ایران‌بوم

بازی‌های کودکی، یادش بخیر...

امروزه با گسترش فن‌آوری و رایانه‌ای شدن بازی‌های کودکان، بسیاری از اسباب بازی‌های سنتی و بومی که زمانی نه چندان دور جایگاه ویژه‌ای در جامعه ایران داشت، به دست فراموشی سپرده شده است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه خراسان جنوبی، "بالا‌بلندی"، "توپ چرخی"، "تیله بازی، "خاله بازی"، "خروس جنگی"، "شاه‌ و وزیر"، "شمع گل پروانه، "عمو زنجیر باف"، "قایم باشک"، "کلاغ پر"، گل یا پوچ"، "لی لی"، هفت‌سنگ"، "وسطی و ده‌ها بازی دیگر که هر یک نامی آشنا برای نسل‌هایی از ایرانیان است، بازی‌های کودکانه فراموش شده‌ای است که به تاریخ پیوسته است.

امروزه در کلان‌شهرها و شهرهای خرد و حتی روستاهای کشور، جای خالی بازی‌های خلاقانه و مبتکرانه کوکان دیده می‌شود.

دیگر کودکان از سنین پایین به بازی‌های رایانه‌ای روی می‌آورند و کمتر به بازی‌های دستی و فیزیکی علاقه نشان می‌دهند، بازی‌های گروهی کودکان به فراموشی سپرده شده و درحال منسوخ‌شدن است.

کودکان در بازی‌های دسته‌جمعی با محیط بیرون ارتباط برقرار می‌کنند، حمایت از افراد ضعیف را می‌آموزند، قدرت ابراز وجود پیدا می‌کنند و از ترس و خجالت رها می‌شوند.

بازی‌های کودکانه موجب ابراز احساسات، عواطف، ترس‌ها و تردیدها، مهر و محبت، خشم و کینه و نگرانی‌ها می‌شود. انسان به همه این احساس‌ها برای زندگی اجتماعی نیاز‌مند است.

به دلیل زندگی محدود در آپارتمان‌ها، جلوگیری از مزاحمت برای همسایگان، عدم امنیت در خیابان‌ها و کوچه‌ها به هنگام بازی، کودکان شهرنشین از انجام بازی‌های طبیعی محروم هستند.

اسباب‌بازی‌های سنتی جای خود را به اسباب‌بازی‌های ارزان‌قیمت چینی داده‌اند

سال‌ها پیش به هر کوچه که قدم می‌گذاشتیم پر از هیاهوی کودکان بود و کوچه فضایی مناسب بود برای بروز هیجانات و دنیای مشترک همه کودکان و بازی‌های آن دوره تجمع بی‌حاصل نبود، بلکه تمرین زندگی بود که با آداب و رسوم خودش آن را به دیگر نسل ها منتقل می‌کرد.

براساس نظر کارشناسان، بازی‌های سنتی وسیله‌ای برای تمرین انسان در زندگی اجتماعی محسوب می‌شود و این بازی‌ها یکی از مصادیق بارز میراث معنوی و احیای تاریخ و هویت فرهنگی هر جامعه است که باعث انتقال اطلاعات و معلومات به نسل های دیگر می‌شود.

در شرایط کنونی در جهانی زندگی می‌کنیم که در آن گرایش به زندگی مدرنیته جای بسیاری از سنت‌های زیبای گذشته را گرفته که حتی در بازی کودکان نیز رسوخ کرده و خطر غیرمحسوسی جامعه امروز را تهدید می‌کند.

امروزه خصلت فردی افراد بر زندگی مدرن حاکم شده و احساسات و هیجاناتی که در گذشته با بازی‌های سنتی خو گرفته بود، جایگاهی در بین بازی‌های رایانه‌ای ندارد.

خودمحوری، خشونت، انزواطلبی، ارمغان بازی‌های رایانه‌ای

از جمله موارد تاثیرگذار در خصلت فردی کودکان، مشغله شدید پدران و مادران در بیرون از منزل و سرگرم کردن کودکان با کارتون‌ها و بازی‌های کامپیوتری است که روابط عاطفی را در کودک بیگانه می‌کند و کودک را به سوی خودمحوری، خشونت، انزواطلبی و عصیانگری پیش می‌برد.

این در حالی است که بازی‌های سنتی گذشته به دلیل دارابودن هیجانات مثبت، سبب لذت جسمی و روحی، تقویت قوای ذهنی، تیزهوشی و توانمندی‌های کودکان می‌شد.

امروزه بیشتر بازی­‌ها، سرگرمی­‌ها و ورزش‌ها در دنیای صنعتی و مدرن رنگ و جلوه‌ای تازه یافته و بسیاری از این رشته­‌های اصیل و باهویت که ریشه در فرهنگ، باور و تاریخ نیاکان‌مان دارد، در پس بازی­‌های مدرن و جدید به فراموشی سپرده شده‌اند.

لزوم نیازسنجی و بازیابی و جایگاه دوباره

بازی‌­های بومی و محلی؛ نمایشی برای یاد دهی قوانین ساده زندگی

ورزش‌­ها و بازی‌­های بومی و محلی نیز بخشی از هویت و فرهنگ ساکنان مناطق کشورمان را تشکیل می‌­دهد‌ که در شادی و نشاط جوامع بشری نقش بسزایی دارد، لذا به اعتقاد کارشناسان برای بازیابی و جایگاه دوباره و ترویج آن برنامه‌ریزی و نیازسنجی شود.

با شناخت بازی‌های بومی، قبیله‌ای، محلی و سنتی ایران که علاوه‌بر بار فرهنگی، از جذابیت و تنوع بالایی نیز برخوردارند، نه تنها می‌توان تاریخ و سنن این مرز و بوم را به شکلی پویا و عمیق به نسل‌های آینده منتقل کرد، بلکه از آن به‌عنوان بهانه‌ای برای گریز از عواقب اعتیاد به تکنولوژی و معنا و مفهوم بخشی دوباره به زندگی می‌توان استفاده کرد.

به خصوص آن‌که در بسیاری از این بازی‌ها، قوانین ساده و اولیه‌ای از شکل بهینه‌ اداره زندگی و هدایت آن آموزش داده و تمرین می‌شود تا افراد را به مهارت‌های لازم برای روبرویی با موقعیت‌های دشوار زندگی مجهز کند.

لزوم توجه به بازی‌های بومی و محلی

سیدحسین اصغری سرپرست اداره ورزش وجوانان بیرجند در گفت‌وگو با ایسنا گفت: بازی فعالیتی جسمی و یا فکری است که با هدفی خاص مانند سرگرمی، شادی و لذت ارضای نیازهای درونی و … انجام می‌شود که اگر این بازی ریشه در فرهنگ، آداب و رسوم و پیشینه تاریخی داشته باشد، بازی محلی است.

وی با بیان این‌که بازی‌های محلی خراسان‌جنوبی نقش مهمی در فرهنگ و آداب و رسوم خاص دارد، افزود: بازی محلی را می‌توان همزاد آدمی دانست و با توجه به نحوه انجام برخی بازی‌ها می‌توان فهمید که بازی‌ها با هدفی خاص ساخته شده‌اند.

اصغری ادامه داد: بازی‌های محلی بخش مهمی از فرهنگ یک ملت محسوب شده و هم وسیله پرکردن اوقات فراغت است و هم نشان‌دهنده جهان‌بینی افراد است.

سرپرست اداره ورزش وجوانان بیرجند اظهار کرد: در واقع ایجاد و ثبت یک بازی محلی نشان از هوش و خلاقیت و از همه مهم‌تر بهره‌وری بشر بوده، که با کمترین امکانات و فضا دست به خلق یک نوع سرگرمی برای تنوع در لحظات زندگی است.

بازی‌های محلی؛ آینه تمام نمای اجتماع

سیدمحمدعلی حافظی محقق و نویسنده نیز با بیان این‌که بازی‌های محلی هم‌چون ضرب‌المثل‌ها آینه تمام نمای اجتماع است، به ایسنا گفت: بازی‌های محلی از دیدگاه مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی اهمیتی بسزا دارد.

وی افزود: یک بازی در درون خود، جنبه‌های مختلف جسمی و روانی را گردآورده است.

این محقق و نویسنده اظهار کرد: لزوم اهمیت بازی‌های محلی در پرورش روح و جسم بشر و ایجاد روح نشاط و شادابی در انسان، بخصوص انتقال و حفظ آن به عنوان یک فرهنگ ملی و از طرفی دیگر جایگزینی بازی‌های مجازی به جای این بازی‌ها در دنیای کنونی که بی‌تحرکی و کاهش نشاط را در جامعه بسط داده و به عنوان تهدیدی برای این بازی‌ها محسوب می‌شود.

حافظی ادامه داد: لذا لزوم توجه و سرمایه‌گذاری مسئولان این حوزه در سطح کلان و خرد هم‌چنین لزوم ترویج آن در مدارس و میان کودکان را می‌طلبد.

وی افزود: در گذشته خانواده‌ها و همسایگان به یکدیگر نزدیکتر بودند، همین طور روابط بیشتری در میان آنان بود. علاوه‌بر این سلامتی بیشتر در بدن آنان دیده می‌شد و آنان در زمانی که پا به سن می‌گذاشتند کمتر به بیماری‌های مختلف دچار می‌شدند و دلیل این همه سلامتی و شادابی بازی‌های تحرک‌دار در زمان کودکی بود.

حافظی گفت: هم‌اکنون بازی‌های کامپیوتری و پلی‌استیشن و موبایل و... جای آن بازی‌ها را گرفته و بیشتر افراد به‌علت استفاده بیش از حد از بازی‌های رایانه‌ای عضلات کوچکتری در بدن دارند و بیشتر به بیماری‌ها دچار می‌شوند.

پژوهش در بازی‌های بومی و محلی جدی گرفته شود

این محقق و نویسنده با بیان این‌که پژوهش باید در بازی‌های بومی و محلی جدی گرفته شود، گفت: باید در مدارس، چاپ کتاب‌ها و مجلاتی در مورد این بازی‌ها مطالبی ارائه شود و جشنواره‌ی بازی‌های بومی- محلی راهکارهایی برای احیا و گسترش بازی‌های بومی محلی است.

در ادامه اشاره به معرفی بازی‌های بومی- محلی خراسان جنوبی داریم:

بازی حیراب، حیراب

بازی حیراب، حیراب با تشکیل 2 گروه 7 نفره و بیشتر یکی از بازی­‌هایی است که در ایام عید در روستا‌های خراسان جنوبی برگزار می‌شود.

در این بازی دو گروه شرکت کننده یک دایره به قطر 8 تا 10 متر می‌کشند و یک نقطه یا محل را به عنوان محل پایان بازی به فاصله 30 تا 40 متری دایره مشخص می‌کنند.

برای شروع بازی با‌تر یا خشک انداختن یک سنگ صاف مشخص می‌کنند که کدام گروه داخل دایره و کدام گروه خارج از دایره قرار گیرند.

بعد از مشخص شدن گروه‌ها، افراد گروهی که داخل دایره قرار می‌گیرند، باید کلاه یا دستمالی بر سر کنند و گروهی که خارج از دایره قرار دارند، سعی می‌کنند که یکی از کلاه‌ها یا دستمال‌ها را بردارند.

در حالی که افراد داخل دایره باید مواظب باشند که گروه مقابل نتواند کلاه آن‌ها را بردارد و به وسیله پا زدن به افراد خارج از دایره آن‌ها را از دور بازی خارج کنند و اگر این عمل به نتیجه برسد، جای افراد دو گروه عوض می‌شود و بازی ادامه می‌یابد.

اگر افراد خارج از دایره بتوانند کلاه یا دستمال یکی از افراد داخل دایره را بردارند، باید با همکاری دیگر اعضای گروه کلاه را به نقطه مشخص شده که به عنوان "کت" از آن یاد می‌کنند، برسانند و افراد داخل دایره باید سعی کنند که گروه مقابل نتواند به محل مشخص شده برسد و کلاه را پس بگیرد.

این گروه اگر کلاه را پس گرفت برنده محسوب می‌شود و جای خود را عوض می‌کند، یعنی خارج از دایره می‌ایستد و اگر نتواند کلاه را پس بگیرد، بازنده می‌شود.

این بازی در چند مرحله انجام می‌شود تا این که در نهایت گروه بازنده از محل مشخص شده «کت» تا محل دایره باید افراد گروه برنده را بر پشت خود کول و حمل کنند.

دفتر بازی

دفتربازی نیز از جمله بازی­‌هایی است که با شرکت 2 گروه 8 تا 10 نفره انجام می‌شود.

در این بازی که باید در میدانی باز انجام شود، دو گروه روبه روی هم می‌ایستند و تخته سنگ­‌هایی به شکل مکعب مستطیل را جلوی خود قرار می‌دهند، هر گروه باید به تخته سنگ‌های گروه مقابل که به صورت عمودی قرار گرفته است، طوری ضربه بزند که تخته سنگ به صورت افقی به زمین بیفتد، هر نفر از دو گروه که موفق به انداختن تخته سنگ رقیب شود، می‌تواند به عنوان جایزه دوباره ضربه بزند و تخته سنگ را بیندازد، اگر همه افراد یک گروه موفق به انداختن تخته سنگ‌های گروه مقابل شوند، به عنوان گروه برنده اعلام می‌شوند و باید پشت افراد گروه مقابل سوار شوند و در زمین رقیب قرار گیرند، به این ترتیب دو گروه جایشان را با هم عوض می‌کنند و بازی دوباره ادامه می‌یابد.

هفت سنگ

این بازی بیشتر بین نوجوانان 8 تا 15 ساله صورت می‌گیرد و به صورتی است که هفت سنگ تخت نازک روی هم چیده می‌شود و افراد بازی کننده به دو گروه 3 یا 4 نفره تقسیم می‌شود و بین خودشان تعیین می‌کنند که کدام گروه اول بازی را شروع کند، گروه شروع کننده با توپ سنگ‌های چیده شده را نشانه می‌گیرند که اگر سنگ‌ها را بتواند بریزد باید فرار کنند و افراد گروه مقابل از سنگ‌های ریخته شده محافظت می‌کنند که افراد گروه دیگر نتوانند سنگ‌ها را روی هم بچینند و گروه بازنده محسوب می‌شود و گروه دیگر بازی را از نو شروع می‌کند و این کار پشت سر هم تکرار می‌شود.

لولو بازی

در این بازی یک نفر با کمی فاصله کنار دیوار می‌نشیند و سنگ کوچک و بزرگی رو به رویش قرار می‌گیرد و یک نفر روی چشم‌های او را با دست می‌پوشاند و بعد حدود 10 تا 20 نفر به فاصله 5 متر از او قرار می‌گیرند.

در ادامه نفری که پشت سر فرد نشسته کلمه«لولو» را 10 تا 12 بار در گوش او می‌گوید و سپس یک نفر از آنهایی که رو به روی او قرار دارد، با سنگ کوچک چند ضربه به سنگ بزرگی می‌زند و سر جایش می‌نشیند.

نفر اول که تا آن لحظه چشم‌هایش بسته بود با باز شدن چشم‌هایش باید تشخیص دهد چه کسی ضربه‌ها را به سنگ بزرگ زده است، اگر تشخیص داد باید فردی که ضربه زده او را پشت خودش سوار کند و یک دور، دور جمع به او سواری دهد و سر جای اولش کنار دیوار بنشیند و اگر تشخیص نداد باید فردی که به سنگ ضربه زده پشت طرف اول که چشمانش بسته شده بود، سوار شود و دور جمع یک دور بزند و سر جای او کنار دیوار بنشیند و بازی به همین منوال ادامه دارد.

"کو تشنه خرابو‌"، "کلاه پس پرانک"، "لپر بازی"، "قلعه لون"، "کلاغ پر"، "جوز بازی"، "جفت و طاق"، "استا زنجیرباف"، "تخم مرغ بازی"، "پادشاه بازیگ، "طناب بازی"، "تشله بازی"، "گرگم و گله می‌برم" و "چوب بازی" از دیگر بازی‌های کوکان، نوجوانان و جوانان خراسان جنوبی است.

گزارش از: سپیده قلندری اسفدن خبرنگار ایسنا

• < قبلی
• بعدی >