ایران‌بوم

سرزمین آذربایجان که از جایگاههای اصلی آریاییان و از کانونهای مهم فرهنگ و زبانهای ایرانی است، تا پیش از هجوم اسکندر به ایران، «ماد خرد» نامیده می شد. پس از خیزش آتورپات، سردار دلیر ایرانی در برابر اسکندر، این سرزمین «آتورپاتکان» نام گرفت – که نام امروزی «آذربایجان» گونه ی دگرگونی یافته ی نام «آتورپاتکان» است.
احمد کسروی (1324 - 1296) تاریخ نگار،فرهنگ شناس و زبان شناس برجسته ی معاصر، در این کتاب با نشان دادن نمونه هایی از زبان و واژگان آذری، ایرانی بودن زبان آذری (زبان آذربایجانیان پیش از ورود زبان ترکی) را اثبات می کند و هم خانوادگی این زبان را با دیگر زبانهای ایرانی همچون کردی، بلوچی، مازندرانی، تاتی، تالشی و گیلانی می نمایاند.

در گفتاری جداگانه، چگونگی ورود زبان ترکی به آذربایجان از دیدگاه تاریخی بررسی شده است.

عقاب علی‌احمدی

آذری یا زبان باستان آذربایجان
نوشتۀ: احمد کسروی تبریزی
چاپ اول (ویرایش اول): 1304
چاپ دوم (ویرایش اول): 1306
چاپ‌های بعدی: انتشارات شرق، نشر سپهر، جار، فردوس، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، خورشید آفرین
چاپ اول (ویرایش نو): 1385
چاپ دوم : 1387
چاپ سوم: 1390
112 صفحه --- 2500 تومان
ناشر: نشر هزار - تلفن: 66923946

در سال‌های آغازین سدۀ چهاردهم خورشیدی، همزمان با به قدرت رسیدن دستۀ «اتحاد و ترقی» در کشور عثمانی که می‌کوشیدند ترک نژادان را در هر کجا که هستند، با خود همدست کنند و ملتی به نام «ملت ترک» اختراع نمایند، گروهی در قفقاز و در کشور اران به آنان پیوستند. اندکی بعد وجود زبان ترکی در میان زبان‌های موجود در آذربایجان دستاویزی شد که نغمه‌ای شوم برای ترکی خواندن سرزمین همیشه ایرانی آذربایجان ساز کنند و در پی تجزیۀ آن از پیکر ایران و الحاق آن به امپراتوری عثمانی بر آیند.
این حرکت‌های مذبوحانه به دلیل نقش مهم دلاوران آذربایجان در کار دفاع از مرزها و کوشش در پیشبرد جنبش مشروطیت به نتیجه نرسید . اما این واقعیت که در آذربایجان «گونه‌ای از زبان ترکی» که واژگان زبان‌های باستانی ایرانی نیز در واژگان آن دیده می‌شود، همچون چیستانی نظر پژوهشگران زبان‌شناس را به خود جلب کرده بود که چگونه این زبان پدید آمده است. چنان که می‌دانیم، سرزمین آذربایجان از جایگاههای اصلی آریاییان و از کانونهای مهم فرهنگ و زبانهای ایرانی است، و تا پیش از هجوم اسکندر به ایران، «ماد خرد» نامیده می شد. پس از خیزش آتورپات، سردار دلیر ایرانی در برابر اسکندر، این سرزمین «آتورپاتکان» نام گرفت – که نام امروزی «آذربایجان» گونۀ دگرگونی یافتۀ نام «آتورپاتکان» است.
پژوهش‌های احمد کسروی تبریزی (1324 - 1296)، تاریخنگار و زبان‌شناس و فرهنگ شناس برجستۀ ایرانی نشان داد که زبان باستانی مردمان آذربایجان، زبانی است که «زبان آذری» نام دارد و واژگان آن، پس از ورود زبان ترکی، به همراه واژگان بسیاری از زبان‌های فارسی و عربی و دیگر زبان‌ها و گویش‌های باستانی آن، به زبان ترکی راه یافته‌اند.
احمد کسروی تبریزی در این کتاب با نشان دادن نمونه هایی از زبان و واژگان آذری، ایرانی بودن زبان آذری (زبان آذربایجانیان پیش از ورود زبان ترکی) را اثبات می کند و هم خانوادگی این زبان را با دیگر زبانهای ایرانی همچون کردی، بلوچی، مازندرانی، تاتی، تالشی و گیلانی می نمایاند.

کتاب «آذری یا زبان باستان آذربایجان» با دیباچه ای به قلم احمد کسروی آغاز می‌شود. پس از دیباچه هفت گفتار با نام های زیر در کتاب آمده است: 1. مردم و زبان باستان آذربایجان؛ 2. زبان ترکی چگونه و از کی به آذربایجان راه یافته؟ ؛ 3. چند سخن در پیرامون آذری ؛ 4. نمونه هایی که از آذری در دست است ؛ 5. آنچه از این نمونه ها برمی آید ؛6. نمونه هایی که شاید از آذری است ؛ 7.نمونه هایی از آذری کنونی.
توضیحی با نام «یادآوری»؛ کتابشناسی «زبان آذری» و نمایه، پایان بخش کتاب «آذری یا زبان باستان آذربایجان» هستند.