران ایفا می‌کنند. ‏

وظایف اپتومتریست‌ها ‏

عسگری‌زاده در مورد وظیفه اپتومتریست‌ها می‌گوید: اپتومتریست‌ها با بررسی کامل تاریخچه و شرح حال کامل بیمار و نیز معاینه کامل تمامی قسمت‌های چشم و بررسی و درمان مشکلات بینایی و تصحیح عیوب انکساری بیمار به وسیله تجویز عینک و یا لنز تماسی مناسب و در صورت نیاز ارجاع بیمار به مراکز درمانی و متخصصین مربوطه نقش به سزایی در جامعه علوم پزشکی کشور دارند.

آنان همچنین برای اعتلای دانش بالینی خود به برگزاری همایش‌‌های علمی ـ تخصصی در زمینه‌های حرفه‌ای نیازمندند که در همین راستا، سمینار اپتومتری فارابی برنامه ریزی و اجرا شده است. ‏

وی می‌افزاید: با توجه به شیوع بالای عیب‌های انکساری آستیگماتیسم در جامعه و نیز تأثیرات آن بر کیفیت زندگی انسان‌ها، این موضوع بر اساس اولویت برای سمینار مزبور در نظر گرفته شده که نظر به افزایش نیاز به دید واضح و با کیفیت در زندگی روزمره، دستیابی به فناوری‌های نوین و نیز افزایش سطح تحصیلات افراد جامعه که نیاز به مطالعه و انجام کارهای دقیق را بیشتر کرده است و نیز مشکلات وعوارض عدم تصحیح عیوب انکساری چشم، اهمیت بررسی آستیگماتیسم بیشتر مشخص می‌شود.

اصلاح آستیگماتیسم‏

وی با اشاره به این مطلب که عدم تصحیح میزان آستیگماتیسم چشم بیمار می‌تواند باعث سردرد و خستگی چشمی به هنگام فعالیت‌های بینایی شود، یاد آوری می‌کند: در آستیگماتیسم، ممکن است بیمار دچار حالت تهوع به هنگام فعالیت‌های چشمی شود و مهمتر از همه اینکه در کودکان، آستیگماتیسم می‌تواند باعث تاری دید و نهایتاً تنبلی چشم شود. ‏

این عضو مرکز تحقیقات چشم دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین می‌گوید: اصلاح نمره آستیگماتیسم بیمار به روش‌های مختلف عینک، لنز تماسی و جراحی امکان‌پذیر است که به ترتیب اولویت در این سمینار بررسی و آموزش داده شده است. ‏

‏ آستیگماتیسم و علت آن ‏

شهرزاد نکونام ـ اپتومتریست بیمارستان چشم پزشکی فارابی نیز در مورد آستیگماتیسم به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: «آستیگماتیسم» نوعی از عیوب انکساری چشم است که در آن، انحنای قسمت‌های مختلف چشم، در تمامی جهات یکسان نیست. یعنی چشم حالت کروی ندارد و تقریباً به شکل بیضی در می‌آید. علت دقیق بروز آستیگماتیسم نیز هنوز مشخص نیست، اما ممکن است ارثی واز بدو تولد وجود داشته باشد یا به مرور زمان و بر اثر عوامل محیطی ایجاد شود.

اما به طور کلی هرگونه فشار بر روی پلک وقرنیه که انحنای قرنیه را تغییر دهد، از جمله مالیدن زیاد چشم، افتادگی پلک، شالازیون، ناخنک، کیست‌ها وتومور‌های پلک و ملتحمه، ضربات وارد بر چشم، پارگی و سوختگی چشم و انجام برخی اعمال جراحی مثل آب مروارید می‌تواند موجب آستیگماتیسم شود. ‏

انواع آستیگماتیسم

نکونام در مورد انواع آستیگماتیسم می‌افزاید: آستیگماتیسم به طور کلی به 2 نوع منظم و نامنظم است که انواع آن نیز از نظر تشکیل تصویر بر روی شبکیه چشم عبارتند از آستیگمات ساده نزدیک‌بین و دوربین،آستیگمات مرکب دوربین، آستیگمات مرکب نزدیک بین وآستیگمات مخلوط. ‏

علائم آستیگماتیسم

‏ این اپتومتریست با اشاره به این مطلب که شدت کم آستیگماتیسم ممکن است علامت خاصی نداشته باشد، یاد آوری می‌کند: شایع‌ترین علائم این بیماری عبارتند از تاری دید دور و نزدیک، تغییر یافتن شکل اشیا، دوبینی،،سردرد، خستگی چشم،گم کردن خطوط به هنگام مطالعه، احساس خواب آلودگی و خستگی به هنگام کارهای چشمی. ‏

اهمیت اصلاح آستیگماتیسم

وی در مورد اصلاح آستیگماتیسم می‌گوید: آستیگماتیسم‌های جزیی و بدون علامت نیاز به اصلاح ندارند ولی از آن جا که آستیگماتیسم می‌تواند باعث تنبلی چشم کودکان شود، اصلاح آن اهمیت ویژه‌ای دارد. از این رو چشم پزشکان و اپتومترسیت‌ها می‌توانند با تجویز عینک دارای عدسی استوانه‌ای، آستیگماتیسم منظم را تصحیح کنند.

البته در مقادیر بالای آستیگماتیسم، افراد اصلاح شده به علت بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی محوری ایجاد شده، اشیاء واقع در میدان بینایی خود را کشیده‌تر خواهند دید که برای از بین بردن این مشکل، می‌توان از عدسی‌های تماسی نرم و یا سخت استفاده کرد. ‏نکو نام با بیان این مطلب که آستیگماتیسم نامنظم معمولاً با عینک اصلاح نمی‌شود و تصحیح آن با تجویز عدسی تماسی سخت امکان پذیر است، می‌افزاید: اگر چشم فرد شرایط لازم را داشته باشد، می‌توان با انجام جراحی لیزری نسبت به تغییر شکل قرنیه و درمان آستیگماتیسم اقدام کرد.